سوره سینما [1] – مراسم اختتامیه سی و ششمین جشنواره فیلم فجر با حضور اهالی دعوت شده هنر و رسانه و جمع کثیری از افراد غیر مرتبط که فضا را برای مدعوین سخت تر کرده بودند در برج میلاد کاخ سابق جشنواره فیلم فجر و با اجرای رضا رشیدپور برگزار شد. به نظر می رسد این افراد که غالبا جایگاه خبرنگاران را اشغال کرده بودند از ارگان های مختلف بوده که طبق گفته خودشان از طریق دبیرخانه به این جشن دعوت شده بودند.
[2]
ابراهیم داروغه زاده دبیر جشنواره در ابتدای این مراسم به اتفاقات اخیر اشاره کرد و اظهار داشت: شهریور سال ۵۹ دشمن به خاک کشور حمله شد و ٨ سال طول کشید تا دشمنان را از کشور خارج کردیم. چند سال پیش نیز داعش با پشتیبانی اسراییل و آمریکا تلاش کرد تا ایران را تجزیه کند اما جوانان ما با هوشیاری اجازه ندادند دشمنان به خاک کشور وارد شوند. از شما می خواهم یک دقیقه به خاطر شهدا ایستاده و آنها را تشویق کنید.
[3]
سپس عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی پیام حسن روحانی رییس جمهور را اینگونه قرائت کرد: «امروز، اهل نظر دیگر فرهنگ را فقط زیربنا یا صرفاً روبنای توسعه جوامع نمی دانند. امروز، فرهنگ هم زیربنا و هم روبنا است. ما در جمهوری اسلامی ایران، فرهنگ را به عنوانِ مهمترین مقصد و غایتِ برنامه های توسعه می شناسیم.
ظهور همزمان سه پدیده اینترنت، تلفن‌های همراه هوشمند، شبکه های اجتماعی که جمع آنها سودای غلبه بر نظام رسانه ای و قلب و روح و فکر تمامی ساکنان کره خاکی را دارند، دست اندرکاران سینمای ما را بر آن می دارد تا به مثابه محتوای فکری و هنری، این ابزار و امکانات را به کمال به خدمت بگیرند و سینمای مقتدرِ ما در این عرصه، ابتکار عمل را در دست خود داشته باشد! عرصه ای که جامعه در آن آگاهی خودش را جست‌وجو می کند. سینما امکان نقد و گفتگو درباره مسائل و موضوعات مهّم را برای گروه های متنوع جامعه فراهم می کند و این آغاز هر نوع بهبودی در زندگی و حیات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ماست.
مردم در عمقِ داستان های سینمایی به دنبال زندگی، هویت، رؤیاها، رنج ها، شادی ها و امیدهای خود می گردند. شاید این وجهِ سینما، از علل مهّم جذّابیّت های مردمی اش باشد. سینما می تواند چنین بستری را برای جستجوی جمعی با هدفِ کمک به یافتنِ پاسخ های مردمِ ما فراهم کند. سینمایِ ما هرگاه که به ایفای چنین نقش و مسئولیتی نزدیک شده، توانسته است به جای تقلید، بر نوآوری های خودش تکیه زَنَد و آوازهاش را در جهان منتشر کند.
سینما یکی از کارآمدترین ابزار فرهنگی و هنری است که بشر امروز برای معرفی و انتقال پیام ها و مواریث و دست آوردهای تمدنیِ خود کشف کرده است. امّا تمدنی می تواند امید به ماندگاری، باروری و بازتولید ارزش هایش داشته باشد که فرآیند انتقالِ توأم با ارتقاء خود را مدیریت کند، آن را حیاتی بداند، نسبت به نقاط قوت و ضعف خود از منظری استراتژیک، احاطه یابد و آنی از تزریق «امید» به جامعه غافل نشود.
سینمای ما باید حوزه فرهنگی و تمدّنیِ خود را مجدداً بشناسد و در عین اینکه همواره «فرهنگ دینی و ملی » و «مسائل ایران» مهم ترین محور و موضوعش است، به دنبال کسب سهمی هر چه فزون تر از میدان فرهنگ و هنر دیگر سرزمین ها و نیز اقتصادِ جهانیِ صنعت تصویر باشد! برای نیلِ به این منظور، باید امکانات، قابلیتها و ظرفیتهای ملّی و بین المللی خود را هر روز ارتقاء بخشیم. در این زمینه، توسعه نیروی انسانی، توسعه سازمانی، توسعه منابع سرمایه، توسعه فناوری، فراهم‌سازی زیرساختهای حقوقی و تجهیزاتی، فعّال شدن در صحنه دیپلماسی فرهنگی جهان، بِرندسازی، بازارسازی و توسعه خلاق بازار و سرانجام طراحی و تدوین استراتژی های عرضه محصولات از مهمترین برنامه های سینمای ایران ما خواهد بود. سینمایی که دیگر با مجموعه ای از سالن های نمایش تعریف نمی شود، بلکه وب‌سایت ها، شبکه های اجتماعی و بسیاری از تصویرافزارها که امکان پخش تصویر متحرک را دارا هستند، به نوعی در حیط ه صنعت تصویر و سینما واقع می شوند. سینمای ما باید با جذب انبوه جوانان با استعداد، خوش قریحه و اندیشمند از گستره ایران زمین، ریشه در خاک و سَر بر آسمان سایَد.
اشتغالزایی عظیم سینما، توانمندی آن در ایجاد نشاط و امید در جامعه و آموزنده بودن از ویژگی های این سینما است. سینمای ما با بیان علمی و هنری مشکلات جامعه و نقد سیاستها، رویکردها و عملکرد دولت و مؤسسات تأثیرگذار جامعه، می تواند عامل پیشرفت، توسعه و رفع موانع پیش روی جامعه باشد.
[4]
امام(ره) فرمودند: در جمهوری اسلامی همه باید با انتقادها و طرح اِشکال ها، راه را برای سعادت جامعه باز کنند (صحیفه نور، جلد ۱۴، صفحه ۲۴).
سینما با بیان و طرح مسائل و نظریات جدید می تواند جامعه را برای مواجهه با آنها آماده سازد. با رفتن به فضاهای طبیعی و تاریخی سرزمین مان و نیز بازتاب و معرفی هزاران رسم و واقعه آیینی، دینی و ملّی به کمک پیشرفت صنعت گردشگری بشتابد و با نگاه دانش بنیان باعث پیشرفت فناوری و توسعه استارت آپ ها شود.
این سینما قادر است آرامش روانی به جامعه ببخشد، به حفظ ثبات اجتماعی و التیام گُسستها مرهم باشد، بانشاط و نشاط آفرین باشد، قانون و اخلاق را که مؤلّفه های تنظیم کننده روابط اجتماعی هستند، تحکیم بخشد، احساس امنیّت، استقلال و اقتدار ملی را تقویت کند، اما خود نیز باید از امنیّت و آرامش خاطر درونی برخوردار باشد و جهان را عرصه پرواز خود بداند. من سینما را بخش مهمّی از راه حل های مسائل و مشکلات امروز و فردای ایران و جوانان عزیزمان می‌دانم و نه مشکل!»
پس از پخش گزیده تصاویری از ۱۰ روز برگزاری جشنواره رضا رشیدپور با یک نظر سنجی تشویقی ۵ فیلم برتر آرای مردمی را به چالش کشید که در این بین «مغزهای کوچک زنگ زده» بیشترین تشویق را از آن خود کرد.
رشیدپور با تشکر از مسئولانی که سخنرانی موجزی داشتند در اشاره به نامه رییس جمهور پیشنهاد داد که بهتر است آقای روحانی جلسات بیشتری با هنرمندان بگذارند تا صحبت ها اینقدر طولانی نشود و از دوری و دوستی فاصله بگیریم. بعد از این صحبت ها محمدمهدی حیدریان رییس سازمان سینمایی نیز از روی متن به ایراد سخنرانی پرداخت. متن سخن به شرح زیر است.
«به رغم رشد سیصد درصدی استقبال از سینما هنوز راه زیادی داریم و برای تحقق این امر ما و مجلس باید تلاش کنیم. برنامه جامع سینما تهیه شده است و به زودی تصمیم های اجرایی را ترسیم می کنیم.
طبق آمار سی کشور در جهان صاحب صنعت تولید فیلم هستند و کشور ما در این میان جایگاهی مطلوب دارد اما ما باید سهم خود را از جغرافیای فرهنگی و طبعاً از اقتصاد ده‌ها میلیارد دلاری صنعت تصویر بیش از پیش مطالبه کنیم. باید برای تحقق آینده مطلوب به کمک سینما در عرصه‌های مختلف، خلق فرصت کنیم. این خلق فرصت‌ها، ایجاد جریانات اجتماعی می‌کند که به طور طبیعی آسیب پذیری و غافلگیری ما را در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و حتی امنیتی به حداقل می‌رساند.
لازمه این کار پایداری تصمیم‌های کلان و ثبات در سیاست‌هاست که به یاری خدا و مسارکت صاحبان هنر و اندیشه برنامه جامع سینما تهیه شده و من بعد چارچوب تصمیمات اجرایی را تعیین و تنظیم می‌کند.
آثار عرضه شده در سی‌و ششمین دوره جشنواره فیلم فجر، حکایت از آن دارد که این سینما حرکت خود را به سوی حرفه‌ای تر شدن، به خوبی استمرار بخشیده است و این پیام را به مخاطبین خود می دهد که سینمای ما زنده است، چون جامعه ما زنده است و سینمایی به‌روز را طلب می‌کند.
حضور فیلمهای خوش ساخت با مضامین اجتماعی، کمدی، دفاع مقدس و مقاومت، در قالب‌های داستانی، انیمیشن و مستند- مجموعه متنوعی را به جامعه عرضه داشت که امید به آینده درخشان این سینما را بیش از پیش نمایان می‌سازد. فیلمهای اجتماعی این دوره، ضمن نگاه نقادانه به مسائل و معضلات جاری، هم از سیاه‌نمایی های مرسوم فاصله گرفته‌اند و هم با بیان سینمایی حرفه‌ای‌تر و هنرمندانه‌تر امیدآفرینی کرده‌اند.
کسی از دیدن فیلمهای کمدی خجالت‌زده نمی‌شود. فیلمهای کمدی این دوره را خوش ساخت و محترمانه-در عین پرداختن به موضوعات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی می‌یابیم. فیلمهای «دفاع مقدس» نگاه و تاریخچه بدیعی را به مردم- خاصه جوانانی که آن روزها و آن واقعه خطیر را ندیده‌اند- با هنرمندانه‌ترین بیان و فنی‌ترین وجوه، عرضه کرده‌اند. در موضوع دشوار «انیمیشن» نیز توانسته‌ایم تا بخش عظیمی از عقب ماندگی تاسف‌بار خود از جهان انیمیشن را جبران و راه ده-پانزده ساله‌ای را جهش‌وار با موفقیت طی کنیم و به مرزهای استاندارد جهانی بسیار نزدیک شویم. در موضوع فیلمهای سینمایی موصوف به «مقاومت» نیز مضمون تازه‌ای را تجربه می‌کنیم که باید شاهد آثار آن، هم در افق پیش روی سینمای کشورمان و هم در سطح سینمای جهان باشیم.
[5]
اما جوانان و فیلم اولی‌های این دوره، هم حرفه‌ای وارد صحنه شده‌اند و توقع جامعه سینمایی و مخاطبین را از خود، ارتقا بخشیده‌اند. سینمای آینده ایران سنیمایی است متکی به نیروی جوان و ذهن خلاق آنان. به یاری پروردگار، برآنیم تا از سال آینده جشنواره مستقل فیلمهای اول را نیز برپا کنیم.
از منظر برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری، نکته بسیار مهم در این باره این است که رشد سینمای ما در تمامی ابعاد آن صورت گرفته است و منحصر به یک بخش از این صنعت و هنر بزرگ نبوده. این‌ها پیش درآمد است، امیدوارکننده است، اما کافی نیست.
این سینمایی قدرتمند بیش از پیش با احساس مسئولیت اجتماعی وارد عرصه‌ها و شئون اجرایی کشور خواهند شد. تلاش خواهد کرد تا با پرهیز از تنش‌ها، مانع فرسایش فرهنگی و اجتماعی جامعه شود و در صدد خواهد بود تا از طریق بازخوانی مجدد نقش نهادهای اصلی تولید کننده ارزش در جامعه، مرجعیت «فرهنگی» را احیاء کند و ظرفیتهای خود را برای گفت‌وگوی درون تمدنی و نیز با جامعه جهانی ارتقا بخشد.
طبعاً چنین سینمایی با نگاه به آینده و نقد عالمانه-منصفانه و در چارچوب منافع ملی می‌رود تا کابوسهای آفریده شده برای جوانان را به «امید» و «امیدواری» تبدیل کند. کابوس زدگی، دشمن خلاقیت، نشاط، کار و تلاش، ایده و ابتکار و هر گونه انگیزه بهبود است. درست برعکس «امید» و «امیدواری». اگر ما «امید» در جامعه نیافرینیم، مرتباً آن را بازتولید نکنیم و براساس آن، آینده خود را ترسیم و معنا ننماییم، یقیین بدانید روز بیگانگان برای جامعه ما»
در ابتدای بخش اهدای جوایز سی و ششمین جشنواره فیلم فجر نیز با حضور رسول صدرعاملی یکی از اعضای هیات داوران، سیمرغ بلورین بهترین فیلم کوتاه به فیلم «حیوان» بهمن و بهرام ارک اهدا شد.
[6]
سپس با اعلام هر بخش داوران یک به یک به صحنه اضافه شدند. دیگر برندگان نیز عبارتند از:
بهترین جلوه‌های بصری: فرید ناصر فصیحی برای «چهارراه استانبول»
بهترین جلوه‌های میدانی: محسن روزبهانی برای «تنگه ابوقریب»
بهترین چهره پردازی: سعید ملکان برای فیلم «تنگه ابوقریب»
بهترین طراحی صحنه: عباس بلوندی برای فیلم «سرو زیر آب»
[7]
بهترین طراحی لباس: سارا خالدی زاده برای فیلم «بمب»
بهترین صداگذاری: علیرضا علویان برای فیلم های «به وقت شام» و «مغزهای کوچک زنگ زده»
بهترین صدابرداری: رشید دانشمند برای فیلم «تنگه ابوقریب»
بهترین موسیقی متن: کارن همایونفر برای فیلم «به وقت شام»
بهترین تدوین: بهرام دهقانی و محمد نجاریان برای فیلم «عرق سرد»
بهترین فیلمبرداری: علیرضا زرین دست برای فیلم «سرو زیر آب»
[8]
بهترین فیلم از نگاه هنر و تجربه (کاندیدا نداشت) و اهدا شد به هومن سیدی برای فیلم «مغزهای کوچک زنگ زده». او بعد از دریافت جایزه اش گفت: نمیدانستم این جایزه وجود دارد. کلیشه ای ترین جمله الان صدق می کند من جایزه ام را از شما مردم گرفتم.
بهترین فیلم اول (کاندیدا نداشت) و اهدا شد به رضا مقصودی برای فیلم «خجالت نکش»
[9]
در بین اهدای جوایز سیمرغ، دبیر جشنواره روی صحنه آمد و از خانواده شهید معز غلامی دعوت شد تا پدر و مادر این شهید بزرگوار که عکس فرزندشان را در دست داشتند و همچنین جلیل شعبانی تهیه کننده مستند «زنانی با گوشواره های باروتی» به این جمع اضافه شدند تا از نور الحلی بانوی خبرنگار که سوژه این مستند بود تقدیر شود.
[10]
سپس سالار عقیلی به همراه گروهش به اجرای موسیقی پرداختند.
[11]
بخش دوم اهدای جوایز قبل از آغاز رشیدپور اشاره کرد در برخی بخش ها ممکن است دو سیمرغ در برخی حوزه ها اهدا شود.
بهترین نقش مکمل زن: سحر دولتشاهی برای فیلم های «چهارراه استانبول» و «عرق سرد»
بهترین نقش مکمل مرد: جمشید هاشم پور برای فیلم «دارکوب»
بهترین نقش اول زن: سارا بهرامی برای فیلم «دارکوب»
[12]
بهترین نقش اول مرد (دیپلم افتخار): امین حیایی. (سیمرغ بلورین): امیر جدیدی برای فیلم های «تنگه ابوقریب» و «عرق سرد»
[13]
بهترین فیلمنامه: کامبوزیا پرتوی برای فیلم «کامیون» و هومن سیدی برای «مغزهای کوچک زنگ زده»
کامبوزیا پرتوی هنگام دریافت جایزه گفت گویا داوران بازی خوب سعید آقاخانی را ندیدند. وی از این بازیگر دعوت کرد روی صحنه بیاید و جایزه خود را به او تقدیم کرد. پرتوی اشاره کرد این فیلمنامه پیش از این در سال نود جایزه گرفته است.
هومن سیدی نیز بیان کرد که احساس می کردم جشنواره را اشتباهی آمدم. او از همه بازیگران و تهیه کنند فیلمش تشکر کرد.
[14]
جایزه ویژه هیات داوران: پیمان معادی برای فیلم «بمب»
بهترین کارگردانی: ابراهیم حاتمی کیا برای فیلم «به وقت شام» و بهرام توکلی برای فیلم «تنگه ابوقریب»
[15]
حاتمی کیا بعد از دریافت جایزه اش گفت: من فیلمساز وابسته ام. فیلمساز این نظامم. سی سال است روی این سن می آیم و می روم و بار اولم نیست. تشکر می کنم از سازمان اوج و کسانی که سربازان گمنام امام زمان هستند. متاسفم وقتی نام اوج به میان می آید حرف های معناداری می زنند. افتخار می کنم به فیلمی که از مدافعان حرم ساختم و برایش از حاج قاسم سلیمانی جایزه گرفتم. ممنون از سپاه که امثال من را رشد دادند. من از کارهایی که تا الان انجام دادم شرمنده نیستم. امثال رضا رشیدپور واژه هایی می سازند که به شدت منتقدشان هستمو به آن اعتراض دارم. من از صدا و سیما و شبکه ۳ شکایتم را به خدا می کنم که فیلم های من را ۳۰ بار پخش می کند اما وقتی می خواهند کسانی را دعوت کنند تا این فیلم ها حرف بزنند ژست اپوزسیون میگیرند. حاج قاسم با این فیلم گریه می کند و اوف دارد به کسی که این فیلم را کمدی خواند.
بهترین فیلم: سعید ملکان برای فیلم «تنگه ابوقریب»
[16]
سعید ملکان همه اعضای گروه خود را برای ثبت عکس یادگاری روی صحنه دعوت کرد.
بهترین فیلم از نگاه ملی: سید حامد حسینی برای فیلم «سرو زیر آب»
[17]
بهترین فیلم برگزیده تماشاگران: هومن سیدی کارگردان و سعید سعدی تهیه کننده «مغزهای کوچک زنگ زده»
منوچهر شاهسواری پیش از اعلام رای مردمی گفت: به همه کسانی که پیگیر آرای مردمی بودند باید بگویم فاصله فیلم ششم تا اول ۳۸ صدم درصد بود و باعث خوشحالی است که بگویم فیلمهای مستند در میانه آرا به چشم می آمدند.
[18]
با این حساب فیلم های «تنگه ابوقریب» ۶ سیمرغ، «مغزهای کوچک زنگ زده» ۴ سیمرغ، «سرو زیر آب» ۳ سیمرغ، « به وقت شام» ۳ سیمرغ، «عرق سرد» ۳ سیمرغ، «بمب، یک عاشقانه» ۲ سیمرغ، «چهارراه استانبول» ۲ سیمرغ، «دارکوب» ۲ سیمرغ و «کامیون» یک سیمرغ را از آن خود کردند.
اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور و سید عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، محمد مهدی حیدریان رئیس سازمان سینمایی، علیرضا تابش مدیر عامل بنیاد سینمایی فارابی، بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه، محمود صادقی نماینده مجلس از جمله چهره های مطرح این مراسم بودند.