سینماگران در آثار مختلف سینمایی و تلویزیونی وجوه مختلف شخصیت امام راحل را به تصویر کشیدهاند.
پایگاه خبری- تحلیلی سوره سینما، حساسیت هایی که نسبت به شخصیت امام خمینی (ره) وجود دارد، ساخت فیلم و مجموعه درباره ایشان را دشوار می کند، بسیاری از سینماگران نسل پس از انقلاب، آنهایی که در پرتوی انقلاب اسلامی و رهنمودهای امام راحل رشد کردند و بالیدند تمایل داشته اند درباره ایشان فیلم یا مجموعه بسازند، اما حساسیتها و گاهی نبود امکانات مانع از این جریان شده است.
با این همه سینما و تلویزیون ایران از ارائه تصویرهای مستقیم و غیرمستقیم از امام خمینی (ره) خالی نیست، مستندهای فراوانی درباره امام و به ویژه زمان ارتحال ایشان به جا مانده و از سویی دیگر در مجموعهها و فیلمهای مختلف می توان نشانی از امام خمینی (ره) دید.
فرزند صبح/
تصویرهای پراکنده از امام خمینی (ره)
بهروز افخمی در «فرزند صبح» روایتی غیرخطی از زندگی امام خمینی (ره) دارد، فیلم تلاشی است برای نزدیک شدن به سینمای شاعرانه، کارگردان با نگاهی تغزلی زندگی رهبر بزرگ انقلاب را از کودکی تا زمان ارتحال به تصویر کشیده است.
پس از «صنوبر» ساخته مجتبی راعی، در «فرزند صبح» برای نخستین بار تصویری از دوران کودکی امام راحل که مانند دیگر مقاطع زندگی او پرفراز و نشیب بوده، روایت شده است. یکی از تصاویر به یادماندنی فیلم «فرزند صبح» سکانسی است که روح الله جوان در درشکه به سمت خانه پدری حرکت می کند، عمامه سیاهش را آرام و با طمانینه میبندد و به دور دست خیره میشود.
فیلم تک لحظههایی اینچنین فراوان دارد، اما منسجم و یکدست نیست. «فرزند صبح» را با همه ضعفها و قوتهایش میتوان نخستین گام جدی سینمای ایران برای ساخت یک فیلم از بخشهای مختلف زندگی امام دانست.
صنوبر/
زنده کردن خاطرات نوجوانی
مجتبی راعی برای روایت بخشهایی از زندگی امام خمینی (ره) مقطعی حساس را انتخاب کرده است، کودکی امام که در خمین گذشته و به دلیل مبارزات پدر ایشان علیه حکومت، حال و هوایی ویژه داشته است.
راعی در این فیلم، اشاره مستقیم به امام نمیکند، نام شخصیت اصلی تداعی کننده نام امام راحل است، این نوع روایت غیرمستقیم البته به «صنوبر» جذابیت هایی داده و از سویی حساسیت ها نسبت به این فیلم را کاهش داده است. فیلم بیآنکه به شخصیت خاصی اشاره کند، روزهای خاص زندگی نوجوانی را تصویر میکند که در برههای دشوار از حیات اجتماعی دنیای اطرافش میکوشد راه درست را پیدا کند.
شخصیت اصلی فیلم که نوجوان است، ناظری است بر حوادثی که حکومت مستبد وقت رقم زده، نوجوانی که آینده متعلق به اوست، آینده ای که دور از استبداد و ظلم است. راعی در فضاسازی موفق بوده، فیلم تداعی کننده روزهایی سپری شده است، دوران وقوع داستان برای تماشاگر زنده میشود، روایت بدون لکنت و بازیها روان است.
خاطرات یک خبرنگار/
رهبر انقلاب در قلب فرانسه
مستند داستانی گزارشی «خاطرات یک خبرنگار» به کارگردانی رسول صدرعاملی تنها مجموعه ای است که در قالبی مستندگون و با اسناد و مدارک درباره دورانی مهم از زندگی امام راحل ساخته شده است.
داستان این مجموعه درباره خبرنگاری است که به پاریس سفر میکند تا با افرادی ملاقات کند که ایام اقامت امام خمینی (ره) در نوفل لوشاتو و روزهای انقلاب را به خاطر دارند. آنهایی که صبر و حوصله تماشای اثری مستند را دارند، با دیدن «خاطرات یک خبرنگار» انبوهی خاطره جذاب و شنیدنی از شخصیتهایی میبینند که حلقه اتصالشان با تاریخ ایران حضرت امام (ره) است.
رسول صدرعاملی که در سال ۱۳۵۷ در فرانسه دانشجو و خبرنگار یکی از روزنامههای پرتیراژ بوده در این مجموعه تجربه شخصی و اطلاعات خود را به خوبی در قالب داستانی مستندگونه روایت کرده است. وجه دیگری از شخصیت امام خمینی (ره) که یکی از نمادهای تاریخ معاصر است در «خاطرات یک خبرنگار» که مستندی است گزارشی برای مخاطب روشن میشود، بیآنکه کارگردان در تفسیر و ترسیم وقایعی که در نوفل لوشاتو و فرانسه بر امام خمینی (ره) گذشته، از قالب یک راوی و ناظر خارج شود، این امتیاز این مجموعه مستند را در یادماندنی کرده است.
۱۱ دقیقه و ۳۰ ثانیه/
امام (ره) در روزهای جنگ
بهروز افخمی کارگردانی است که یک فیلم سینمایی و یک فیلم تلویزیونی درباره امام خمینی (ره) ساخته است، فیلم ۹۰ دقیقهای «۱۱ دقیقه و ۳۰ ثانیه» بر اساس خاطره ای از کارگردان ساخته شده و درباره دیدار تعدادی از خبرنگاران با امام خمینی (ره) برای ضبط تصاویری از ایشان است.
عبدالرضا اکبری که در فیلم سینمایی «فرزند صبح» هم نقش امام را بازی کرد در این فیلم، بازهم نقش امام خمینی را بازی کرده، امام در این فیلم هم دیالوگ مستقیم ندارد و افخمی حضور ایشان را در طول فیلم به عنوان یک عنصر پیش برنده درام طراحی کرده است، نوع روایتی که افخمی از ملاقات یک نوجوان با امام دارد، می تواند نمونه ای برای ادای دین به امام خمینی (ره) در شکلی غیرمستقیم و غیرشعاری باشد. تصویر امام در این فیلم ۹۰ دقیقهای نشان دهنده احساس و عاطفه نسلی است که تحت تاثیر رهبری کاریزماتیک و روحانی بود، نسلی که هر گفته امام خمینی (ره) او را آرام و باانگیزه میکرد.
آفتاب و زمین/
کودکی امام (ره)
مجموعه «آفتاب و زمین» به کارگردانی جواد شمقدری بخشی از سهگانه ای است که تولید نشد، شمقدری در این مجموعه به زندگی و مبارزات پدر امام خمینی (ره) پرداخته بود و تمایل داشت در بخشهای بعدی این سه گانه مقاطع دیگری از زندگی رهبر انقلاب را به تصویر بکشد.
اما این پروژه به دلایل مختلف در همین حد باقی ماند، شمقدری که یک مستند هم درباره زمان ارتحال امام خمینی ساخته بود در «آفتاب و زمین» تلاش کرد برای نخستین بار از طریق خانواده و به طور مشخص پدر امام خمینی (ره) ریشه ظلم ستیزی و مبارزات ایشان علیه رژیم شاه را بررسی کند.
آفتاب و زمین» اگرچه به طور مستقیم به زندگی امام خمینی اشاره ندارد اما در دسته آثاری قرار میگیرد که میکوشند بخشی از ناگفتههای زندگی رهبر فقید انقلاب را در قالب اثری تصویری به نمایش بگذارند.