سینمای ایران همیشه پایش در توزیع لنگ می‌زند.تلاش و هزینه‌های زیادی برای تولید یک اثر سینمایی میشود ولی در بزنگاه عرضه با بدسلیقگی کران اکران محدود میشود. یا به سینمای داخلی یا به سینمای چند کشور منطقه.
سوره سینما [1] – «از روز اول که «محمدرسول الله (ص)» ساخته شد نگاهمان مبتنی بر نمایش بین المللی و بیننده خارجی بود.» این حرفهای محمد مهدی حیدریان مدیر بزرگترین پروژه تاریخ سینمای ایران است. او می‌گوید تا زمانی که بر سرکار بوده تیم های مشورتی توزیع، یکی یکی شناسایی می شدند تا در زمینه پخش همچون زمان تولید که فیلمبرداری مثل «ویتوریواسترارو» پای کار آمده بود، مشاورین تبلیغاتی بین المللی وارد مذاکره شوند.اما حالا او مسئولیتی در پروژه ندارد و همه چیز به عهده شخص مجیدی است.
در زمینه توزیع این آخرین اثر سینمایی مجیدمجیدی با حیدریان به گفت‌وگو نشستیم. او همچنین از شیرین‌ترین و تلخ‌ترین روزهای حضورش در این فیلم برای ما گفت. تلخی‌ای همچون واژگونی ماشین حامل دروسی گریمور بین المللی فیلم به همراه خانمش که هیچ‌گاه رسانه ای نشد؛ و شیرینی چون دیدن واکنشهای تماشاگران فیلم «محمدرسول الله (ص)».
تسنیم: فیلم «محمد رسول‌الله(ص)» یک تجربه تاریخی عظیم در سینمای ایران بود. مجموعه بزرگی از فعالیت‌های موازی پیش رفت تا امروز با این خروجی مواجه شده‌ایم. سال‌ها تحقیقات و نگارش و پیش‌تولید و تولید و جلوه‌های ویژه و مراحل فنی و…. و امروز ما با فیلمی بزرگی به نام «محمد رسول‌الله(ص)» مواجه شده‌ایم.
ما معمولا در ایران وقتی با این مرحله مواجه می‌شویم، کار را تمام‌شده فرض می‌کنیم و ماجرایی به نام «توزیع»؛ ماجرای کم‌تمرکز‌تر در سینمای ایران است. فیلم‌ها با دقت و وسواس خاصی ساخته میشود، اما به اصطلاح فرهنگی کار «دیده» نمی‌شوند. هم اینک نگرانی‌ها برای پخش بین‌المللی فیلم «محمد رسول‌الله(ص)» هم افزایش پیدا کرده است و خیلی‌ها نگران «دیده» شدن فیلم در دنیا هستند.
حیدریان: من تا اواخر سال گذشته در کار حاضر بودم تا اینکه فیلم تمام شد و تحویل دادیم، اما از روز اول این فیلم مبتنی بر نمایش بین المللی و بیننده خارجی ساخته شد و نگاه ما در سناریو، نوع تولید و حتی در هزینه ای که شد، با همان افق و چشم انداز بود. با همان دید دکور ساخته شد؛ طراحی شکل گرفت، تولید صورت گرفت و کار جمع شد و با همان نگاه هم پخش باید اتفاق بیافتد.
آن زمانی که بنده بودم، تیم های مشورتی توزیع، یکی یکی شناسایی می شدند که «استرارو»های پخش و مشاورین تبلیغاتی بین الملل را پیدا کنیم و با آنها وارد مذاکره شویم. من از عید به بعد در پروژه نیستم، ولی آقای مجیدی حضور دارد؛ به علاوه اینکه یک تجربه ای هم در حد فیلم های قبلی خودش، در حد «بچه های آسمان» و «رنگ خدا» دارد و امیدوارم که به اینها بسنده نکرده باشد؛ چون حاصل اینها همان میشود.
فیلم خاص است و به همین دلیل رویکرد ما در توزیع بسیار مهم است، اما من مطمئنم که کسی بیشتر از مجیدی غصه این کار را نمی خورد؛ ۲ هزار نفر برای این فیلم کار کردند و خیلی‌ها بودند که آمدند و رفتند؛ اما مجیدی در این کار ثابت بود و در واقع فیلم به نام ایشان است و مسئولیت هم به پایان رساندن کار را هم ایشان به عهده گرفته‌اند.
تسنیم: از وضعیت پخش بین‌المللی فیلم اطلاعات تازه‌ای دارید؟
من اطلاعات به روز و دقیقی ندارم که در بخش خارجی با کجاها قرارداد بستیم؛ حساسیت البته خیلی زیاد است، اما در بخش تولید هم خیلی حساسیت داشتیم و خیلی ها حاضر نبودند با ما کار کنند، خیلی‌ها آمدند و رفتند و بعضی ها هم اصلا نیامدند؛ و لی با عنایت حضرت پیامبر (ص)،در تولید، فیلم همانی شد که باید می شد.
در عرصه خارجی هم همین چالش‌ها هست؛ مثلا کسانی فیلم را می زنند؛ کسانی می خواهند فیلم ساقط شود که متاسفانه در میانشان، از بد اندیشانی که ظاهرا اسم اسلام را به یدک می کشند دیده می‌شوند تا صهیونیست ها یی که آنها هم منهای محتوای فیلم، اساسا دعوایشان با ما بر سر بینش و اعتقاد و نگرش است و لذا آنها هم از ابتدا تا انتها، دشمن قسم خورده هستند.اینها بیکار نمی نشینند و اتفاقا اگر بیکار بنشینند، معلوم می شود که یک جای کار مشکل دارد. واضح است که ما باید با علم به اینکه می دانیم اینها تمام قد می ایند، مثل دوره تولید، در دوره پخش هم قدم برداریم؛ لذا باید دعا کنیم که خداوند توان آقای مجیدی را در این بخش زیاد کند و ایشان تسلیم نشود و زود بتواند با کمک دوستان دیگری که هستند و کمک می کنند، پخش خوبی برای فیلم فراهم کند.
این فیلمی است که فقط باید تلاش کنیم بیشتر دیده شود؛ اصلا از روز اول، کسی به اینکه چقدر این کار سود مالی دارد فکر نکرد. فقط بلکه به گونه ای ساخته شد که همه ببینند و بعد از دیدن، تاثیر بگذارد.
تسنیم: البته تجربه داخلی آن طور که انتظارش می‌رفت؛ موفق نبود، به خصوص در بحث تبلیغات و روابط عمومی فیلم، تجربه داخلی، نگرانی برای پخش بین‌المللی فیلم را هم افزایش داده است. از طرف دیگر حرف‌هایی هم شنیده میشود که آقای مجیدی، شخصا تصمیم گرفته‌اند که همه بار بعد از تولید فیلم را از روابط عمومی تا پخش به عهده بگیرند و البته گزاره پرطرفداری هم وجود دارد که آقای مجیدی معمولا به مشاوره‌ها بی‌توجه است و حتی سر فیلمنامه کار که در اکثر نقدها به آن ایراد وارد شده است هم می‌گویند مجیدی حرف کسی را گوش نکرده است. مجموع این اتفاقات سبب شده است که نگرانی برای اکران بین‌المللی فیلم به شدت افزایش پیدا کند
حیدریان: ما دعا می کنیم که نگرانی شما در این مورد به جایی نرسد. هر کدام از ما یک ویژگی های داریم، تعصبات و یکدندگی ها هم یک جاهایی اثرات خوب و مثبتی گذاشته است و بعضی جاها هم صدمه می زند و از این جهت حرف شما درست است.
من امیدوارم که مجیدی در به سرانجام رساندن این ایده موفق شود. ما بیش از ۲۵ سال هست که با هم دوست هستیم، این را هم بر اساس همان دوستی مطرح می کنم؛ وگرنه بنده بنا نبوده است که تهیه کننده باشم و نیستم؛ یک پروژه ملی – دینی تعریف شد و هر کسی هر چیزی که داشت آورد و خدا را شکر جواب خوبی هم گرفتیم.
باید دعا کنیم که ان شاالله بقیه اسباب آن هم فراهم شود و افرادی سر راه قرار بگیرند که بخش اکران بین‌المللی کار که فوق العاده هم تخصصی است، مثل بقیه اجزای فیلم، مثل فیلمبرداری، نور پردازی، جلوه های ویژه تخصصی و… خودش را نشان دهد.
البته ایرادی ندارد اگر یک جاهایی آزمون و خطا کنیم؛ مثلا به اعتقاد من ایده تبلیغات شهری فیلم، آویختن تابلوهای فیلم مثل یک نقاشی به در و دیوار شهر، تبلیغ خوبی فیلم نیست. اما حرفم این است که ما همان‌طور که در تولید فیلم از بهترین‌ها و متخصص‌ترین‌ها استفاده کردیم، در پخش فیلم هم باید به همین سمت برویم و از آدم‌های متخصص استفاده کنیم.
تیم تولید و در راس آنها مجیدی به نظر من بهترین کار خودشان را انجام داده اند، همه شرایط را تحمل کردند و ایستادگی کردند تا بهترین کارشان را انجام دهند و بر همین اساس ما باید در رساندن این فیلم به مخاطب هم توقعمان را خیلی بالا ببریم و بدانیم چاره ای نداریم جز اینکه باید موفق بشویم؛ اگر با این دید نگاه کنیم، هیچ وقت کار برای ما نشد ندارد.
نگرانی چیز بدی نیست تا زمانی که موتور حرکت باشد ولی نباید نا امید بشویم؛ قصد همه ما هم این است که به فیلم کمک کنیم و باید این اطمینان را به وجود بیاورید که همه برای فیلم دلسوزی می‌کنند.
یک نکته دیگر هم وجود دارد و آن هم اینکه هیچ کس اجازه ندارد سر ماجرای پخش فیلم، خط‌کشی کند. اصلا اجازه نداریم، کما اینکه در ساخت فیلم و سناریونویسی هم همین اصل را رعایت کردیم. کاری نکنیم که بیننده فکر کند که این فیلم برای اوست یا برای او نیست. خط کشی کنیم که این گروه بیشتر بیایند یا این گروه کمتر بیایند.
تعریفی که پیامبر از خودش دارد و تعریفی که خداوند از پیامبر دارد و مسئولیتی که به ایشان می دهد؛ دقیقا برخلاف این خط‌کشی‌هاست. این فیلم ساخته شد که همه ببینند. برای هیچ کس هم نیست؛ این فیلم پیامبر است. در عین حال که اقای مجیدی و یک گروه کثیری توفیق این را داشتند که محمل هدایت این حضرت شوند و در به ثمر رسیدن آن نقش داشته باشند.
بنده چند وقت پیش، شبکه‌های اجتماعی را دنبال می‌کردم و به شدت نگران شدم از اینکه چرا این آدرس غلط به مردم داده شده است که به خاطر حرف آن شخصیت، ما فیلم را نبینیم. به خاطر اینکه فلانی به فلان شخصیت رای داده است فیلم را ببینیم و این جور معیارها…
تسنیم: چطور شد که رابطه شما با فیلم به محض آغاز اکران تغییر کرد و به تعبیری شما از جریان اکران کنار گذاشته شدید؟
حیدریان: نور تابان به عنوان مالک فیلم، اصرار داشت که کار را انجام دهد و آقای مجیدی هم رضایت داده بود، البته من این قسمت را موافق نبوده و نیستم؛ نور تابان تازه متولد شده است و تجربه ای در این بخش ندارد؛ و این در حالی است که با تجربه ترین پخش کننده داخلی و خارجی ما هم درمورد این فیلم باید مثل بقیه عوامل آن عمل کند. مگر آقای خضوعی آدم کوچکی است یا آقای شاه ابراهیمی آدم کوچکی است؛ آقای شاه ابراهیمی ژنرال ما در حوزه طراحی صحنه است، وقتی وارد این کار شد گفت که من در این کار شاگردی می کنم و در کنار دست فلانی می ایستم؛ چون این فیلم، خاص است و دیگر بحث من و تو نیست.این فرد بیشتر از من می داند و تجربه دارد هم یاد می گیرم و هم کار می کنم.
طراح لباس انگلیسی ما ۵ ماه قرارداد داشت و بعد از اتمام قراردادش رفت، ایشان کار را ادامه داد؛ البته طراحی این فیلم با طراحی های دیگر ایشان بسیار متفاوت است؛ این فرد انگلیسی یک راهی را گذاشت و آقای شاه ابراهیمی هم روی همین مسیر ادامه داد.
لذا اینها آدم های بزرگ ما هستند و کارهای بزرگی هم از دستشان بر می آید؛ اما در بحث این فیلم، در مقابل تجربه عوامل خارجی، فقط و فقط به خاطر کیفیت فیلم، در گوشه‌ای ایستادند و هر کمکی می‌توانستند کردند. این از آدم‌های باتجربه ما. حالا نورتابان که اصلا نه ادعایی دارد و نه می تواند داشته باشد،چون اصلا تجربه هم ندارد؛ می خواهم بگویم اگر هم ّ و تجربه ای هم می داشت، برای این کار کوچک بود .
ما کاملا باید مراقب باشیم که نگاهمان در دوره پخش با نگاه عوامل در هنگام تولید، خیلی با هم فاصله نداشته باشد.
در همان زمان هم توطئه یا وسوسه کردن‌های سیاسی، فراوان بود، همه افراد این تیم خالصانه آمدند؛ همه بر خدا توکل داشتند و همه تلاش کردند که کار به اینجا رسید .
چه‌قدر مرحوم شریفی‌راد زحمت کشید و چه کارهای بی‌نظیری انجام داد. انشالله که خداوند ایشان را رحمت کند و این کار ذخیره ای برای آخرتش باشد. حتما ذخیره آخرت هست، چون اهل بیت کریم و معصوم هستند و وقتی که یک قدم بردارید و چیزی را به نیت آنها بدهید، آنها صدها برابر به شما بر می گردانند. سر صحنه کم پیش نیامد که اوقات تلخی ایجاد شود ولی چیزی که به همه انگیزه می داد و همه شرایط سخت کار را تحمل می کردند همین بود که می خواهیم برای حضرت رسول (ص) کاری کنیم پس نباید جای این حرف ها باشد.
ان شاالله که اتفاقات خوبی می افتد و نمی دانم که فیلم در چه وضعیتی است از ابتدای کار حضرت عنایت کردند و از این به بعد هم عنایت می کنند.
تسنیم: چند سالی با پروژه همراه بودید و دورانی از زندگیتان با پروژه‌ای به نام فیلم سینمایی «محمد رسول‌الله(ص)» گره خورد. دوست داریم از سخت ترین و شیرین ترین لحظات و روزها را برای ما بگویید.
حیدریان: این فیلم به دلیل نوع ویژگی اش سخت ترین ها و شیرین ترین های زیادی داشت؛ شیرینی ها و سختی ها را که مرور می کنم شبیه سلسله جبال است؛ یعنی یک قله نیست و تعدادی قله است که پشت هم چیده شده است .
هر چه کار بزرگتر باشد طبیعی است که سختی هایش هم بیشتر و بزرگتر می شود؛ شما باید یک تیم ۵۲ یا ۵۳ نفره را حداقل یک سال (البته بعضی ها ۶ ماه بیشتر یا کمتر) ببرید و بیاورید و مدیریت کنید؛ رسیدگی کنید و این که مراقب باشید که برای کسی مشکلی پیش نیاید؛ اینکه سر سوزنی مساله فرهنگی در این پروژه پیش نیاید؛ مساله امنیتی پیش نیاید.ما وسط کویرهای اطراف کرمان بودیم و شرایط خاص امنیتی، آنجا حاکم بود. دقیقا در همان زمانی بود که آنجا گروگان گیری می کردند
منظورم این است که کار، یک رو دارد و هزاران بطن و لایه زیرین. به اینجا رسیدن یقینا خیلی سختی داشت و یقینا قبل و بعد از هر چیزی، عنایت خود حضرت است که کار به سرانجام رسید.
کار سختی زیاد داشت؛ این حجم از عوامل خارجی را آوردن و به کار گرفتن و به نتیجه رساندن، در شرایطی که فکر می کنید که در اطرافتان کسی مثل خودتان ابعاد کار را درک نمی کند؛ سخت است.
به همین دلیل یک جاهایی، به خصوص در حیطه مالی دچار دوگانگی شدیم. ما در یک سمت بودیم و طرف تامین‌کننده منابع مالی در سمت دیگر بود؛ با همه سعه صدری که نشان می دادند یک جاهایی مخالفت می کردند و خیلی سخت می گذشت؛
مثلا، عوامل خارجی همه هفتگی حقوق می‌گیرند. این اصلا یک فرهنگ است در بین آنها و غیر از این برایشان متصور نیست. حالا شما فرض کنید ما به طرف می‌گفتیم دو هفته بعد حقوق می‌دهیم. یا یورو نداریم به دلار حقوق می‌دهیم. این آقا، این حرف را اصلا درک نمی کند و حالا شما ببینید که ما چه می‌کردیم.حالا تصور کنید که شما به اعتماد و حال خوش اینها نیاز دارید. حتما باید با حال خوش سر صحنه بیایند و در کمال رضایت باشند تا فیلمی برای پیامبر(ص) ساخته می‌شوند و این وسط، به وجود آوردن این حال خوش، سخت و پردردسر می‌شد.
اتفاقاتی هم می افتاد که تکان دهنده بود؛ مثلا می دیدید که ماشین چپ کرده است و گریمور معروف بین المللی به همراه خانمش در ماشین است و شما باید به این فکر کنید که این ماشین چطور فرود می آید؟ ممکن است این چپ کردن ماشین ده ثانیه طول بکشد اما شما به اندازه یکسال جلوتر می روید که چه بلایی بر سرشان می آید؛ در جامعه بین‌المللی چه حرف هایی بعدا زده خواهد شد؛ خبرها چگونه می رود و واقعا اینها مثل صاعقه و برق و باد می رود تا اینکه ماشین بایستد.
و بعد ایشان پیاده می‌شد و هیچیش نشده بود و می‌گفت همینطور که ماشین چرخ می زد یکی به من می گفت چیزی نمی شود و به تعبیر خودشان می گفت که این فیلم محمد است و اتفاقی نمی افتد. ۴۵ دقیقه بعد به سر صحنه رفتند؛ درست است که بعدش شیرین می شود اما اینکه چه بر ما گذشتدر آن دقایق را فکر نمی‌کنم کسی درک کند.
به هر حال سختی های زیادی در کار بود و این سختی ها شیرین ترین لحظات را هم در خودش دارد؛ بعد که دروسی این را می گوید که تردید ندارم اتفاقی برای من نمی افتد، برای ما تکان‌دهنده بود. ما کجاهستیم و اینها کجا هستند؟ ما این فیلم را می سازیم و پیامبر ما هست و او نه مسلمان است و نه اعتقادی دارد، ولی دارد کار حرفه ای انجام می دهد.
اما یکی از خوش‌ترین لحظاتی که سر این فیلم برای ما رخ می‌داد، زمانی بود که فیلم دیده می شد؛ به ویژه توسط کسانی‌که همتی کرده بودند که این فیلم ساخته شود و تولید شدنش مدیون آنها بود و به ویژه اینکه آنها میزان رضایت را هم، همه به صراحت به زبان آوردند.
آن میزان رضایت خیلی اوقات شیرینی را برای ما، مشخصا من و آقای مجیدی که با هم به جاهایی می رفتیم و ری اکشن ها را می دیدم، رقم می‌زد و به نظرم شیرین ترین لحظات کار، دیدن این ری اکشن ها بود و خدارا شکر حاصل این اعتماد و تلاش جواب درستی داد که این کار به ثمر رسید.
ری اکشن خیلی ها بود ازجمله مفسر قرآنی که فکر کنید ۱۵سال است که شاگرد دارد و تفسیر قرآن می کند و به ما گفت که این روایتی که شما از سوره فیل در فیلم داشتید، یک دریچه جدید برای من باز کرد؛ اینها همان شیرینی های وصف ناپذیری است که آدم فکر می کند به ثمر نشستن کار هست.