به گزارش سوره سینما [1]، یکی از مواردی که سینمای ایران در سال های اخیر عمیقا درگیر آن بوده تحلیل‌هایی است که درباره تولیدات سالانه در محافل مختلف می‌شود. تحلیل‌هایی که گاه علت اصلی ایجاد مهمترین حاشیه‌ها برای سینما و سینماگران بوده است. بالطبع هر تحلیلی از زاویه نگاهی خاص و مشخص و با اهداف عیان و نهان از پیش تعیین شده ارائه می‌شود، ارائه این تحلیل‌ها به خودی خود نه تنها مسئله‌ساز نیست بلکه می‌تواند نگاه‌های متفاوتی از وضعیت فعلی سینمای ایران به مخاطبان و حتی مدیران فرهنگی بدهد. اما زمانی که برخی تحلیل‌ها باعث جهت‌گیری‌های فکری و عملی برخی جریان‌ها می‌شود، کمی ماجرا فرق می‌کند.
به تازگی مرکز مطالعات راهبردی فرهنگی ژرفا با در نظر گرفتن اصول و مختصات انقلاب و نظام جمهوری اسلامی به تحلیل فیلم‌های سی و سومین دوره جشنواره فیلم فجر پرداخته که برخی آمارها و درصدهای این تحلیل که صالح اسکندری رئیس مرکز مطالعات راهبردی فرهنگی ژرفا در گفتگو با فارس آنها را عنوان کرده بسیار جالب و تازه است. خصوصا سرفصل‌های این تحلیل که از هر نظر یک نوع زوایه نگاه جدید به محصولات سینمای ایران است. به گفته اسکندری این تحلیل در یک پایش و مطالعه علمی با در نظر گرفتن مهمترین شاخص های ارزیابی آثار سینمایی مبتنی بر بیانات امام خمینی(ره)، رهنمودهای رهبر انقلاب، اسناد بالادستی در حوزه فرهنگ و سینما و دیدگاه های منتقدین برجسته کشور در عرصه سینما به دست آمده است و از منظر شاخص های استخراجی با بازبینی چند باره فیلم های دوره سی و سوم جشنواره در سه بخش (سودای سیمرغ، نگاه نو و هنر و تجربه) به تحلیل محتوای کیفی و کمی فیلم ها اقدام شده است. بر اساس این چارچوب ۶۳ شاخص در دو حوزه محتوایی و فرمی و در قالب ۱۰ محور دینی و اعتقادی، انقلاب اسلامی، دفاع مقدس، جبهه معارض، امید و اعتماد به نفس ملی، حجاب و عفاف، سبک زندگی و … مد نظر بوده است.
طبق این تحلیل تنها ۸ فیلم معادل ۱۸.۶ درصد فیلم های سه بخش جشنواره سی و سوم فیلم فجر در سال گذشته به موضوعات اولویت دار جمهوری اسلامی از منظر امام راحل، مقام معظم رهبری و اسناد بالادستی کشور پرداخته اند و ۸۱ درصد فیلم ها ارتباطی به اولویتهای نظام اسلامی نداشتند.
طبق این تحلیل بیشترین حجم مشکلات در فیلم‌های جشنواره فجر سال گذشته در بخش حجاب و عفاف و پس از آن در بخش سبک زندگی بوده است. به گونه ای که از مجموع ۴۳ فیلم مورد بررسی در این پژوهش ۳۶ فیلم در زمینه حجاب و عفاف و ۳۴ فیلم در زمینه سبک زندگی، حداقل یکی از شاخص ها را نقض کرده اند.
طبق این تحلیل ۲۵ فیلم، معادل ۵۸.۱ درصد فیلم‌های سه بخش سی و سومین دوره جشنواره فیلم فجر حداقل در یک شاخص دینی و اعتقادی مشکل دارند. حدود ۴۰ درصد فیلم های مورد بررسی جشنواره فضای سکولار دارند و هیچ نماد و یا پیام دینی در آن ها وجود ندارد. ۲ مورد از فیلم های جشنواره از نمادهای دینی در موقعیت نامناسب بهره گرفته‌اند. ۷ فیلم به شبهه پراکنی نسبت به احکام و مبانی اسلام پرداخته‌اند و در ۱۴ فیلم ایده نسبیت گرایی در اخلاق به نوعی مطرح شده است. فیلم‌های مورد بررسی جشنواره بیش از همه موارد به تخریب فرهنگ دینی و سنتی پرداخته‌اند؛ به گونه‌ای که ۱۷ فیلم شاخص مربوطه را نقض کرده‌اند. برخی از مهم ترین این دست فیلم های جشنواره سال گذشته عبارت بودند از: «خانه دختر»، «روز مبادا»، «ارغوان»، «مردی که اسب شد»، و « کوچه بی‌نام».
طبق این تحلیل مجموعاً ۵۱.۲ درصد فیلم‌های بخش های سه گانه جشنواره دارای پیام دینی بوده اند که در میان سه مولفه عقاید، احکام و اخلاقیات، فیلم های جشنواره فیلم فجر (با تفاوت ناچیزی) بیشتر به مولفه احکام توجه نشان داده اند. البته این آمار در بر دارنده پیام‌های منفی و ضد دینی و یا انحراف هم بوده است. در ۶ فیلم دینی جشنواره، پیام‌های دینی به شکل مناسب و غیر تصنعی منتقل شده است. ضمن اینکه دو فیلم «شرفناز» و «مرگ ماهی» بهترین فیلم های جشنواره سال گذشته در زمینه دینی و اعتقادی بوده‌اند.
طبق این تحلیل از نکات مثبت جشنواره پارسال عدم استفاده از بازیگران با پیشینه نامناسب در نقش مذهبی بوده و همچنین اسلام غیر انقلابی و معنویت سکولار در هیچکدام از فیلم های جشنواره ترویج نشده است. همچنین از میان ۴۳ فیلم مورد بررسی در جشنواره تنها ۶ فیلم معادل ۱۴ درصد فیلم‌ها به موضوع انقلاب اسلامی پرداخته‌اند. دو مورد از فیلم‌های جشنواره تاریخ انقلاب و ایران معاصر را تحریف کرده‌اند. ۲ فیلم به تقویت وحدت جهان اسلام می‌پردازند. یک فیلم به تضعیف جبهه مقاومت یا انحراف در بیداری اسلامی پرداخته‌اند و دو فیلم در راستای تقویت جبهه مقاومت بوده‌اند. سه فیلم «بهمن»، «دریا و ماهی پرنده»، و «ارغوان» در زمینه شاخص‌های انقلاب اسلامی مشکل دار ارزیابی شده‌اند که بدترین فیلم در این زمینه فیلم «بهمن» است.
بر اساس این تحلیل ۳ فیلم «تا آمدن احمد»، «حکایت عاشقی» و «تگرگ و آفتاب» معادل ۷ درصد فیلم‌های مورد بررسی جشنواره سال گذشته، مرتبط با دفاع مقدس است از بین این سه فیلم، ۲ مورد دارای تنوع مضمونی می‌باشند و ۲ فیلم به پشت صحنه سیاسی توجه داشته‌اند. هر ۳ فیلم بازنمایی نسبی از پیروزی رزمندگان ایرانی دارند. در ۲ فیلم آرمان‌های دینی بر آرمان‌های ملی غلبه دارد و در هیچ فیلمی آرمان های ملی غلبه نداشته است. هر ۳ فیلم بر ارزش‌های والای انسانی در جنگ تحمیلی و بر زیبایی‌های جنگ تاکید داشته‌اند. ۲ فیلم جشنواره فیلم فجر بازنمایی مناسبی از ایثارگران و خانواده آنها داشت.
طبق این تحلیل در جشنواره سال پیش ۳۰ فیلم بخش های سه گانه جشنواره فجر در زمینه شاخص امید و اعتماد به نفس مشکل دار بودند. ۱۰ فیلم به القای ناکارآمدی نهادهای اجتماعی- حکومتی پرداخته‌اند و ۷ فیلم به مخاطبان خود القا کرده‌اند که در جامعه خفقان و دیکتاتوری وجود دارد. ۱۷ فیلم بر بی عدالتی و فقر در ایران تاکید داشته‌اند. ۲۴ فیلم تصویرسازی خسته و ناامید از روحیه حاکم بر مردم داشته‌اند و ۷ فیلم بر وجود ناامنی در جامعه دلالت داشته اند. از این میان ۹ فیلم به زمینه سازی برای مهاجرت از کشور پرداخته اند، ۶ فیلم سعی در القای بی اعتمادی مردم نسبت به نظام داشته‌اند و در نهایت ۱۴ فیلم به ترویج و القای نهیلیسم (پوچ گرایی) پرداخته‌اند.
همچنین ۳۲ فیلم از مجموع ۴۳ فیلم مورد بررسی هریک به نوعی به عادی سازی ناهنجاری‌های اجتماعی پرداخته‌اند. در این میان ۵ فیلم در زمینۀ مصرف مواد مخدر، ۱۸ فیلم در زمینه طلاق، ۱۰ فیلم در زمینۀ خودکشی، ۴ فیلم در زمینۀ فحشا و روسپی گری، ۱۳ فیلم در زمینه قانون شکنی و دزدی، ۸ فیلم در زمینه جنایت و قتل، ۳ فیلم در زمینه مشروبات الکلی، ۲ فیلم در زمینۀ قمار، ۳ فیلم در زمینۀ سقط جنین، ۱۸ فیلم در زمینه خشونت، ۲ فیلم در زمینه ازدواج سفید، و ۹ فیلم در موضوع فرار از خانه، خارج از شاخص‌های مطلوب در محور اجتماعی عمل کرده‌اند.
طبق این تحلیل سال گذشته بخش نگاه نو سهم ۹۱ درصدی از فیلم‌های مشکل دار دینی داشته و در زمینه ناهنجارهای اجتماعی بدترین وضعیت را به خود اختصاص داده است و این نشان دهنده آن است که فیلم اولی‌ها و نسل‌های جدید سینمای ایران در رعایت شاخص‌های دین‌داری در بازنمایی‌های خود دچار آسیب هستند. بخش هنر و تجربه هم در زمینه امید و اعتماد به نفس بدترین وضعیت (۸۷.۵ درصد مشکل دار بودن) در زمینه حجاب و عفاف نیز بدترین وضعیت (۸۷.۲ درصد مشکل دار بودن) را در مقایسه با دو بخش دیگر داشته است.
منبع: آی سینما