سوره سینما [1] : این روزها در برخی محافل، حرف از بازگشت یکی از خاطره‌انگیزترین برنامه‌های اجتماعی تلویزیون به سیماست؛ برنامه‌ای تحت عنوان هزار راه نرفته که هنوز هم خیلی از بینندگان صدا و سیما، سو‍ژه‌ها و گفتگوهای آن را خوب به خاطر دارند. اما چرا این برنامه ماندگار شد و آیا حرف و حدیث‌ها درباره بازگشت آن به کنداکتور پخش صدا و سیما، به واقعیت می پیوندد؟
شاید راز ماندگار این برنامه را، بتواند در ماهیت مستندگونه آن دانست. مستند، از جایی آغاز می‌شود که به قول سیدمرتضی آوینی، انسان به عنوان روایتگر، از میان برداشته می‌شود و فقط دوربین است و واقعیت؛ در این صورت است که واقعیت، می‌تواند بیننده را مسحور خود کند؛ اتفاقی که در بیشتر مستندهای خوب می‌‌افتد.
در تلویزیون ما، این اتفاق با ظهور «روایت فتح» شروع به افتادن کرد و با برنامه‌هایی دیگر در حوزه‌هایی مختلف، به تجربه‌هایی از این گونه، نزدیکتر شد. برنامه‌های ترکیبی- مستند یا برنامه‌هایی که گفتگو-مستند بودند، نیز از این دسته برنامه‌ها قلمداد می‌شدند.
مشکل بیشتر برنامه‌هایی از این دست، در آن بوده و هست که سازندگان، می‌خواهند واقعیت‌ها را با عیار خود بسنجند و آن‌را در حد و اندازه نگاه و تفکر خود، کوتاه کنند. چنین اتفاقی، به تصنعی بودن این برنامه‌ها و عدم تأثیرگذاری‌شان منجر می‌شود.
[2]
در میان برنامه‌های ترکیبی-مستند یا برنامه‌های گفتگو-مستند تلویزیون، می‌توان به «هزار راه نرفته» اشاره کرد که به عنوان یک برنامه کاملاً صادق و غیرتصنعی از آب در آمد. سازندگان آن قصد نداشتند که واقعیت‌ها و حرف‌های سوژه‌های خود را، به متر و اندازه تفکر خود در بیاورند؛ بلکه به عنوان یک پژوهشگر و ناظر بی‌طرف، قصد داشتند صادقانه به عمق وجودی چنین شخصیت‌ها و سوژه‌هایی سفر کنند.
سابقه هنری و دانشگاهی سازندگان این برنامه، باعث می‌شد تا رویکردی کاملاً درست به سو‍ژه‌ها وجود داشته باشد؛ رویکردی که آزاردهنده نبود و کاملاً همذات‌پندارانه بود. به همین دلیل بود که مخاطبان بسیاری، پای این برنامه می‌نشستند و آن را به خاطر می‌سپردند و وجود چنین برنامه‌ای، خود باعث اثرگذاری اجتماعی می‌شد.
در واقع برنامه‌ای ماندگار چون هزار راه نرفته در حوزه برنامه‌های گفتگو-مستند تلویزیون، نوعی جذاب و رسانه‌ای از مصاحبه‌های کیفی و پژوهش‌های کیفی دانشگاهی بود که با عطف به سطح مخاطبان تلویزیون، خودش را پایین آورد تا بتوانند یافته‌هایش سازندگان این برنامه را، به خوبی درک کنند.
و حالا آیا زمان آن نرسیده است که مسئولان فرهنگی بیست سال عقب ماندگی فرهنگی اجتماعی ما در آسیب های اجتماعی و سبک زندگی را جبران کنند و به روایت رهبرمعظم انقلاب به مهندسی و هدایت تغییرات اجتماعی برخیزند تا در مقابل آن منفعل نشویم؟ شاید بازگشت برنامه هایی مانند «هزار راه نرفته» به کنداکتور صدا وسیما بتواند بخشی از این خلاء را پرکند.