به گزارش سوره سینما [1] ، یازدهمین جلسه از سلسله نشست‌های نقد و بررسی آثار حاضر در بخش مسابقه ایران چهاردهمین جشنواره بین المللی فیلم مقاومت ویژه فیلم «گزارش مریم» با حضور اسماعیل براری، تهیه کننده و کارگردان؛ لیلا بوشهری، نیلوفر محبی، بازیگر؛ فاطمه ترکاشوند، منتقد؛ اصغر پورهاجریان، مسئول طراحی جلوه های ویژه در پردیس ملت برگزار شد.
بدرفتاری دولت ها با آثار هنری، اصلا نخبگانه نیست
در ابتدای این نشست براری با بیان اینکه لحظه تولید یک اثر برای عوامل خاطره انگیز است، گفت: «گزارش مریم» در سال ۸۴ تولید شد و اینکه دولت های مختلف با آثار تولید شده بدرفتاری می کنند، چندان نخبگانه نیست و بدرفتاری با آثار تا جایی است که گاهی بعضی از فیلم ها از دور خارج می شوند.
وی ادامه داد: زمانی که در جریان داستان فیلم قرار گرفتم مطمئن شدم که قصه پتانسیل تبدیل به یک فیلم سینمایی را دارد؛ چرا که همه افراد در حیطه فعالیت خود دارای حسی میشود که بسیاری از مسائل را بر اساس آن حس تشخیص می دهند، این حس باعث شد تا وقتی برای اولین فیلمنامه را خواندم توانستم پایان فیلم را تجسم کنم.
شهید آوینی معتقد بود جنگ چیزی جز سیاهی و مرگ نیست، ولی شهدا از تباهی به افق بالاتری رسیدند
کارگردان «گزارش مریم» با بیان اینکه در دوران دفاع مقدس دستیار تدوین آثار شهید آوینی در روایت فتح بوده است، اظهار داشت: یک روز شهید آوینی بدون مقدمه گفت که جنگ جز سیاهی، تباهی، مرگ و بدبختی هیچ چیز دیگری ندارد و اگر ما درباره جنگ کار می‌کنیم به این دلیل است که از تباهی عبور کرده و به افق بالاتری برسیم؛ چرا که رزمندگان ما در دفاع مقدس به شکل عجیبی متحول شدند و اگر در هر کوچه ای از شهر برویم و از خانواده ها شهدا درباره فرزندانشان بپرسیم، خواهند گفت که آنها آدم های عادی بودند ولی وقتی به جبهه ها رفتند به گونه ای تغییر کردند که به طور مثال اگر در خیابان کسی نیاز به کفش داشت، حاضر بودند کفش خودشان را به او بدهند.
براری تصریح کرد: اگر قرار بود «گزارش مریم» تنها کالبد جنگ را نشان دهد، هیچ چیز جز تباهی نبود؛ چرا که اگر بخواهیم در فیلم بگوییم کسی از روی مین رفتن به اوج لذت برسد که قطعا نقض غرض است، ما در این فیلم قلب مخاطب را به تپش انداختیم و این موفقیت فیلم است.
هیچ کدام نمی دانیم قلب شهدا در لحظه جان دادن چه چیزی به آنها می گفت
وی با بیان اینکه تقریبا تمام فریم های فیلم را حفظ هستم، تصریح کرد: با این حال وقتی از سالن نمایش فیلم بیرون آمدم گریه ام گرفت و برای آرام شدنم به روح مریم خیالی قصه که قطعا تعدادشان در کشورمان بسیار زیاد است، فاتحه خواندم و این نشان دهنده تاثیر فیلم بر روی مخاطب است.
کارگردان «گزارش مریم» گفت: فیلم جنگی ساختن تنها در تصویر و دیالوگ و تبلیغ جنگ، جنگ تا پیروزی نیست، بلکه باید اینگونه فیلم ها باید به عمق مخاطب نفوذ کند؛ قطعا هیچ کدام از ما نمی دانیم وقتی شهیدی در حال جان دادن به خاطر ارمان ها و ارزش هایش بود، به چه چیزی فکر می کرد و قلبش به او چه می گفت که اگر می توانستیم با یک قصه، فیلم، داستان، کتاب و … به این مسئله حتی نزدیک هم شویم، طبیعتا مزدمان را گرفته ایم.
براری با ذکر خاطره ای از دوران ساخت فیلم ادامه داد: در روزهای ابتدایی کار برای بازبینی لوکیشن به خوزستان رفتیم و در آنجا به دنبال گور دسته جمعی دختران که در اواسط جنگ داستان آنها را دریکی از روزنامه ها خواندم، گشتم؛ ولی هر چه از مردم شهر درباره آنها پرس و جو کردم گفتند چنین گوری وجود ندارد و حتی پیش رئیس آموزش و پرورش آن زمان که خانم هم بود، رفتم ولی جوابی نگرفتم همین مسئله باعث شد تا ساعت ها در شهر پیاده روی کنم و از اینکه مردم یک شهر از داستان دختران خود و گور دسته جمعی آنها اطلاع ندارند، متعجب شوم.
متاسفانه تلقی مان از ساخت فیلم جنگی غلط است
وی در همین زمینه افزود: دو سال بعد که «گزارش مریم» دچار مشکلاتی شد و ناجوانمردانه توقیف شد، به همراه سعید قاسمی به خوزستان رفتیم و از وی درباره گور دسته جمعی دختران سوال کردم، قاسمی در جوابم فردی را که از فرماندهان آن زمان بود، نشانم داد و عنوان کرد وی جواب سوالم را می داند، وقتی به سراغ او رفتم و داستان را گفتم، عنوان کرد که این قصه درست است و دلیل اینکه مردم این شهر قصه را نمی دانند بسیار واضح است، ما اسامی مانند پل دختر، هفت دختران و … در کشور کم نداریم ولی هیچ کس درباره داستان آنها نمی داند، چرا که در تاریخ ایران زنان و دختران زیادی بودند که در برابر دشمن ایستادند ولی به کالبد آنها تجاوز و حتی مزارشان نیز از یادها رفته است ولی هنوز در قالب اسامی مکان ها در خاطره ها هستند.
کارگردان «گزارش مریم» تصریح کرد: در ۷۰ فیلم روایت فتح در دوران دفاع مقدس یک جنازه بعثی به تصویر کشیده نشده ولی بیش از سایر اثار این حوزه تاثیرگذار بوده است، چرا که تلقی ما از جنگ غلط است و فکر می کنیم چون برای جشنواره ای مانند مقاومت فیلم می سازیم، حتما باید فیلمی باشد که در آن صحنه های خشونت بار وجود داشته باشد.
اگر می خواهیم امروزه تاثیر شهید آوینی در روایت فتح را داشته باشیم، باید منش مان شبیه وی باشد
براری افزود: بیش از ۱۰ هزار فیلم جنگی داریم که از آنها تنها ۷۰ فیلم روایت فتح و شاید بعد از آن ۱۰ فیلم دیگر ماندگار شده باشد، در حالی که روایت فتح در آن زمان حتی فیلم جنگ متعارف نیز نبوده است و این مسئله نشان می دهد که باید دیدمان را به جنگ عوض کنیم. اینکه گفته می شود چرا در جشنواره مقاومت «گزارش مریم» که هیچ نشانی از مقاومت در جنگ ندارد به تصویر کشیده می شود، غلط است چرا که قدرت یک فرد در تامل آن است نه اینکه دستش را بلند کند و دیگران پا به فرار بگذارند.
وی تصریح کرد: اگر می خواهیم تاثیری که شهید آوینی در دوران روایت فتح داشت را امروزه داشته باشیم قطعا باید منش وی را دنبال کرده و نگاه ساختاری به فیلم های دفاع مقدسی را تغییر دهیم؛ چرا که تنها در روزنامه ها هدف های اصلی به تیتر تبدیل می شوند و اگر این اتفاق در فیلم و سینما رخ دهد، در حقیقت آن فیلم، فیلم سوخته ای خواهد بود.
ساخت اثری در محیط آبادان و جذابیت‌های آن برای بازیگر نقش اصلی«گزارش مریم»
در ادامه بوشهری درباره علت حضورش در این فیلم گفت: «گزارش مریم» اولین کار جنگی ام بود که در آن بازی کردم و جذابیت فیلم این بود که تا پیش از آن تنها نقش های جدی و خشن بازی می کردم ولی در این فیلم نقش یک پرستار ساده را بازی کردم؛ البته سادگی نقش در فیلم بود و احساس نمی کردم بتوانم آن را به خوبی ایفا کنم؛ همچنین این فیلم در آبادان، شهری که در آنجا به دنیا آمدم، ساخته شد و این مهم برایم جذابیت داشت.
وی ادامه داد: زمانی که بازی در فیلم به من پیشنهاد شد، به کارگردان فیلم گفتم که می خواهم نقش دیگری را بازی کنم ولی وی عنوان کرد که از لحاظ سنی و روحیه ای نمی توانم نقش مدنظرم را بازی کنم و از آنجایی که به اسماعیل براری اعتماد داشتم، قبول کردم که نقش پرستار را در فیلم بازی کنم.
بوشهری خاطر نشان کرد: شخصیت پرستار قصه از بیرون شخصیتی ساده ای است که کاری جز پرستاری ندارد، ولی واقعا بازی آن نقش سخت بود و تصور می کنم نقشمم در این فیلم بهترین نقشی است که تا به حال بازی کرده ام.
اعتماد کارگردان باعث شد در «گزارش مریم» بازی کنم
محبی به عنوان سخنران بعدی مراسم گفت: قبل از بازی در این فیلم اصلا بازیگر نبودم و به خاطر اشنایی با لیلا بوشهری به اسماعیل براری معرفی شدم و بعد از گرفتن تست، قرار بر این شد که در این فیلم بازی کنم.
وی ادامه داد: برای بازی در فیلم کارگردان به من می گفت تنها خود اصلی ام باشم تا بتوانم نقشم را به خوبی بازی کنم؛ چرا که حتی در کلاس های بازیگری نیز شرکت نکرده بودم و بعد از تماشای فیلم در جشنواره مقاومت، واقعا حس عجبیبی به من دست داد و از کارگردان فیلم به خاطر اعتمادش تشکر می کنم.
«گزارش مریم» تنها گزارش مریم از وقایع جنگ است
فاطمه ترکاشوند منتقد سینما در ادامه با بیان اینکه فیلم بعد از گذشت بیش از ۱۰ سال به سرانجام رسیده است، گفت: فیلم درباره مقطعی از انقلاب اسلامی است که مردم با گوشت و استخوان خود آن را درک کردند، به همین دلیل برشی به دیالوگ های فیلم می زنم؛ در بعضی از دیالوگ ها به این مسئله که باید جنگ را فراموش کنیم و جنگ اصلا مسئله مطلوبی نیست، تاکید شده است، قطعا جنگ اتفاق مطلوبی نیست و هیچ کس دوست ندارد چنین اتفاقی بیفتد، ولی در جشنواره ای که نامش مقاومت است ما منتظر هستیم تا فیلمی ببینیم که نشان دهنده مقاومت در جنگ است؛ در حالی که این فیلم واقعا گزارش مریم از جنگ است.
وی ادامه داد: در این فیلم، قصه درباره شخصیتی به نام بهار است که پدرش می خواهد جشن تولد ۱۸ سالگی اش را در جایی جشن بگیرد که یک روز مزبوحانه از آنجا فرار کرده و حتی عشقش را نیز بزدلانه ترک کرده است، سوالی که پیش می آید این است که «گزارش مریم» چه نوع روایتی و با چه طعم و بویی از جنگ را به تصویر کشیده است؟.
هر جنگی را از افق معنایی اش جدا کنیم، چیزی جز تباهی و سیاهی نیست
این منتقد سینما با اشاره به صحبت های کارگردان فیلم درباره نظر شهید آوینی از جنگ گفت: جنگ در سطحی ترین شکل ممکن چیزی جز تباهی و سیاهی و مرگ نیست، ولی می بینیم در همه جنگ های دنیا کشورها نگاه های خود به جنگ را داشته اند، به عبارت دیگر آمریکایی ها و ویتنامی ها روایت های متفاوتی از جنگ ویتنام داشتند تا جایی که خود آمریکایی ها دراین خصوص فیلم های زیادی ساختند که تنها سیاهی و تباهی جنگ را به تصویر کشیده بود، ولی ویتنامی ها آثاری ساختند که نگاه قهرمانانه به جنگ داشت، با این حال قطعا اگر هر جنگی را از افق معنایی اش جدا کنیم، چیزی جز تباهی نخواهد بود.
ترکاشوند اظهار داشت: «گزارش مریم» به نوعی می خواهد به دخترانی که تجربه های تلخی از دوران جنگ داشته و به شهادت رسیدند، نزدیک شود ولی در فیلم، دیالوگی از صدریه داریم که با کنایه می گوید همسرش می رود بصره، بصره عراق متجاوز؛ در حالی که شاید دو سال پایانی جنگ بسیاری از شهدای ما تنها به خاطر اثبات متجاوز بودن عراق به جبهه ها رفتند؛ حال چطور ممکن است فیلمی که می خواهد به دختران قربانی جنگ نزدیک شود به راحتی از کنار متجاوز بودن عراق عبور می کند.
مسئله اصلی در آثار دفاع مقدسی، نگاه سازندگان آن به جنگ است
وی با بیان اینکه در تصویر و دیالوگ های فیلم متجاوز بودن عراقی ها به مخاطب منتقل نمی شود، اظهار داشت: قطعا خاطرات اسماعیل براری از جنگ محترم است ولی مسئله مهم در اینگونه فیلم ها نوع نگاه به جنگ است، برای اولین بار فیلم را در جشنواره مقاومت دیدم و بیش از تماشای فیلم احساس می کردم بعد از گذشت ۱۱ سال از تولید فیلم و حتی وجود وقفه ۲ ساله در تولید آن، قطعا فیلم خوبی خواهد بود، ولی اینگونه نبود.
این منتقد سینما افزود: اینکه در برخی از دیالوگ ها گفته می شود باید جنگ را فراموش کنیم، حرف درستی نست؛ چرا که در شرایط فعلی جامعه که پدران و مادران و همسران شهدا هنوز زنده هستند، اگر بخواهیم هم نمی توانیم جنگ را فراموش کنیم؛ گذشته از همه اینها نگاه معنوی شهید آوینی به جنگ که تنها از لحظه های معنویت رزمندگان فیلم می گرفت نیز در فیلم خبری نیست.
کارگردان حتی نگاه شهید آوینی که به آن تاکید دارد در فیلم لحاظ نکرده است
ترکاشوند گفت: جدای از اینکه کدام نگاه به جنگ، نگاه مطلوب تری است ولی حتی در «گزارش مریم» سوژه هایی که در روایت فتح وجود داشت نیز در این فیلم دیده نمی شود در حالی که کارگردان فیلم به نگاه شهید آوینی تاکید دارد. همچنین در این فیلم ضعف شخصیت پردازی داریم و اصلا درباره علت سردی رابطه پدر و دختر در این فیلم توضیحی داده نمی شود.
وی در همین زمینه ادامه داد: در فیلم به تعارض عقیدتی و یا سیاسی میان دختر و پدر اشاره ای نمی شود و حتی به نظر می رسد که هر دو آنها از لحاظ سیاسی و عقیدتی در یک مسیر قرار دارند، ولی مخاطب به هیچ عنوان متوجه سردی رابطه میان آنها نمی شود، از این رو یکی از ضعف های فیلم شخصیت پردازی پدر و دختر و همچنین ارتباط میان آنها است. در حقیقت «گزارش مریم» فیلم دفاع مقدسی نیست بلکه روایتی از جنگ است که ایراداتی مانند ضعف شخصیت پردازی دارد.
بعد از گذشت ۱۱ سال از زمان تولید «گزارش مریم» بسیاری از مولفه ها و حتی ذائقه ها تغییر کرد
در ادامه اصغر پورهاجریان، مدیرجلوه های ویژه فیلم گفت: وقتی اثر هنری خلق می شود، آن اثر با مقطع زمانی خود ارتباط داشته و می تواند بین خود و مخاطب ارتباط برقرار کند، از این رو باید بگویم که حدود ۱۱ سال پیش که کار تولید فیلم آغاز شد، اسماعیل براری به درستی تشخیص داد که قصه پتانسیل تولید در قالب مدیوم سینمایی را دارد و قطعا وقتی ۱۱ سال از زمان تولید آن می گذرد و دیگر مولفه ها و ذائقه ها تغییر کرده دیگر نمی توان درباره درستی و یا عدم درستی انتخاب مدیوم سینمایی فیلم قضاوت کرد.
وی اظهار داشت: زمانی که کار ساخت فیلم را شروع کردیم تنها ۱۲ سال از جنگ گذشته بود و شهرهایی مانند خوزستان و سوسنگرد هنوز همان بکری زمان جنگ را داشتند و حس و حال دوران جنگ در شهر وجود داشت، ولی ۱۱ سال از زمان تولید فیلم گذشته و این ظلمی است که به «گزارش مریم» شده است و چاره ای نیز نداریم.
در بخش پایانی مراسم لطفی آورد، بازیگر فیلم خاطر نشان کرد: زمانی که پیشنهاد حضور در این فیلم به من شد، یک کار سینمای و هم تئاتر برای حضور در جشنواره فیلم و تئاتر فجر در سال ۸۴ داشتم و احساس می کردم بازی در «گزارش مریم» به بیشتر دیده شدنم کمک می کند که متاسفانه فاصله زمانی ۱۱ ساله از زمان تولید تا اکران فیلم باعث شد این اتفاق نیفتاد.
گفتنی است در ششمین روز از برگزاری سلسله نشست‌های نقد و بررسی فیلم‌های بخش مسابقه ایران چهاردهمین جشنواره فیلم مقاومت، نشست نقد و بررسی سه فیلم سینمایی «شهید بروجردی»، «تا دور دست» و «اروند» به ترتیب در ساعت‌های ۱۸، ۱۹ و ۲۰ در محل پردیس ملت برگزار خواهد شد.