سوره سینما [1] – ابوالفضل ذوالفقاری : فیلم سینمایی «سیانور» تازه ترین ساخته بهروز شعیبی فارغ از بحث های ساختاری و تکنیکی به دلایل مختلفی ارزش دیدن دارد. اگرچه به لحاظ ساختاری و تکنیکی هم در مقایسه با بسیاری از آثار این ژانر چند گام جلوتر است. فیلم از لایه های گوناگونی شکل گرفته و با استفاده از روایت غیرخطی و تو در تو توانسته توامان چند قصه را تعریف کند. هم یک عاشقانه سیاسی است و هم یک فیلم پلیسی وهم اثری تاریخی محسوب می شود که قصه آن در دهه ۵۰ می‌گذرد. اما به هیچ وجه نباید آن را صرفا عاشقانه، پلیسی، یا سیاسی بدانیم. این فیلم نگاهی دارد به مقطعی تاثیرگذار و تاریخ ساز از سال های قبل از انقلاب اسلامی و با نگاهی به یک مقطع تاریخ انقلاب مروری دارد بر زندگی مجید شریف واقفی یکی از چریک های انقلابی که به دلیل انحراف سازمان مجاهدین خلق ایران از آن فاصله گرفت و انشعاب کرد.
این فیلم به دلایل مختلف ارزشمند و قابل توجه است:
۱- مهم ترین نکته بارز و ویژگی فیلم جسارت آن است. «سیانور» در قحطی فیلم های سیاسی و تاریخی و بی توجهی به سیر حوادث و اتفاقات تاریخ انقلاب اسلامی ساخته می شود و در فضای مملو از بی دردی قصه‌های سطحی اجتماعی و طنزهای سبک و نازل ، تیمی جسارت می‌کنند و به سراغی موضوعی می‌روند که به حق موضوعی حساس و دردسرساز است. جالب اینکه یک تهیه کننده بخش خصوصی (سیدمحمود رضوی) آستین بالا می زند و پا در این وادی می گذارد. در حالی که توقع و انتظار این است که دستگاهها و نهادهای دولتی به حسب ماموریتی که دارند پی جوی این گونه مفاهیم و موضوعات شوند. رسانه جریان ساز سینما که تأثیرگذارترین ابزار فرهنگی دنیای مدرن قلمداد می‌شود همواره، نقشی مهم در روایت و معرفی انقلاب‌های بزرگ داشته و دارد. سینمای غرب و اروپا در طول صدساله اخیر ده‌ها فیلم شاخص درباره انقلاب‌های معاصر و کلاسیک تولید کرده است. آثاری که توسط سینماگران آن کشور و یا با سرمایه‌گذاری مشترک و توسط کمپانی‌های بزرگ فیلمسازی ساخته شده‌اند ولی به نظر می رسد در باره انقلاب اسلامی و وقایع پیش و پس آن متاسفانه به جز فیلم های مصرفی و تبلیغاتی روزمره کمتر شاهد ساخت آثار ماندگار و دارای پشتوانه های پژوهشی بوده ایم و بدبختانه به میزانی که سینمای غرب با اغراض سیاسی و امنیتی در این زمینه فیلم ساخته سینماگران ما نساخته اند.
[2]
۲- در این بین، گروهک منافقین که به عنوان خشن ترین و سیاه ترین تشکیلات که تلخ ترین فجایع و ترور را در تاریخ این سرزمین رقم زده اند و بیش از ۱۷ هزار ترور طیف های مختلف مردم انقلابی را در کارنامه شان دارند می طلبید از طریق سینما و رسانه های تصویری مورد توجه ویژه قرار گیرند. کار تهیه کننده و کارگردان «سیانور» از آن رو ارزشمند است که انگشت روی حساس ترین و چالش برانگیزترین موضوع این گروهک گذاشته اند. خاستگاه و ریشه های انحراف فکری و لغزش های ایدئولوژیکی که سرآغاز نفاق، قدرت طلبی، خیانت، دروغ و تزویر رهبران این گروهک شبه سیاسی است که هنوز هم انقلاب اسلامی از این دمل چرکین هر از گاهی آزار می بیند. سیانور افقی را گشود که سینماگران می توانند از این پس، به سراغ سوژه‌هایی گوناگون مانند: تاریخچه ترورهای این گروهک، اعلام مبارزه مسلحانه آن ها در سال های آغازین انقلاب اسلامی و وقتی انقلاب و مردم در مناطق جنوب و غرب در میدان دفاع با متجاوزان بعثی و صدام گرفتار بوده اند، صدها و هزاران مورد ترور، حضور در عراق، نقش آفرینی به عنوان جاسوس و مزدور رژیم صدام، فعالیت علیه فعالیت‌های هسته‌ای، مغاک وحشتناک پایگاه اشرف که مرکز اصلی فعالیت این گروهک در عراق بوده و یرگردانی و گدایی و مزدوری در اروپا و آمریکا و … بروند. شک نکنید اگر وقایع این گونه که در بیش از چهار دهه اخیر برای کشورمان اتفاق افتاد در آمریکا می بود صدها فیلم و سریال پیرامون آن ساخته می شد و به اشکال مختلف به کالبدشکافی موضوع از ابعاد و زوایای گوناگون می پرداختند.
۳- فیلم سینمایی «سیانور» درست است که در جشنواره فجر و این اواخر در جشنواره بین المللی مقاومت مورد توجه قرار نگرفته ولی این اتفاق هیچگاه از ارزش های این فیلم به عنوان یک اثر سینمایی نمی کاهد. «سیانور» فارغ از صبغه سیاسی و نگاه پژوهشی و تحلیلی به تاریخ سیاسی انقلاب و ریشه های یک جریان سیاسی ترور، یک اثر سینمایی است با مختصات کافی و وافی. روایت یک قصه عاشفانه است که همین خط عاشفانه فیلم هم به بسیاری از آثار حال حاضر سینما پهلو می زند. مضافا اینکه اثری است برخوردار از ساختار روایی قوی همراه با تعلیق ها و اوج و فرودهای لازم؛ و هوشمندی و دقتی که توسط کارگردان در فضاسازی و خطوط روایی متقاطع بکار گرفته شده کار را به اثری جدی، تفکربرانگیز و چندپهلو تبدیل کرده است.
[3]
۴- ویژگی مهم دیگر این فیلم نگاه بی طرفانه و روایت بدور از تعصب و مبتنی بر تحقیق و تاریخ است. آثاری اندکی که در این فضاها و موضوعات در سینمای ایران ساخته شده معمولا آثار جانبدارانه و شعاری بیش نیستند. در این فیلم اما آدم ها نسبی و خاکستری اند و حتی در روایت تاریخ ولو برای تقویت درام و ساختار فصه هم، دست به دامن دروغ، جعل و تصاویر مبالغه آمیز نمی شود. جسارت جالب شعیبی در بازسازی دقیق فضای تاریخی است که به نظر موفق بوده است. اگرچه بعضا دیالوگ ها ناموس و متلکف هستند ولی نباید مزیت های نسبی فیلم را نادیده گرفت. ساواکی های فیلم خیلی متفاوت با چهره هایی هستند که ما در حافظه داریم. آدم های متفکر، زیرک و کاربلد، شوخ طبع، احساساتی؛ طراحی صحنه، لباس، توجه ریزه کاریها، کاغذ دیواری ها، تقاطع ها، گذرها، نور پردازی، بازی و میزانسن و دکوپاژ، فلاش بک ها و مونتاژهای موازی و دینامیک، ریتم تند و ضرباهنگ مناسب، فیلمبرداری به صورت نگاتیو و قاب بندی های هنرمندانه و جنس نوری که به کار برده می شود و … همگی باور پذیرند. این در حالی است که شعیبی به دلیل سن کمش این مقطع از تاریخ را تجربه نکرده است. «سیانور» به یک مقطع مهم سیاسی در تاریخ ایران می‌پردازد که تاکنون کمتر در سینمای ایران به آن پرداخته شده است.
۵- فیلم سینمایی «سیانور» ظرفیت های بالقوه و بالفعل زیادی دارد. یک ماجرای خطی و سرراست ندارد. توامان مجموعه های از تاریخ، قصه های متعدد، اطلاعات و آگاهی های فراوان را ارائه میدهد و وقتی از فیلم جدا می شوی با کلیتی از وقایع گوناگون در ذهنت درگیری. ماجراهای عاشقانه، تعقیب و گریزها و شبکه روابط ساواکی ها و امنیتی ها، ازدواج های تشکیلاتی و اختلافات درون سازمانی تا تصفیه های خونین و خیانت زن به شوهر، نامردی و رفیق کشی، …
[4]
۶- نکته دیگر فیلم «سیانور» بهره گیری از عوامل شاخص سینمای کشور است. بازیگران چهره : مهدی هاشمی و ارائه بازی متفاوت، بهنوش طباطبایی، هانیه توسلی، حامد کمیلی، پدرام شریفی، بابک حمیدیان، آتیلا پسیانی و … اجرا و بازی های مناسب و تاثیرگذار.
۷- «سیانور» ارزشمند است به دلیل بعد آگاهی بخشی اش به نسل جوان و نوجوان امروز. متاسفانه نسل جدید اطلاعات چندانی از تاریخ انقلاب اسلامی و گروه های معاند، فتنه برانگیز و دشمنان انقلاب اسلامی ندارد. این فقدان آگاهی ای بسا بعضا جوانان و نوجوانان را به بیراهه بکشد. ایجاد بهانه ها و انگیزه هایی برای بازشناخت تاریخ و اتفاقات گذشته و سیر تحول سیاسی و اجتماعی معاصر ضرورتی است که باید توجه شود و در این بین، نهادها و مراکز فرهنگی و اجتماعی و سیاسی واقعا مسئولند. وقتی فیلمساز و تهیه کننده ای بدور از رویه مالوف و کلیشه های رایج گیشه پسند دست به چنین اقدام ارزشمندی می زنند شایسته است مورد حمایت قرار گیرند. نسل جدید ما بسیاری شان، هنوز نمی دانند عنوان دانشگاه صنعتی شریف و فلسفه نامگذاری یکی از بزرگ ترین دانشگاه های کشور به نام دانشگاه صنعتی شریف چیست؟ پس ما بسیار نیاز داریم تا نمادها، سمبل ها، نشانه ها، روند حوادث و سیر تحولات و شخصیت های مرجع و مبرز تاریخ معاصر انقلاب را از دریچه سینما معرفی کنیم. همانند فیلم نجیب و شریف «سیانور» اثری که برخلاف ذهنیت سیاست گریز سینمایی جامعه و ابتلاء ذائقه مخاطب به فیلم های سطحی و نازل فضایی جدیدی را عرضه کرده است. درست است که شاهکار نیست ولی در چرخه تولیدات سینمای ما جای این گونه تولیدات خالی است. پس به فال نیک بگیریم.