به گزارش سوره سینما [1] ، مجموعه تلویزیونی «معمای شاه» با ژانر تاریخی به کارگردانی محمدرضا ورزی است. این سریال داستان زندگی محمدرضا شاه پهلوی را از زمان بازگشت وی از مصر، پس از ازدواج با ملکه فوزیه تا زمان مرگ به تصویر می‌کشد و چهل سال تاریخ پرحادثه رژیم پهلوی را تا پیروزی انقلاب اسلامی به تصویر می کشد. اثری که با استقبال طیف های مختلف جامعه مواجه شده است. البته مخالفان سرسختی هم در داخل بویژه خارج از کشور دارد.
محمدرضا ورزی کارگردان سریال تلویزیونی معمای شاه در گفتگوی «شهر فرنگ» گفت: در طول ۲۰ سال سابقه تولید آثار تاریخی و تاریخ معاصر فعالیت می کنم.
ورزی که ساخت سریال تبریز درمه و عمارت فرنگی را در کارنامه فیلم سازی خود دارد گفت: جنس این سریال براساس تحقیقات گسترده و کاوش های مستندی که صورت گرفته است با واقعیت های اصلی بسیار تطبیق دارد با توجه به اینکه جذابیت های بصری نیز به آن افزوده شده است. سینما ویترین تاریخ نیست و ما در سریال «معمای شاه» به جای انعکاس جزء به جزء مسائل تاریخی، صرفا برخی جریان‌های مهم را واکاوی و دنبال کرده‌ایم.
ورزی گفت: فیلم سازی در سبک های تاریخی صرفا نباید با واقعیت ها تطبیق داشته باشد و دقیقا آنچه که در واقعیت اتفاق افتاده است به تصویر کشیده شود اگر چنین باشد، خیلی از صحنه های فساد دربار قابل گفتن و کاوش نیستند. معمای شاه قرائت فیلم ساز است. حتی ممکن است نگاه یک نویسنده با نوشته هایش متفاوت باشد و این سریال قرائت من از تاریخ معاصر براساس مستندات گسترده و پژوهش های من است.
ورزی اضافه کرد: کارگردان فیلم هیتلر بر اساس قرائت خود از دوره جنگ جهانی دوم ساخته شده است و قرائت شخصی کارگردان از واقعه تاریخی است و قصد ندارد تاریخ را عوض کند. فیلمسازها قرائت‌های مختلفی از وقایع دوره پهلوی دارند و سریال «معمای شاه » نیز قرائت من از دوران پهلوی بود و برخی سوال می‌کنند که چرا قرائت من به این شکل بوده است. ما باید بدانیم در هالیوود هم این شکل فیلمسازی رایج است. برای مثال درباره حضرت مسیح بیشتر از ۲۰ فیلم تولید شده که هرکدام یک روایت متفاوت دارند. این حرف که بگوییم قرائت‌های متفاوت اشتباه است، نادرست است و درباره میزان پژوهش و تحقیق در سریال «معمای شاه» گفت: همه تلاش ما این بود که از مستندات و واقعیت‌ها فاصله نگیریم و از اسناد بسیار و کتاب برای سناریو این فیلم استفاده کردیم و این کار زیر نظر «موسی فقیه حقانی» انجام گرفت. با همکاری مشاور تاریخی و پژوهشی و کارگروه پژوهشی،سعی کردیم از واقعیت ها فاصله نگیریم ، بر همین اساس حدود ۵۶۰۰ نسخه سند و نزدیک به ۱۵۰ عنوان کتاب در این خصوص مطالعه و رصد شده است و از تک تک آنها نت برداری شده تا سناریو این سریال نوشته شود.
«ورزی» با اشاره به روایت‌های مختلف از یک حادثه تاریخی بیان کرد: فیلمسازی ویترین تاریخ نیست و این تصور که فیلم‌ساز باید فیلم مستند تولید کند، مردود است و سریال «معمای شاه» یک روایت تاریخی همراه با نگاه دراماتیک است و در سالیان گذشته نیز ما سریال‌هایی از این نوع داشتیم که «سربداران» یکی از آنهاست.
وی افزود: فیلمسازها قرائت‌های مختلفی از وقایع دوره پهلوی دارند و سریال «معمای شاه» نیز قرائت من از دوران پهلوی بود و برخی سوال می‌کنند که چرا قرائت من به این شکل بوده است. ما باید بدانیم در هالیوود هم این شکل فیلمسازی رایج است. برای مثال درباره حضرت مسیح بیشتر از ۲۰ فیلم تولید شده که هرکدام یک روایت متفاوت دارند. این حرف که بگوییم قرائت‌های متفاوت اشتباه است، نادرست است.
وی با اشاره به طولانی‌مدت روایت زمانی این سریال گفت: بعد از گذشت ۳۷ سال از انقلاب یک کار جدید را باید با پلانی کلی تجربه می‌کردیم. ما می‌توانیم هر دوره از سریال «معمای شاه» را تبدیل به یک سریال جداگانه کنیم. از روز اولی که شروع به نگارش این فیلمنامه کردیم پیش‌بینی کردم که هجمه‌ها و حمله‌های زیادی به سمت این سریال روانه خواهد شد. بسیاری از افراد در بیرون از مرزهای جمهوری اسلامی موجی درست کردند تا خاندان پهلوی را تطهیر کنند، اما با وجود اسناد مختلف، این اتفاق نمی‌افتد. من با متهمان زیادی از جمله «عزت شاهی» نیز درباره دوره پهلوی صحبت کردم.
«ورزی» با بیان اینکه تعدادی از شخصیت‌های سیاسی و تاریخی را از سریال حذف کرده است، گفت: تعداد قسمت‌های سریال «معمای شاه» به ما این اجازه را نمی‌داد که تمام شخصیت‌های تاریخی و سیاسی را در سریال بیاوریم و باید از میان آنها انتخاب می‌کردیم. من از میان مبارزان انقلابی مرتضی مطهری را انتخاب کردم به دلیل اینکه شخصیت مورد علاقه من بود و نقش مهمی در پیروزی انقلاب اسلامی بود. طالقانی نیز یکی دیگر از شخصیت‌هایی بود که به مبارزات و زندگی شخصی او پرداختم.
این کارگردان با بیان اینکه ساختن سریال تاریخی کار سختی است، گفت: تعدادی از شخصیت‌هایی که در این فیلم به آنها پرداخته شد در قید حیات هستند و از ما مطالباتی داشتند و واکنش‌هایی نسبت به نقش‌شان در سریال داشتند. در این میان افرادی نیز بودند که نمی‌خواستند اشاره‌ای به شخصیت آنها بشود. تعدادی از شخصیت‌های داستان هم که در قید حیات نبودند با خانواده‌هایشان گفت‌وگوهای طولانی داشتیم تا توانستیم برخی از آنها را راضی کنیم.
وی با بیان اینکه شورای بازبینی برای این سریال در نظر گرفته شده بود، گفت: در سریال «معمای شاه»، شورای بازبینی متشکل از متخصص‌های عرصه رسانه داشتیم و هر قسمتی از سناریو که دچار شعارزدگی شده بود را اصلاح کردند. این سریال محصول یک خرد جمعی است.
کارگردان «معمای شاه» با بیان اینکه ۸۵۰ بازیگر در این سریال حضور داشتند، اظهار کرد: ۸۵۰ بازیگر داشتیم که ۸۵ بازیگر آن اصلی بودند و بقیه بازیگرها شخصیت‌های مکمل و مهمان بودند. مشکل کار این بود که باید از بین این بازیگرها افرادی را شبیه به شخصیت اصلی این روایت تاریخی پیدا می کردیم.
ورزی افزود: مهدی طالقانی پسر آیت‌الله طالقانی کتابی را به من داد که عکس‌های آیت‌الله طالقانی در آن بود و من چندماه این کتاب را ورق زدم تا بتوانم تشخیص دهم که کدام بازیگر می‌تواند جایگزین آیت‌الله طالقانی در سریال شود. من علی دهکردی را برای این کار انتخاب کردم، به دلیل اینکه نیمی از چهره او شبیه آیت‌الله طالقانی بود و با تست اول گریم، بالای ۹۸ درصد شباهت وجود داشت. زمانی که علی دهکردی را گریم کردیم، او را با مهدی طالقانی روبرو کردیم و مهدی طالقانی از این همه شباهت دهکردی با پدرش تعجب کرده بود. نقش امام خمینی (ره) را نیز به گودرزی دادم. او بازیگری تئاتر بود و او را در تئاتر «امیر دژاکام» دیده بودم و از نظر من چهره او شبیه به امام بود. ۲۵ بار تست گریم در طی ۸ ماه انجام شد تا گودرزی شبیه به امام خمینی (ره) شد.
او درباره نقش محمدرضا شریفی‌نیا در انتخاب بازیگران گفت: شریفی‌نیا حدود ۸ بازیگر را به من پیشنهاد داد، اما من برخی از آنها را قبول کردم و طی این پروژه از مشاوره او بهره بردم. او دخالت زیادی در انتخاب بازیگران نداشت.
کارگردان «معمای شاه» با اشاره به طراحی صحنه و لباس این سریال گفت: اصل مهم در یک کار تاریخی، لباس و صحنه آن است. ما در سریال «معمای شاه» از لوکیشن‌های واقعی بسیاری استفاده کردیم و دکورهای ماندگاری در شهرک سینمای غزالی ساختیم. لباس‌های بسیار خوبی هم در این سریال دوخته شد.
کارگردان سریال «تبریز در مه» با اشاره به نقدهایی که به «معمای شاه» شده است، گفت: نقدهای مثبت و منفی زیادی به سریال شد، اما باید بدانیم که نقد با تخریب متفاوت است و بیشتر نقدهای وارد به این سریال تخریب بود و حتی در فضای مجازی اهانت‌های بسیاری به ما شد. برای مثال ۲۰ سال پیش شخصی با من مشکل داشت و او با اینکه سریال را ندیده است، به ما نقدهایی وارد کرد و گفت: در این سریال هدف ما این بوده است که شاه را همجنس باز نشان بدهیم در صورتی که ما چنین کاری نکردیم. فساد در دربار پهلوی بسیار زیاد بوده است و ما تلویزیون ایران را به قدری شریف و نجیب می‌دانیم که نمی‌توانیم این فسادها را نشان دهیم. نگاه من به سریال معمای شاه مستند نمایشی است و نباید این سریال را با یک سریالی مانند شهرزاد که ملودرام خانوادگی است مقایسه کنیم. در سریال معمای شاه ، هریک از اعضای خانواده وزیری قشری از یک طبقه اجتماعی بود.نقدهای مثبت و منفی زیادی به سریال شد، اما باید بدانیم که نقد با تخریب متفاوت است.
ورزی افزود: نگاه من به سریال معمای شاه مستند نمایشی است و نباید این سریال را با یک سریالی مانند شهرزاد که ملودرام خانوادگی است مقایسه کنیم. در سریال معمای شاه، هریک از اعضای خانواده وزیری قشری از یک طبقه اجتماعی بود.
او در پایان گفت: برخی از افراد فکر می‌کردند که ما برای ساخت این سریال بودجه کلانی داشتیم، اما پروژه ما به دلیل کمبود بودجه هرچند وقت یک‌بار تعطیل می‌شد. در این مسیر مدیران سازمان و رسانه ملی همراه ما بودند و من تشکر ویژه‌ای از رئیس سازمان صدا و سیما، علی‌عسکری و ضرغامی دارم
ورزی با شاره به بازتاب های گسترده از این سریال عنوان کرد: خوشبختانه فضای کلی سریال خوب است و استقبال خوبی از آن شده است. البته موافق و مخالف هم دارد. نقدهای زیادی بر آن نوشتند. بخش زیادی از نقدهای منفی متاسفانه تخریب و اهانت بود و نقد نبودند. نقدهای مثبت یا منفی خیلی برای من فرقی نمی کرد. دنبال یک نقد سازنده بودم که ندیدم.
ورزی با تشکر از همه کسانیکه او را در ساخت این سریال همراهی کردند افزود: علاقمندم زندگینامه شخصیت های آیت الله مطهری و حضرت امام (ره) به تصویرکشیده شود.