به گزارش سوره سینما [1] این یادداشت به شرح زیر است:
اول – فیلم دینی چه هست و چه نیست؟ بی شک این موضوع و عنوان نیست که فیلم را دینی یا غیر دینی می کند. چه بسیار آثاری که موضوعی دینی دارند ولی خود دینی نیستند. همانطور که دین قشر و لبّ و صورت و سیرت دارد، اثر دینی هم می تواند قشری یا لبّی و صورت گرا یا سیرت گرا باشد.
بدون اینکه در مجادلات مرسوم و دوگانه های معروف «فرم-محتوا» یا «تکینیک-پیام» بیافتیم باید به یاد داشته باشیم اثر هنری می تواند کاملاً دینی باشد بدون اینکه حتی هیچ اشارتی به استعاره ها و نشانگان دینی داشته باشد. هویت دینی یک اثر را باید توانایی آن اثر در انتقال مخاطب از عالم حس و ناسوت به عالم غیب و ملکوت و معطوف کردن خیال مخاطب به زیبایی های اصیل دانست.
هربرت مارکوزه در کتاب «انسان تک ساحتی» یکی از شعبده های دنیای ظلمت زده ی سرمایه داری را تقلب در زیبایی ها و زشتی ها می داند. به تعبیر او مخاطبان آثار هنری در دوران ما دقیقاً از آنچه باید لذت ببرند، می گریزند و از آنچه باید بگریزند، لذت می برند؛ و این پریشانی هنر و وارونه شدن معناست.
مردمان بسیار بیش از آنکه در عالم عقل خود سکنی گزیده باشند، ساکن عالم خیالند و عالم خیال با مصالح هنر ساخته و پرداخته می شود. زبان عالم خیال هم ضرورتاً زبان مرسوم شرعیات نیست. اثر دینی اثری شرعی است ولی شرعی بودن اثر برای دینی بودن آن کفایت نمی کند؛ اثر شرعی هم ضرورتاً دینی نیست.
دوم – فیلم کوتاه دینی بسیار شبیه مفهوم «تذکر» در ادبیات دینی است: وَذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْرَى تَنفَعُ الْمُؤْمِنِینَ(الذاریات:۵۵)؛ تذکار و تذکر توجه دادن مدام از عالم کثرات است به عالم توحید؛ تذکر منشأ و منبعی ملکوتی دارد و مهبط و محملش قلب و خیال است و می دانیم این دو بر هم منطبق اند. امام راحل(ره) علم متعلق به عالم قلب و خیال را علم اخلاق می داند. علم به رذایل و فضایل اخلاقی و مهلکات و منجیات روحی؛ بنابراین چنانچه فیلم کوتاه را از نوع تذکار و تذکر بدانیم می توانیم قلمرو اصلی آنرا «اخلاق» بدانیم.
علاوه بر این امام راحل(ره) برسنت عرفای سابق همچون ملا عبدالرزاق کاشانی، سه عالم شریعت، طریقت و حقیقت را بر هم منطبق و رابطه ی این سه عالم را واقعی می دانند و بلکه به تعبیر امام خمینی این از ضیق لفظ است که می گوییم سه عالم بلکه سه مرتبه از یک عالم اند. بنابراین ادب و احکام هر عالم در عالم دیگر موثر است. لذا هرآنچه در دنیا ایجاد مفسده کند، قلب و خیال را هم فاسد میکند و برعکس هر تذکری که عالم و خیال را نورانی کند، رفتار دنیایی را هم نورانی می کند.
این تذکر از آن جهت گفته شد که تاکید کنیم هر اثر هنری که در آن تعلیم یک رفتار نورانی دنیوی نهفته باشد، در حقیقت نردبانی است برای صعود به خلقیات نورانی. این مقدمه ما را به اهمیت مفهوم «سبک زندگی» هدایت می کند. «سبک زندگی» هر چند مفهومی امروزی است اما به تسامح می تواند معادل مفهوم «مناسک ظاهریه» قرار گیرد که امام راحل از آن به عنوان مجموعه ی اعمال قالبیه در دنیا تعبیر می کند.
غرض اینکه فیلم کوتاه دینی را در ادبیات دینی می توان معادل «تذکر» قرار داد و آنگاه قلمرو این تذکر را «اخلاق» و «سبک زندگی» دانست. یعنی توجه به ادب دو ساحت ملکوت و ناسوت و متناظر آن نورانی کردن دو عالم قلب(خیال) و قالب(بدن).