سوره سینما [1] : سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر هم با هر کیفیتی که بود تمام شد، سیمرغ ها پر کشیدند و جایزه‌ها هم، به برگزیدگان اهدا شد؛ در این رویداد معتبر سینمایی فیلم های مختلفی به لحاظ مضمونی و ساختاری به نمایش در آمد که هر کدام هم با واکنش های مختلفی از سوی مخاطب عام و خاص همراه بود، عده ای برای فلان فیلم که ساختار و اجرایی منسجم داشت دست زدند و عده ای دیگر فیلم برگزیده شان از داستان و بازی های شگفت انگیزی برخوردار بود.
جشنواره فیلم فجر سوای از اینکه جدول اکران فیلم های سال آینده سینمای ایران را برای ما ترسیم می کند موضوعات فیلم های آن هم می تواند بازتابی از رخدادهای جامعه ایی که در آن زندگی می کنیم باشد، این رخدادها و اتفاقات همان مضامین اجتماعی فیلم ها را شامل می شود که با نگاه های مختلف فیلمسازان همراه است؛ اما آیا فیلم های اجتماعی جشنواره امسال می توانند تامین کننده نیازهای خانواده ها و پاسخ گوی سلائق مختلف مخاطبان باشند؟
گزارش پیش رو به بررسی فیلم‌های این دوره از جشنواره فجر و کارکردهای اجتماعی آن میپردازد که از نظر می گذرانید:
[2]
جواد طوسی: اغلب فیلمسازان نگاه ژورنالیستی داشتند
جواد طوسی رئیس انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی در گفت و گو با سوره سینما در همین خصوص بیان کرد: وجه قالب فیلم های جشنواره امسال نگرش اجتماعی داشتند و حدیث نفس این زمانه بودند.
وی با بیان اینکه این نگاه دغدغه مند، تعداد قابل توجهی از آثاررا شامل می شود ادامه داد: چنین نگاه جاری در فیلم ها به شرایط معاصر جامعه ما بر می گردد؛ جامعه ایرانی سرشار از مصائب و ناهنجاری های گوناگون است که نقطه اولیه اش را می توانیم در شکاف طبقاتی موجود و مناسبات نامتوازن اقتصادی و فروپاشی اخلاقیات بدانیم.
به گفته وی، در این دسته از فیلم های اجتماعی، رخدادها، کنش ها و واکنش ها عمدتا، به نمایشی تلخ و تراژیک منتهی می شوند و نقاط دراماتیک قصه و روایت را پوشش می دهند؛ این عصبیت و کشمکش هایی که گستره اجتماعی را در برمی گیرد، نشان می دهد که انسانها در شرایط متفاوت چگونه شمایل و ساحت انسانی خود را از دست داده اند.
طوسی در ادامه گفت: اما اشکال اساسی اغلب این فیلم ها اکتفا به نشان دادن بحران و شکاف طبقاتی و رابطه های شکننده و متزلزل و دفرمه عاطفی در وضعیت دگرگون شده کنونی است. در شرایطی که چنین نگاه و واکنشی را در افراد مختلف جامعه از راننده، مسافرین تاکسی و مترو و نوشته های مطبوعاتی و رسانه ای و… می بینیم محدود شدن فیلم های اجتماعی این دوران به عکسبرداری از واقعیت فضیلت نیست.
وی افزود: به عقیده من باید سینماگر فراتر از این واقع نمایی و نگاه ژورنالیستی، دیدگاه و موضع داشته باشد و از این ناهنجاری ها، کشمکش ها و مقابله های انسانی و برخوردهای تخت و مستقیم با طبقه متوسط و اقشار فرودست جامعه عبور کند و پیشنهاد سازنده و نگرش باورپذیر آرمانی داشته باشد. اینجاست که می توان زمینه ساز ثبت اثری عمیق به عنوان یک سند زنده، ماندگار و جریان ساز شد تا در بایگانی این سالها مختومه نشود.
رئیس انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی گفت: درچنین موقعیت حساس تاریخ کنونی فیلمساز اجتماعی نگر باید نگاه محتاطانه خود را کنار بگذارد و به جسارت در انتخاب مضمون و دستیابی به فرم و قالب مناسب هوشمندانه برسد. برای آنکه سینمای اجتماعی در این نمایش انبوه حالت دافعه آمیز پیدا نکند، می باید به درک عمیق در فرم، محتوا و نگاه جامعه شناسانه معاصر رسید.
وی همچنین، در بخش دیگری از صحبت خود گفت: این فیلم های اجتماعی می تواند مثل «قاتل اهلی» مسعود کیمیایی آگاهانه با زبان و لهجه شعار حرف زمانه اش را بزند و به میزانسنی دلخواه دست یابد و زبان بصری مدیوم سینما را هم رعایت کند. از زاویه ای دیگر، می توان از طریق یک عاشقانه متفاوت و پرکنتراست همچون «رگ خواب» حمید نعمت الله به نگرشی اجتماعی از روابط و مناسبات سست و بی بنیان این دوران دست یافت.
وی گفت: منتقد و بیننده سینمای اجتماعی می باید مبتنی بر درک درست این رسانه و مبانی جامعه شناختی قواعد بازی در این حوزه را خوب بلد باشد .
[3]
ابراهیم داروغه‌زاده: منتقدان هم فیلم ها را دوست نداشتند
مدیرعامل موسسه آوای هنر سلامت و دبیرجشنواره فیلم سلامت نیز در این گفت و گو شرکت کرد و توضیح داد: فیلم هایی که هر سال در جشنواره فجر نمایش داده می شود تولیدات یکسال سینمای ایران است و نشانه ای از حال و هوای فیلمسازان را نشان می دهد.
وی درخصوص اینکه فیلم های جشنواره چقدر متاثر ازفضای جامعه امروز است گفت: حال و هوای فیلمسازان هم، برگرفته از دل اجتماع است؛ چرا که آنها هم جزوی از جامعه ما هستند.
داروغه زاده در بخش دیگری از صحبت خود گفت: به این نکته باید توجه کرد که فیلم یک فیلمساز محصول شرایطی است که در آن کار می کند و محدودیت هایی که برای ساخت فیلمش دارد بر می گردد؛ به طور مجموع سیاست هایی که دولت در سال اتخاذ می کند و محدودیت ها و شرایط سیاسی کشور همه با هم حس وحال فیلمساز را می سازد و این در فیلم ها نمود پیدا می کند.
این مدیر با بیان اینکه جشنواره فیلم فجر کارنامه کل جریان فرهنگی و سیاسی کشور است ادامه داد: فیلم هایی که من امسال در جش فجر دیدم بیشتر محافظه کارانه بود و ما واکنشی را نسبت به این فیلم ها ندیدیم .
داروغه زاده با بیان اینکه فیلم ها فاقد مفاهیم جسورانه بود افزود: برای منتقدان هم این فیلم ها جذابیت نداشت.
وی در بخش دیگری از صحبت خود گفت: فیلم های جشنواره فجر ترسیمی از اکران سال آینده ما هستند، من بعید می بینم این فیلم هایی که امسال در جشنواره فیلم فجر دیدم با مخاطب ارتباط برقرار کند، در واقع، سال آینده گیشه سینمای ایران نمی تواند شاهد رونق باشد مگر اینکه فیلم هایی که نتوانستند به جشنواره فجر راه پیدا کنند آن کیفیت مطلوب را دارا باشند.
[4]
علیرضا رئیسیان: اکثر فیلم های جشنواره غلط اجرایی داشتند
علیرضا رئیسیان در گقت وگو با سوره سینما بیان کرد: اساسا در سال های اخیر اپیدمی فیلم های اجتماعی بیش از اندازه گریبان سینمای ایران را گرفته و چون محدودیت موضوعی هم وجود دارد تمرکز روی موضوعات اجتماعی بیشتر از گذشته است.
وی ادامه داد: متاسفانه، در ساخت این فیلم ها هم کمتر پژوهش و مطالعه ای صورت گرفته و مشاوره خوبی هم در این فیلم ها ندیدم و این باعث تلخی گزنده ای در فیلم ها شده که این خود فشار روانی بی موردی را بر تماشاگر وارد می کند.
کارگردان فیلم «چهل سالگی» به صحبت هایش ادامه داد: فیلم هایی که در جشنواره امسال دیده می شود تحت تاثیر فضایی است که در دو سه سال اخیر در سازمان سینمایی شکل گرفته، نه کنترل استاندارد سینمایی بر فیلم ها می شود و نه کنترل هدایتی. این درحالیست که سازمان سینمایی وظیفه سیاست گذاری در سینما را بر عهده دارد.
رئیسیان گفت: چنین عملکردی باعث شده جوانان سراغ چنین موضوعاتی بروند که نه تحلیلی بر ساخته خود دارند و نه از مشاوره درستی در فیلمشان بهره برده اند که نتیجه اش این می شود که فیلم ها عبوس در مضمون و اکثرا، با غلط های اجرایی فراوان ساخته می شوند.
این کارگردان ادامه داد: فیلم های جشنواره فجر امسال بیشتر شبیه «ابد و یک روز» و با نگاهی تقلیدی ساخته شده و یا از کارهای اصغر فرهادی تاثیر شدید گرفتند که این واقعا جای تاسف دارد.
وی با بیان اینکه فیلمسازان به مراتب خوبی هم که طرح مسائل جدید در فیلم هایشان داشتند هم در این دوره جشنواره دیدیم گفت: اما تعدادشان خیلی اندک بود؛ این درحالیست که سینمای بالنده و در حال رشد باید طرح موضوع کند و با فرم درست و اجرای خوب و با پشتوانه پژوهشی فیلم بسازد.
[5]
علی‌اکبر ثقفی: فیلم اولی‌ها کیفیت بهتری داشتند
علی اکبر ثقفی با بیان اینکه فیلم های جشنواره امسال فیلم های پاستوریزه شده ای بودند گفت: فیلم های امسال به نسبت سال گذشته از کیفیت ضعیف تری به مراتب برخوردار بودند.
وی افزود: فیلم های انتخاب شده بیشتر روایت محافظه کارانه داشتند به همین دلیل در طرح موضوع الکن باقی می ماندند و ما موضوع جدید و نویی را در فیلم ها نمی دیدیم.
این تهیه کننده با بیان اینکه فیلم های فیلمسازان مدعی از کیفیت مطلوبی برخوردار نبود گفت: به اعتقاد من تنها چند جوان فیلم اولی بودند که فیلم هایشان از ویژگی های خوبی برخوردار بود. فیلم های فیلمسازان قدیمی هم چندان قابل تامل نبود و موضوع و ساختار قدرتمندی نداشت.
وی ادامه داد: همواره سیاست افراط و تفریط برای سینمای ایران خطرناک بوده است به این معنی که سال گذشته فقط بیست و دو فیلم در بخش مسابقه نمایش داده بودند و امسال چهل و چهار فیلم که بخش مسابقه و خارج از مسابقه هیچ فرقی میانشان وجود نداشت.
ثقفی گفت: در جشنواره فجر امسال خلاقیت هنری، زیبایی شناسی و ارتقاء تصویری شاهد نبودیم حال آنکه ذات جشنواره یعنی بروز و ظهور خلاقیت.
وی با بیان اینکه ذات سینما یعنی تجزیه و تحلیل ادامه داد: متاسفانه عده ای جشنواره را تنها در عکس و خبر و فرش قرمز می بینند در صورتی جشنواره به این مسائل خلاصه نمی شود؛ باید برای فیلم خوب احترام قائل بود. متاسفانه سینمای هنر و تجربه امسال در جشنواره متولی نداشت و انگار تنها می خواستند به ارائه آمار بپردازند و سینمایی هم که به این فیلم ها اختصاص داده بودند مهجور بود.