سوره سینما [1] – مجتبی محمودی : اول : آنچه که در تاریخ درباره ۲۳ نفر آمده این است: بیست و سه نفر، گروهی از رزمندگان نوجوان ایرانی بودند که در جریان جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۱ به اسارت نیروهای عراقی درآمدند. این گروه کم سن و سال بین ۱۳ تا ۱۷ سال سن داشتند و اکثراً از تیپ ثارالله کرمان اعزام شده بودند و در اردیبهشت ۱۳۶۱ در مرحله مقدماتی عملیات بیت‌المقدس در مناطق مختلف جبهه اسیر شدند. صدام پس از آگاهی از این موضوع و دیدن گزارش اسارت قوای ایرانی به دلیل شکست در خرمشهر سعی می‌کند از این ماجرا سوءاستفاده و به نفع خود بهره‌برداری تبلیغاتی نماید و دستور می‌دهد که آن‌ها را از بقیه اسرا جدا کنند و به کاخ وی بیاورند.در دیداری که این نوجوانان با شخص اول کشور عراق صدام حسین داشتند وی سعی می‌کند تا با ناراحت شدن از این موضوع که اینها کودکانی بیش نیستند که به زور به جنگ فرستاده شدند، با آن‌ها احساس همدردی کند و به دختر کوچکش «حلا» می‌گوید که شاخه گل‌هایی را به آن‌ها بدهد و بعد با آن‌ها عکس یادگاری می‌گیرد و می‌گوید که بزودی با موافقت کمیته بین‌المللی صلیب سرخ آن‌ها را به ایران برمی‌گرداند.مطبوعات عراق پس از این ماجرا فیلم‌ها و عکس‌هایی از آن‌ها منتشر می‌کنند و در تیتر روزنامه‌های عراق جمله معروف صدام را می‌نویسند: «کل اطفال العالم اطفالنا» همه بچه‌های دنیا بچه‌های ما هستند.این ۲۳ نفر که در موضع انفعالی قرار گرفته بودند اعتصاب غذا می‌کنند تا به جمع دیگر اسیران بازگردند. آن‌ها در نهایت پس از اتفاقات زیادی به خواسته خود می‌رسند ولی تا روز ۲۶ مرداد ۱۳۶۹ در اسارت می‌مانند.
اسیر ایرانی دیگری به نام ملاصالح قاری مترجم صدام در این دیدار بود که بعدها پس از آزادی به جرم خیانت به ایران از طرف وزارت اطلاعات ایران زندانی و بازجویی گردید و نهایتاً با نامه سید علی‌اکبر ابوترابی‌فرد روحانی آزاد شده از اسارت بی گناهی وی اثبات شده و از وی رفع اتهام می‌شود.
دوم : آنچه در فیلمنامه با آن مواجهیم: کتاب آن بیست و سه نفر خاطرات خودنوشت احمد یوسف زاده و کتاب ملا صالح، سرگذشت ملا صالح قاری مترجم اسرا به قلم رضیه غبیشی به انضمام آنچه که در بخش نخست این یادداشت آمد همگی پایه اصلی فیلمنامه ۲۳ نفر را تشکیل می دهند. فیلمنامه ای که تلاش می کند تا به متون اصلی ذکر شده وفادار باشد و از همین رو داستان با دو راوی در بخشهایی با صدای احمد و در بخشهای دیگر با صدای ملاصالح روایت می شود. استفاده از شیوه روایی در اثر مهدی جعفری سبب می شود تا فیلم شکل مستند گونه ای پیدا کند که به جذابیت های محتوایی آن کمک می کند. اما مساله اینجاست که اگرچه ملاصالح نیز در برهه ای مترجم گروه ۲۳ سنفره نوجوانان بوده چرا خط داستانی درباره او که به شکل موازی با داستان اصلی روایت می شود اینقدر پر رنگ است؟ این مساله سئوالی را در ذهن مخاطب و تماشاگر ایجاد می کند که وقتی حتی اسم فیلم هم ۲۳ نفر است و موضوع داستان نیز روایتی از اسارت تا آزادی گروه ۲۳ نفر است توجه و تاکید به نقش ملا صالح در پیشبرد داستان چه نقشی دارد؟ جز اینکه بپذیریم حضور ملاصالح و قصه اش هم راستا با قصه اصلی فیلم از روی علاقه شخصی و یا شاید ادای دین نویسنده فیلمنامه به این فرد فداکار صورت گرفته است و بس.فیلمنامه اما نگاه خود را متمرکز می کند بر روی کنتکاشی به زندگی و رفتارهای این گروه از زمان اسارت تا پذیرفته شدن درخواستشان برای انتقال به اردوگاه اسرا و در این سفر و کنکاش نشان می دهد که چگونه نوجوانان یاد شده در یک طی طریق زیبا دوره نوجوانی را پشتسر گذاشته و ” مرد” می شوند. پرهیز آگاهانه از وضعیت اسرا در اردوگاهها، ریتم تند و بسیار کوتاه از صحنه درگیری رزمندگان فیلم با سربازان بعثی و بلافاصله به اسارت درآمدن گروه که معنایش پرهیز از به تصویر کشیدن صحنه های گسترده درگیری و اکشن و غیره است. از نکات بارز فیلمنامه ۲۳ نفر به شمار می رود که اوج آن در صحنه بازجویی نوجوانان توسط مامور عراقی است که به اجبار از آنان می خواهد سن خود را بسیار کمتر از انچه که هست بگویند و همین مساله موقعیت جالبی را می آفریند.
سوم : ساختار و تکنیک اثر: اگر چه فیلم در ساختار خود بیان روایی و لحن مناسبی دارد اما به نظر می رسد در ساختار همچنان با نوعی مستند سینمایی مواجهیم که هویت خاطره را با خود به همراه داشته و به طور کامل ” سینما” نشده. دلیل این مساله شاید تجربه و تبحر مهدی جعفری (کارگردانی که با ۲۳ نفر دومین فیلم سینمایی خود را تجربه می کند و البته از مدیران خوب فیلمبرداری آثار سینمایی و خود کارگردان تعداد زیادی مستند داستانی است ) در حوزه مستند سازی است که این تجربه و نگاه در تلفیق با تصاویر آرشیوی که ابیته وجودشان به شدت برای پیشبرد فیلم ضرورت دارد اثر را از حالت سینمایی خارج ساخته و شکل مستند داستانی به آن داده است.
با این حال اما انتخاب بازیگران گروه ۲۳ نفر که الحق همگی از پس نقشهای محوله خود برآمده اند و انتخاب بازیگر نقش ملا صالح که با ظرافت و زیبایی ویژگی های آشکار و پنهان این شخصیت را به نمایش می گذارد از جمله نقاط قوت ۲۳ نفر به حساب می آید. ضرباهنگ مناسب، تصویربرداری منطبق با حس و حال و فضای داستان، از جمله سایر عوامل تاثیر گذار فیلم به شمار می روند. در مجموع معتقدم جنگ تحمیلی انچنان ظرفیتهای زیادی برای تولیدات سینمایی دارد که متاسفانه سینمای ایران تاکنون در این زمینه کم کار بوده و ساخت فیلمهایی همچون ۲۳ نفر می تواند علاوه بر یاداوری این ظرفیت ها، این نکته مهم را نیز اثبات کند که می توان با بودجه محدود و جمع و جور هم فیلمی خوش ساخت و ماندگار در عرصه سینمای دفاع مقدس ساخت و به ثبت رساند.