سوره سینما [1] – ماه‌های محرم، صفر و ماه مبارک رمضان بازار نمایش‌های مذهبی را داغ می‌کند و جایی برای کارهای مذهبی در سالن‌های نمایش و میادین و خیابان‌های شهر باز می‌شود درحالیکه ما نیاز این هستیم در همه ایام سال چنین کارهایی را در بر صحنه نمایش‌ها در یک کشور مذهبی اسلامی داشته باشیم.
سوال اصلی این است که آیا خیلی از این کارهایی که به اسم نمایش مذهبی و آیینی الان به صحنه‌های تئاترهای خیابانی و صحنه‌ای می‌روند واقعا نمایش هستند؟ آیا توانسته‌اند جریان سازی مناسب در این عرصه انجام دهند و چرا در تمام این سال‌ها نتوانستند مخاطب خوبی را جذب خود کنند و چیزی به اطلاعات تاریخی و نمایشی مردم اضافه کنند.
خیلی از این کارهای که این روزها به صحنه می‌رود تلفیقی از نمایش‌های ساده و تعزیه و روضه خوانی است درحالیکه تئاتر خود ویژگی‌های خاص خود را دارد و می‌بایست در چارچوب خاصش به اجرا برسد. درست است که یک نمایش مذهبی هم می‌تواند از المان‌های تعزیه ، نقالی، شبیه خوانی و پرده خوانی استفاده کرده باشد اما نفسش با مداحی و روضه خوانی و تعزیه متفاوت است.
مخاطب می‌بایست پس از ترک مجالس نمایشی آیینی احساس رضایت کند، باید حس کند نمایش و داستانی را جلوی چشمش دیده که او را درباره زندگی و مصائب اهل بیت(ع) به فکر فرو برده است.
یک نمایش مذهبی می‌بایست بتواند با نگاهی دقیق در مسیر هنر دینی حرکت کند همچنین اقتصاد خاص خود را هم داشته باشد همیشه شاهد بودیم که نمایش‌های مذهبی به این شهرت داشتند که اتوبوسی هستند و بلیت فروشی ندارند هر چند هم همین می‌تواند نقطه مثبت این کارها باشد که عموم مردم می‌توانند به تماشای این دست کارها بنشینند از شمال و جنوب و شرق و غرب کنار هم تئاتر ببیند نه اینکه یک نمایش لاکچری بالای شهر برای خواص اجرا شود. اما در نهایت هم این کارها هم می‌بایست بتوانند اقتصاد خود را تأمین کنند.
یکی از نمایش‌هایی که در این شب‌ها توانسته بخشی از این ویژگی‌های نمایش آیینی را داشته باشد، نمایش «تنهاتر از مسیح» به کارگردانی حسن بزرا و تهیه کنندگی علی اسماعیلی است که هر شب در دو سانس تا پس از اربعین در حال اجرا رفتن در بوستان ولایت است. این نمایش در هر شب پذیرای ۱۰ هزار نفر از مردم در یکی از جنوبی ترین پارک‌های تهران می‌شود.
خود همین نشان می‌دهد که کار برای مردم و عموم است. نمایش بلیت فروشی ندارد اما نذر فرهنگی است و هر کس و هر ارگانی می‌تواند بخشی از هزینه ها و بلیتی که مردم به رایگان تهیه می‌کنند را تقبل کند. نمایش توسط موسسه ققنوس و سازمان فرهنگی رسانه‌ای اوج حمایت و تولید شده است.
این کار همچون خیلی از کارهای نمایشی آیینی که آسیب‌های زیادی دارند ،به لحاظ منابع تاریخی متقن نیستند و نمی‌توانند مخاطب را خیلی به لحاظ نمایشی اقناع کنند، نیست بلکه با تصاویر سه بعدی نوع دکوربندی، جلوه‌های ویژه، محتوای نمایشی و فرم و ساختاری که دارد مخاطب را با وجود اینکه کار میدانی است اما میخکوب می‌کند و تا لحظه آخر پای کار می‌نشیند.
نکته دیگر بازیگران نمایش هستند که برخلاف خیلی از کارهای نمایشی کنونی سلبریتی و بازیگر حرفه‌ای تئاتر نیستند بلکه از سربازان ارتش جمهوری اسلامی ایران هستند که داوطلبانه بازی می‌کنند و خیلی هم خوب از عهده کارها برمی‌آیند. بخشی از کار نوحه خوانی دارد و بخشی تعزیه مانند است و همه در کنار هم تلفیقی زیبا از یک نمایش آیینی ایجاد کرده است.
بهتر است مدیران فرهنگی ما هم که این اندازه دم از اهمیت به ترویج فرهنگ دینی در تئاتر می‌زنند چنین نمایش‌هایی را حمایت کنند تا کارها بتوانند بیشتر و بهتر به اجرا دربیایند و پس از ده یا بیست شب اجرا پرونده‌شان بسته نشود. هیچ ایرادی ندارد که صحنه‌های تئاترهای خیابانی، میدانی و صحنه‌ای ما شاهد این مجالس برای ائمه اطهار (ع) و عزاداری حسینی با توجه به اِلِمان‌های تئاتر شوند.
یکی از اهداف و کارکردهای هنر والای تئاتر کاتارسیس یا پالایش روانی مخاطب است، مخاطب تئاتر هنگامی که وارد سالن تئاتر می‌شود چالش‌ها و درگیرهای روانی بسیاری از زندگی روزمره‌اش را با خود به همراه می‌آورد، پالایش روانی موجود در تئاتر شباهت‌های زیادی به مجلس عزا دارد، چرا که در مجلس عزا نیز شیعیان با تمرین و همذات پنداری با مردم عصر امام حسین(ع) و حاضران عاشورا لحظاتی با آنها همراه شده و در نهایت با گریه بر کشته شدن مولای خود به آرامش نسبی می‌رسند و بصورت مجازی دین خود را به این قیام ادا می‌کنند. اما نکته مهم این است که کارکرد تئاتر آیینی فقط این کارتارسیس و عزاداری حسینی نیست بلکه اندیشه تئاتر با رعایت قواعد حرفه‌ای آن است و می‌بایست در این زمینه بیشتر از فرصت‌ها برای استفاده از سرمایه‌های مادی و معنوی فرهنگی‌مان استفاده کنیم.
چه خوب است که این دست نمایش‌ها چون «تنهاتر از مسیح»، «غریبه شام»، «خاتون» و … که امسال توانست مخاطب زیادی را گرد خود جمع کند، با حمایت بیشتر مسئولان به صحنه‌های تئاتر بیایند و بتوانند فرهنگ تئاتر بینی را بین مردم ترویج دهند.