سوره سینما [1] – امیرپویا افضلی‌پور* : در مبحث امکان تولید انیمیشن باکیفیت در ایران، بین سفارش‌دهندگان و عامۀ مردم، ما با نوعی مقایسه مواجه هستیم که انگار قرار است در ایران انیمیشنی تولید شود که کیفیتی برابر با نمونۀ سینمایی هالیوودی داشته باشد. این قیاس اساساً مع‌الفارق است و ناشی از رعایت نکردن قانون حمایت از حقوق مؤلف. در حقیقت به این دلیل که سال‌های سال آن محصولی را که هنرمندان بزرگ انیمیشن جهان به عرق جبین بدست آورده‌اند مفت و مجانی صاحب شده‌ایم، قدر آن زحمت را نمی‌دانیم و توقع داریم هنرمند انیماتور ایرانی بدون داشتن امکانات لازم محصولی در آن سطح تولید کند.
از دیگر آسیب‌های این رویه، درک نکردن درست بازار است. در بازار انیمیشن، ما با بسترهای مختلف و با کیفیت‌های متفاوت، متناسب با هر بازار مواجه هستیم. چنین است که هیچ تولیدکنندۀ عاقلی به مثال برای پخش در شبکه‌های تلویزیونی، اثری باکیفیت سینمایی تولید نمی‌کند. گرچه می‌شود انیمیشن سینمایی را در تلویزیون هم پخش کرد و بخشی از آنتن را به آن اختصاص داد و از این راه درآمد هم داشت، اما برای پر کردن کل آنتن یک شبکه با آن ساعت‌های پخش بسیار نباید و نمی‌توان سراغ صرف هزینه و وقت بسیار رفت.
در حال حاضر انیماتورهای ایرانی پیشرفت بسیاری داشته، توانایی خود را بسیار بالا برده و به کیفیت روز جهان نزدیک شده‌اند، بخصوص در سطح کیفی انیمیشن‌های تلویزیونی و حتی در سطح سینما هم حرف‌هایی برای گفتن دارند. مسئله اینجاست که تولیدکننده‌ها و دست‌اندرکاران پخش باید بازار خود را دقیقاً بشناسند و به تعریف دقیقی از نیازهایشان برسند که بتواند دغدغه‌های ایشان را تأمین کند. یکی از دغدغه‌هایی که انگار شبکه‌های تلویزیونیِ ایران (در همۀ بسترها) یادشان رفته و نویسنده این سطور آرزو دارد تا دیر نشده به یاد آورند، این است که هر ملتی که فرهنگ خاص خودش را دارد نیاز فرهنگی منحصر بفردی هم دارد. باید متوجه شویم که رعایت نکردن حق مؤلف و همینطور بی‌حساب و کتاب فرهنگ بیگانه -مخصوصاً غربی- را به خورد مخاطب دادن، حاصلی جز ویرانی فرهنگ کشورمان ندارد. وقت آن رسیده است که به انیماتورهای ایرانی اعتماد شود و همانطور که عموم کشورهای مولدِ فرهنگ در دنیا، بخش کوچکی از امکان پخش خود را در اختیار کشورهای دیگر قرار می‌دهند، حتی در سینمای ایران هم چنین است، دست‌اندرکاران دیگر بسترهای پخش هم به هر طریق ممکن به رونق گرفتن تولید یاری رسانند و سبب شکل‌گیری چیزی متناسب با فرهنگ ایرانی شوند. باید توجه داشت که عرصۀ فرهنگ بسیار مهمتر است از عرصۀ صنعت، که برای حفظ تولید ایرانی واردات خارجی را محدود می‌کنیم. بحث این نیست که باید درِ تبادل فرهنگی را تخته کرد، چنانکه نویسنده شخصاً برخلاف عقیدۀ عموم همکارانش، در جلسات متعدد با مسئولین امور، در حد خود کوشیده است امکان اکران انیمیشن سینماییِ روزِ جهان را در ایران فراهم آورد، بحث این است که باید حد نگه داشت، تا چنین نشود که روزی ببینیم در عوض تبادلِ فرهنگی، فرهنگ خود را بالکل باخته‌ایم.
اما آیا اعتماد به انیماتور ایرانی و کمک به تولید محصول داخلی می‌تواند مهمترین دغدغۀ پخش‌کننده‌ها یعنی امور مالی را هم رفع کند؟ با رصد کردن هزینۀ تولید انیمیشن در جهان، به قطع می‌توان گفت هزینۀ تولید انیمیشن در ایران چیزی در حدود یک‌دهم میانگین هزینۀ جهانی است! توجه کنیم که میانگین هزینۀ جهانی، نه گران‌ترین انیمیشن‌های سینمایی جهان که می‌شود گفت حداقل صد برابر هزینۀ تولید انیمیشن سینمایی در ایران صرف ساختشان می‌شود. نکتۀ دیگر اینکه همچنان که پیشتر هم بسیار دیده شده است، مخاطب ایرانی اتفاقاً آماده است تا جذب اثری شود که نمادهای فرهنگی ایرانی در آن روشن باشد و بتواند با آن همذات‌پنداری کند. در این میان باید مراقب بود که ما به هیچ‌وجه نباید دچار شوونیسم فرهنگی شویم و هیچ اشکالی ندارد که آثار ما به زبان مشترک جهانی نزدیک شود. اما از طرفی وجود عناصری که نشان دهد یک اثر زادۀ فرهنگ ایران است، می‌تواند مخاطب ایرانی را ذوق‌زده و توجهش را به آن جلب کند و آن را بدل کند به یک سرمایه‌گذاری سودآور. چنین اثر انیمیشنی توانایی رقابت با آثار روز دنیا را هم خواهد داشت، به این دلیل که برآمده از فرهنگی یگانه است و جهان تشنۀ شنیدن صدای نو. دیگر می‌ماند نقش پخش‌کنندۀ حرفه‌ای که توانایی ارائه و جذب سود را به بهترین نحو داشته باشد. بد نیست کمتر به کیفیت انیمیشن ایران ایراد بگیریم، که مشکل بیش از آنکه از جانب انیماتور باشد از جانب پخش‌کننده‌هاست که باید بسترهای درآمدزایی را کشف کنند و با ورود حرفه‌ای به آن بسترها، چرخه تولید و سودآوری را رقم زنند.
خوشبختانه دو سال است در ایران رویدادی با عنوان «رویازی» برگزار می‌شود، که امکان مواجهه بی‌واسطه با طرح‌های انیمیشن‌سازان ایرانی را فراهم می‌سازد. شاید این فرصت برای هر سفارش‌دهنده‌ای که قصد تولید انیمیشن دارد، فرصتی یگانه باشد که در یک روز بتواند توان تقریبی انیمیشن ایران را بسنجد و از میزان خطر سرمایه‌گذاریش بکاهد.
* نویسنده و کارگردان انیمیشن