سوره سینما [1] – کیاپور نظری [2] :در جهانِ مدرن، توسعه فناوری های نوین بر تمامی عرصه های زندگی بشری سایه انداخته و آن را تحت تاثیر قرار داده است بطوری که بدون وجود آنها فعالیت روزمره تقریبا غیر ممکن است. در عصر دیجیتال که همه چیزی به سرعت در حال تغییر و دگرگونی ست نمی توان پیشرفت های تکنولوژی را نادیده گرفت و یا استفاده از آن را به تاخیر انداخت . امروز دامنه گسترش پدیده های دیجیتال به «هنر» به مفهوم عام کلمه نیز تسری یافته و ما شاهد عرضه نمونه های هنر دیجیتالی در بخش هایی چون ؛ کتاب، مجلات و نشریات، عکس، موسیقی و …. هستیم.
سینما، نیز، متاثر از فناوری های دیجیتال رویکرد های جدیدی را هم در تولید آثار سینمایی و هم در پخش و نمایش فیلم ایجاد کرده است. با ظهور فناوری های دیجیتال، تولید آثار در فرمت ها و قالب های گوناگون آسان تر شده و فیلمسازان با استفاده از آن علاوه بر خلق جلوه های ویژه بصری جذاب، پیچیده ترین سناریو ها را در کوتاه ترین زمان ممکن و با حداقل تجهیزات و امکانات به فیلم های سینمایی تماشاگر پسند تبدیل می کنند. آثاری که پیش از آن امکان تولید آن فراهم نبوده و یا تولید آنها مستلزم ساخت دکورهای عظیم و با صرف هزینه های بسیار سنگین صورت می گرفته است. علاوه بر تسریع و تسهیل در تولید آثار سینمایی مقرون به صرفه ، سالن های سینمایی نیز به سیستم نمایش فیلم دیجیتال مجهز شده اند که این امر از یک طرف موجب افزایش کیفیت نمایش فیلم در سینماها شده و از طرف دیگر هزینه های اکران و نمایش فیلم را به طور قابل ملاحظه ای کاهش داده است. اکنون و در سطح جهانی با بهره گیری از سیستم های دیجیتال امکان نمایش و پخش فیلم های سینمایی به صورت جهانی مهیا شده و دفاتر پخش کننده فیلم در کشور های مبداء به صورت همزمان می توانند با کم ترین هزینه و از طریق اینترنت در تعداد زیادی از سالن های کشورهای جهان فیلم خود را نمایش دهد. به عبارت دیگر به مدد فناوری های نوین «پخش و نمایش جهانی فیلم» گسترش چشم گیری داشته است.
کمتر از یک دهه گذشته، فناوری دیجیتال وارد کارزار هنر سینمای ایران شده است. هم اکنون این فناوری جدید در تولید آثار سینمایی و نیز پخش و نمایش فیلم در سالن های نمایش مورد استفاده قرار می گیرد. امروزه، تقریبا تمام سینماهای کشور با سیستم های نمایش قدیمی فیلم (آپارات) خداحافظی کرده اند . درگذشته ای نه چندان دور ، نمایش آثار سینمایی با فرمت ۳۵ میلیمتری مشکلات و معایب فراوانی را به همراه داشت. اول اینکه فیلم های ۳۵ میلیمتری که در چندین پرده تکثیر می شد حجم بسیار بالایی داشت و حمل و نقل آنها از یک شهر به شهر دیگر هزینه های زیادی را بر دوش دفاتر پخش کننده فیلم ایجاد می کرد. دوم این که آرشیو و نگه داری تعداد زیادی از کپی های تکثیر شده پس از پایان اکران فیلم، فضای زیادی را اشغال می کرد و سومین و مهم ترین معایب فیلم های ۳۵ میلیمتری، هزینه ی بالای تکثیر کپی فیلم ها بوده است به طوری که دفاتر پخش کننده بر حسب پیش بینی میزان فروش و صرفه جویی در هزینه، تعداد معدودی کپی فیلم را تهیه کرده و آن را به صورت چرخشی و با فاصله زمانی زیاد در سینماهای کشور نمایش می دادند بنابراین اکران همزمان فیلم در سطح وسیعی از سینماهای کشورغیر محتمل بوده است .
با دیجیتالی شدن سیستم نمایش و پخش فیلم در سینماهای کشور، محدودیت های فوق بر طرف شده است. دفاتر پخش کننده فیلم با کم ترین هزینه، فیلم ها را از طریق هارد به سرور سینماها منتقل نموده و امکان نمایش فیلم در تعداد زیادی از سینماهای متقاضی را فراهم می نماید. بر خلاف سال های گذشته که ابتدا فیلم ها در سینماهای مدرن و شهرهای بزرگ نمایش داده شده سپس، نوبت به شهرهای کوچک می رسید امروز همه ی سینماهای کشور اعم از سینماهای مدرن در شهرهای بزرگ تا سینماهای ضعیف در شهرهای دور دست به صورت همزمان می توانند یک فیلم را برای تماشاگران نمایش دهند . نمایش و پخش فیلم به صورت دیجیتال علیرغم مزیت های گفته شده، آسیب هایی را بر شیوه اکران و پخش فیلم ها ایجاد کرده که از نظرها پنهان مانده است. همه ی میدانیم «مزیت های اقتصادی» و فروش و کسب درآمد بیشتر مورد توجه تولید کنندگان آثار ، دفاتر پخش کننده و نیز صنف سینمادارهاست. جذب تماشاگر بیشتر یعنی کسب درآمد بیشتر و کسب درآمد بیشتر یعنی سود بیشتر. در این میان هر یک از فعالان صنفی سینما اعم از تهیه کننده ها، دفاتر پخش فیلم و سینمادارها به سرمایه و پول نیاز دارند تا بتوانند باز تولید و یا فعالیت شان را استمرار ببخشند . بدون سرمایه و درآمد مناسب ادامه فعالیت این صنوف به خطر خواهد افتاد بنابراین در چرخه اقتصادی سینما، پول حرف اول را می زند . اکنون که سیستم پخش و نمایش فیلم در سینماهای کشور به صورت دیجیتال صورت می گیرد و سرورهای سینماها امکان نگه داری هم زمان چند فیلم را دارند رقابت بسیار شدیدی بین فیلم های سینمایی برای جلب نظر تماشاگر وجود دارد . سینمادارها (اگر چند سالنه باشند چه بهتر) با دریافت و ذخیره کردن چند فیلم از دفاتر پخش کننده و صرف نظر از محتوای آنها (ارزشی یا تجاری) امکان نمایش فیلم های مختلف در یک روز را دارند . سینمادارها می توانند سئانس های روزانه خود را بر اساس فیلم هایی که در اختیار دارند تنظیم نماید . در سال های گذشته سینمادارها موظف بودند بدون در نظر گرفتن میزان فروش و تعداد تماشاگران ، یک فیلم را در چند نوبت نمایش دهند اما با شرایط جدید و دیجیتالی شدن سیستم پخش فیلم ، هر سینمادار بر اساس تعداد تماشاگران و میزان فروش آنها ، سئانس های نمایش فیلم را برنامه ریزی و مدیریت می کند . اگر آثاری که در روزهای نخست نتوانند در رقابت با فیلم های دیگری که در اختیار دارد نظر مخاطب را جذب کنند فرصت نمایش چندانی به آن فیلم نخواهد رسید و جای خود را به فیلم های پرفروش تر و مخاطب پسند خواهند داد . با این شیوه ی اکران فیلم در سینماها ، فیلم های کم فروش و ناتوان در جذب تماشاگر عملا شرایط اکران برابر با فیلم های دیگر را از دست خواهند داد و همین امر موجب بروز چالش های زیادی در بین فیلمسازان و تهیه کنندگان می شود . در چنین شرایطی فیلم های طنز و کمدی های سخفیف که اغلب با استقبال مردم مواجه می شوند فیلم های جدّی تر و فیلم هایی که حرفی برای گفتن دارند با برنامه ریزی سینمادارها به صورت غیر محسوس از چرخه اکران حذف می شوند . به عبارت دیگر فیلم اگرچه در اکران سراسری سینماها قرار دارد ولی وقتی دقیق تر می شوید متوجه خواهید شد که هر سینما صرفا چندسئانس محدود را به نمایش آن فیلم اختصاص داده و بیشتر سئانس های سینما را با فیلم های پرمخاطب تر اِشغال کرده است . گلایه های تعداد زیادی از فیلمسازان که فیلم های شان مورد بی مهری سینماداران قرار می گیرد ناشی از قدرت انتخاب آنها در تنظیم برنامه زمانی سئانس های سینماست . اگر در سال های اخیر فیلم هایی با مضامین آبرومند تر و شست ورفته تر نمی توانند در سینمای کشور عرض اندام کنند (صرف نظر از محتوا و ساختار ضعیف بعضی از آنها) یکی از دلایل آن نابرابری اکران و نمایش فیلم در سینماهاست که با سیستم پخش فیلم دیجیتال این امکان و توانایی برای سینمادارها فراهم شده است . درفرایند چرخه ی اکران فیلم در سینماهای کشور ، اِشکال کار کجاست ؟ آیا آیین نامه ها و دستورالعمل ها ، تامین کننده منافع همه ی گروه های سینمایی نبوده و نیاز به بازنگری دارند ؟ آیا ضوابط و آیین نامه ها با رعایت مصالح همه ی ذینفعان سینما تنظیم شده اما نظارت و کنترل ها به اندازه ی کافی نیست ؟ آیا فیلمسازان می بایست توانمندی های خود را در حوزه ی ساخت فیلم ارتقاء داده و با شرایط موجود فیلمی را تولید کنند که توانایی رقابت برابر را با سایر فیلم ها را داشته باشند ؟ آیا می بایست مکانیسمی طرح ریزی شود تا از فیلم هایی که به موضوعات استراتژیک می پردازند (حفظ و اشاعه ارزش های دینی و مذهبی ، منافع ملی ، دفاع مقدس و ….) حمایت های خاص صورت گیرد تا در مواجه با چنین شرایطی دچار خُسران و ضرر و زیان نشوند ؟
تا زمانی که هدف از گردش فیلم در سینماهای کشور تامین منافع اقتصادی گروه های خاص و با این سبک و سیاق صورت می گیرد قطعا یک سری از آثار توانایی عرض اندام نخواهند داشت و با وضعیت فعلی نمایش فیلم در سینماها ، روز بروز فیلم های سطحی نگر موفقیت های بیشتری را کسب کرده و فیلم هایی با ماهیت اصیل از فضای سینمای کشور دورتر خواهند شد که این امر ابدا به صلاح و نفع سینمای کشور نیست. انتظار است با تعیین ساز و کارهای مناسب و رویکردهای جامع و درک دقیق از فضای موجود که متاثر از سهولت دسترسی هم زمان صاحبان سینما به چند فیلم ایجاد شده است شرایط مطلوب تری درتقسیم برابر زمانبندی سئانس های سینما برای همه ی فیلم ها فراهم شود تا هم فیلم های تجاری و گیشه پسند بازار و مشتریان خود را حفظ نمایند و چرخه ی اقتصادی سینما بچرخد و هم فیلم هایی که به موضوعات واجب و ضروری نظام فرهنگی کشور می پردازند بیش از این آسیب نبیند .