اسحاق آقایی، عکاس، داور و مدرس عکاسی در گفتگو با سوره سینما [1] عنوان کرد: عکاسی مستند طبیعتاً در جامعه تأثیر بسیاری دارد و مسئولیت آن ثبت واقعیتهای اجتماعی است و این واقعیتها میتواند فقر، تبعیض، ناعدالتی یا زیست آدمها در موقعیت اجتماعی باشد. با ثبت این رخدادها توسط عکاس مستند اجتماعی میتوان آگاهی بخشی دو سویه به افراد جامعه و مسئولان را انتظار داشت و همچنین این مسئله حفظ حافظه تاریخی را به دنبال دارد.
این هنرمند تأکید کرد: در کشوری زندگی میکنیم که تنوع اقلیمها و فرهنگها قابلتوجه است و عکاس مستند میتواند با ثبت این خرده فرهنگها آن هم در شرایطی که سبکهای زندگی در حال تغییر است نسبت به حفظ حافظه تاریخی اقدام کند. از همین مسیر عکاس مستند همچنین میتواند نسبت به نقد ناهنجاریهای جامعه اقدام کند و از طرفی ایجاد همدلی و ارتباطات انسانی را موجب شود.
به گفته این عکاس یک عکاس مستند اجتماعی میتواند به شکل مطلوبی بازنمایی فرهنگی یک قوم را موجب شود و باعث دیده شدن آن قوم از سوی سایر اقوام و جوامع باشد.
آقایی تأکید دارد که همهچیز در ثبت عکس به خود عکاس برمیگردد. اگر به دور از جهتگیری سیاسی و بیطرفانه ثبت کند، موفق است اما جایی که نگاه جانبدارانه دارد نمیتواند به طرح واقعیت بپردازد.
وی ابراز امیدواری کرد چنین دیدگاهی نهادینه شود و مسئولان گاردی در مقابل مستندنگاری و نقدهای اجتماعی نداشته باشند؛ چراکه اگر مدیران به این سطح از درک برسند، قابل احترام است.
اگر مدیران و نه صرفاً مدیران فرهنگی به این مسئله پی ببرند که مستندنگار میتواند کنار آنها بخشی از وظایفشان را گوشزد کند، در واقع جامعه رشد رو به جلویی خواهد داشت.
[2]
مستند آنطور که باید در جامعه جایگاه خود را نیافته است
به گفته این هنرمند مستند چه در فیلم و چه عکس آنقدری که باید متولی ندارد و جا باز نکرده است. آن هم در شرایطی که تنها مدیایی است که میتواند منجر به ثبت و ضبط حافظه یک جامعه شود.
به گفته آقایی واقعیتهای اجتماعی ما در قالب مستند صد در صد قابلیت ثبت دارد. اگر بخواهیم تصویری از کشورمان را به جهانیان نشان بدهیم شاید پسندیده نباشد برخی موضوعات طرح شود اما اگر مسئله ما ارائه به منظور گرهگشایی است صد در صد به کار میآید.
وی در مورد اضافه شدن بخش عکس به جشنواره «سینماحقیقت» افزود: به عنوان عکاس مستند احساس میکنم از همان دور اول جای عکس خالی بود اما همین که در این دوره اضافه شده باز جای تقدیر دارد.
این عکاس معتقد است لازمه ورود به هر پروژه مستند، پژوهش است و یکی از اصلیترین مدیاها عکس است و چه بسا این مجموعه عکسها ایدههایی هستند برای فیلمسازانی که در این حوزه کار میکنند و خیلی از عکاسان مستند اجتماعی به خوبی زیست خود را ثبت میکنند چرا که اشراف اطلاعاتی کافی به منطقه خود دارند.
وی افزود: امیدوارم با نگاه حرفهایتر بخش عکس جشنواره، در سالهای بعد هم تکرار شود. چرا که عکاسی پیشنیاز سینما است و در سینمای مستند این مسئله به مراتب پررنگتر است.
وی خطاب به دبیر جشنواره گفت: امیدوارم برای داوری افرادی انتخاب شوند که کمتر درگیر مسائل فرمالیته باشند. گاهی دیده میشود عکسهایی در جشنوارههای داخلی انتخاب میشود که هیچ ارتباطی به جشنواره ندارد اما به دلیل رمزگشایی و پیچیدگی و فرم خود انتخاب میشوند. امیدوارم خود ایده عکاسی و اینکه مسئله طرح شده توسط عکس، چقدر در جامعه وجود دارد و اهمیت دارد مد نظر باشد.
آقایی معتقد است عکسی که صحنه طراحی شده دارد برای یک جشنواره ناخوشایند است و امید میرود داستان پشت عکسها در داوریها مد نظر قرار گیرد.
این عکاس در خصوص آثار جدید خود ادامه داد: یک مجموعه عکس از مناطق زاگرسنشین که بیشتر قوم لر هستند دارم. فرهنگی در این منطقه وجود دارد که اگر در مسیر کوچ عزیزی از دست میدادند یادبودی برایش تدارک میدیدند و در هر سال در مسیر کوچ او را یاد کرده و فاتحهای برایش میخواندند.
وی افزود: مجموعه دیگر در مورد مراسمی در روستای موشمی زیلایی در کهگیلویه و بویراحمد است که در روز عاشورا تنها جایی است در ایران که هیئتی از زنان پابهپای مردان عزاداری میکنند. شاید در سایر مناطق کشور مجالس روضهخوانی برای بانوان وجود داشته باشد اما در این روستا بانوان دوشادوش مردان حلقه عزاداری به شیوههای قدیمی تشکیل میدهند. قبل از عزاداری هر خانهای غذا به اندازه وسع خود میپزد و در هیئت بین عزاداران تقسیم میشود.
مجموعه عکس مستند «از قاب تا روایت» بخشی از نوزدهمین جشنواره «سینماحقیقت» است.