به گزارش سوره سینما [1]، مستند «آبراه کوچکی در میان هور» به کارگردانی مرتضی پایهشناس، تهیهکنندگی یاسر فریادرس و محصول مرکز مستند سوره در بخش جایزه شهید آوینی نوزدهمین جشنواره بینالمللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» حضور دارد.
برخلاف بسیاری از مستندهای آرشیوی که صرفاً به انباشتن تصاویر تاریخی میپردازند، «آبراه کوچکی در میان هور» تلاش میکند تجربه زنده آدمها را در مرکز روایت قرار دهد. تهیهکننده و کارگردان در مصاحبهها تأکید کردهاند که فیلم نه صرفاً بازسازی یک واقعه تاریخی، بلکه پیوند گذشته و امروز است و همین باعث میشود که اثر از حافظه تاریخی به میدان تجربه انسانی تبدیل شود.
از این منظر، فیلم بر وقایع دراماتیک استوار نیست؛ بلکه بر انسانهایی تمرکز دارد که در سختترین شرایط «راه حل» مییابند و امید را نه بهعنوان شعار، بلکه متجلی در رفتار واقعی خود به تصویر میکشند.
این مستند بیش از تمرکز بر دادههای نظامی یا جغرافیایی، به موقعیت آدمها توجه میکند؛ جایی که ترس، امید، تصمیم و زندگی در مواجهه با سختی خود ابزار داستانگویی میشود.
[2]
پایهشناس با بهرهگیری از مواد آرشیوی همراه با روایت دقیق انسانی فضای مستند را از گزارش صرف به تحلیل انسانی نزدیک میکند و آرشیو غنی و نوع روایت پایهشناس از مهمترین شاخصههای بارز این مستند است.
فیلم نهتنها به گذشته نگاه میکند، بلکه میکوشد حرف امروزی داشته باشد؛ موضوعی که در بیان سازندگان نیز پررنگ بوده است و فیلم را از بازگویی صرف تاریخ به تجربهای مرتبط با حال تبدیل میکند.
برخی از مخاطبان ممکن است با ریتمِ آرام و مکثهای طولانی که در آثار آرشیوی دیده میشود ارتباط برقرار نکنند، بهخصوص اگر تجربه قبلی با این نوع روایت نداشته باشند، اما کمی صبر به تجربه ارزشمند دیداری منجر میشود.
اگرچه فیلم تلاش دارد گذشته و امروز را پیوند بزند و شاید پلان پایانی فیلم و حضور امروزی جوانهای سالهای دور قرارگاه نصرت به همین دلیل آمده است اما این پیوند برای همه مخاطبان به یک اندازه روشن نیست، بهخصوص در فضایی که شیوههای سنتی مستندسازی تاریخی هنوز قویتر از بیانهای نوین انسانی هستند.
«آبراه کوچکی در میان هور» مستندی است که فراتر از ارائه صرف اطلاعات تاریخی، سعی دارد تجربه انسانی را در مرکز قرار دهد و تاریخ را نه بهعنوان یک واقعه خشک، بلکه بهمثابه آینهای برای مواجهه با امروز بازتاب دهد. فیلم با تکیه بر روایتهای شخصی و پژوهش دقیق، از کلیشههای معمول مستندهای آرشیوی فاصله میگیرد و به تجربه زیسته آدمها میپردازد که خود، مهمترین عنصر در داستان هستند.