سوره سینما [1]– احسان سالمی [2]: هر سال پس از پایان یافتن جشنواره فیلم فجر یکی از مهمترین بحث‌های اهالی سینما، آثار مهمی است که در آن دوره از جشنواره دستشان از سیمرغ کوتاه مانده است. آثاری به نظر می‌رسید باید از جوایز بیشتری در آن دوره بهره می‌بردند، ولی در نهایت یا به طور کامل دستشان از سیمرغ بلورین جشنواره کوتاه مانده است و یا اینکه تنها در یکی دو بخش از آن‌ها تقدیر شده است و در نهایت به آنچه در مورد آن‌ها پیش‌بینی می‌شد، دست پیدا نکردند.
این گزارش مروری بر مهمترین آثار راه یافته به سی‌سه دوره برگزاری جشنواره فیلم فجر است که با وجود اهمیت آن‌ها، در دوره خود مورد بی‌توجهی قرار گرفتند.
«چ» اثر ابراهیم حاتمی‌کیا
فیلم سینمایی «چ» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا یکی از مهمترین فیلم‌هایی است که در طول سی‌وسه دوره برگزاری جشنواره فیلم فجر مورد بی‌توجهی قرار گرفت. این فیلم که در دوره سیودوم این جشنواره حضور پیدا کرده بود رقیب سرسختی چون «رستاخیز» را در پیش رو داشت که به تنهایی در ۱۱ بخش از جشنواره فجر کاندید دریافت سیمرغ بلورین شد. البته «چ» نیز در این رقابت دستخالی حاضر نشده بود و آن‌قدر اثر قابل قبولی بود که در ۸ بخش کاندید سیمرغ جشنواره شود ولی در نهایت در حالی که انتظار همه حاضران در مراسم اختتامیه جشنواره سیودوم این بود که فیلم «چ» و یا ابراهیم حاتمی کیا یکی از جوایز بهترین فیلم و یا کارگردانی را از آن خود کند اما تنها جایزه نگاه ملی به این فیلم تعلق گرفت و شاید یکی از دلایل غیبت حاتمی کیا در این مراسم اطلاع از نتایج جشنواره بوده است.
نکته عجیب در آن دوره جشنواره این بود که هیئت داوران از بین ۵ کاندیدا سه جایزه کارگردانی به احمدرضا درویش برای فیلم «رستاخیز»، نرگس آبیار برای «شیار ۱۴۳» و حمید نعمت‌الله «آرایش غلیظ» داد، اما بازهم به حاتمی‌کیا توجهی نکرد و این تلقی را قوت بخشید که حاتمی‌کیا قرار سات به دلیل انتقاداتش نادیده گرفته شود.
سیمرغ بلورین بهترین فیلم این دوره از جشنواره نیز به دو فیلم «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» و «رستاخیز» رسید تا در این میان تنها ابراهیم حاتمی‌کیا باشد که از رسیدن به یک سیمرغ دیگر بازمانده است.
«کودک و فرشته» اثر مسعود نقاش زاده
«کودک و فرشته» یک اثر دفاع مقدسی دیگر بود که در جشنواره فیلم فجر با وجود تمام ارزش‌هایی که داشت مورد بی‌توجهی قرار گرفت. اثری به کارگردانی مسعود نقاش زاده که به مقاومت مردم خرمشهر در روزهای اول جنگ ایران و عراق می‌پردازد و یکی از بهترین اثار دفاع‌مقدسی سینمای ایران به حساب می‌اید.
این فیلم در بیست و هفتمین جشنواره فیلم فجر کاندیدای بهترین طراحی صحنه، جلوه‌های ویژه، نقش اول زن، نقش مکمل مرد و تدوین شد ولی در نهایت در هیچکدام از این بخش‌ها به جایزه‌ای دست نیافت و در بخش نگاه ملی جشنواره فجر مورد تقدیر قرار گرفت.
جالب آن که این اثر بعدها توانست در بیست و سومین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان برنده ۵ جایزه از جمله بهترین فیلم بلند آسیایی و بهترین فیلم ایرانی و بهترین فیلمنامه شود.
«یک تکه نان» اثر کمال تبریزی
«یک تکه نان» فیلمی از کمال تبریزی بود که در بیست و سومین جشنواره فیلم فجر حضور پیدا کرد. این فیلم یکی از بدشانس‌ترین ساخته‌های این کارگردان است که در دوره‌ای گام به جشنواره فجر گذاشت که رقبای بسیار سرسختی همچون «خیلی دور، خیلی نزدیک» (رضا میرکریمی) و «بید مجنون» (مجید مجیدی) را در پیش رو داشت. البته کیانوش عیاری با «بیدار شو آرزو» و محمد بزرگ‌نیا با «جایی برای زندگی» دیگر رقبای او در این دوره بودند تا نهایت پس از تقسیم شدن جایزه بهترین فیلم و بهترین کارگردانی بین دو فیلم «خیلی دور، خیلی نزدیک» و «بید مجنون»، در نهایت فقط جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره نصیب «یک تکه نان» شود. جایزه‌ای که مشترکا به این اثر و فیلم سینمایی «جایی برای زندگی» داده شد.
البته این فیلم در چندین بخش از جمله بهترین موسیقی متن، بهترین صدابرداری، بهترین چهره‌پردازی و بهترین تدوین نیز کاندید دریافت سیمرغ بلورین جشنواره فجر شده بود که در نهایت در هیچکدام از این بخش‌ها نتوانست سیمرغی را با خود به خانه ببرد.
«گاوخونی» اثر بهروز افخمی
بهروز افخمی در بیست و سومین جشنواره فیلم فجر با هشتمین ساخته سینمایی خود؛ «گاوخونی» حضور پیدا کرد. افخمی در این اثر داستان کابوس‌های جوانی را حکایت می‌کند که خاطرات پدر مرده اش، شهر زادگاهش یعنی اصفهان و رودخانه زاینده رود، او را به مرز پریشانی می‌رساند.
این اثر اولین ساخته افخمی بعد از فیلم موفق «شوکران» بود که بسیاری انتظار داشتند موفقیت‌های آن را تکرار کند ولی در زمان حضور در دوره بیست و سوم جشنواره فجر تنها در بخش بهترین فیلم‌برداری کاندید شد و نتوانست هیچ سیمرغی را از این جشنواره به دست آورد.
فیلم‌های دوئل، مهمان مامان، قدمگاه و شهر زیبا مهمترین رقبای این اثر در بیست و سومین جشنواره فیلم فجر بودند که بیشتر سیمرغ‌ها بین آن‌ها تقسیم شد، هرچند که سهم فیلم سینمایی «دوئل» بیش از آثار دیگر بود.
بهرام رادان، عزت‌الله انتظامی، بهاره رهنما، سروش صحت، آرش مجیدی و آتیلا پسیانی بازیگران این فیلم سینمایی هستند.
«کاغذ بی‌خط» اثر ناصر تقوایی
دوره بیستم جشنواره فجر، دوره‌ای بود که ناصر تقوایی با ساخت «کاغذ بی‌خط» پس از یک دهه دوری از سینما، در جشنواره حضور پیدا کرده بود و همه انتظار رسیدن اکثر جوایز به او را داشتند.
البته تقوایی سه سال پیش از «کاغذ بی‌خط» یک فیلم سه اپیزودی به نام «قصه کیش» را با همکاری محسن مخملباف و ابوالفضل جلیلی کارگردانی کرده بود ولی «کاغد بی‌خط» جدیدترین ساخته او پس از یک دهه دوری از سینما بود که بسیاری تصور می‌کردند به واسطه بازگشت او به سینما آن هم در دورانی که مدیریت سینما در اختیار اصلاح‌طلبان بود و احمد مسجد جامعی سکان وزارت فرهنگ را در دست داشت، شانس زیادی برای دریافت سیمرغ‌های جشنواره فجر دارد؛ اما در نهایت سهمش از بیستمین دوره این جشنواره فقط جایزه ویژه هیات داوران بود!
بعد از آن هم تقوایی دو فیلم «زنگی و رومی» و «چای تلخ» را به صورت نیمه ساخته رها کرد و حالا هم بعد از سال‌ها با وجود اصرار عجیب مسئولان سازمان سینمایی زیربار ساختن یک اثر جدید نمی‌رود.
«زیر نور ماه» اثر رضا میرکریمی
«زیر نور ماه» دومین ساخته رضا میرکریمی بود که در دوره نوزدهم جشنواره فیلم فجر حضور پیدا کرد و با وجود اینکه در سه بخش از جمله بهترین کارگردانی نامزد دریافت سیمرغ بلورین جشنواره فجر شده بود، در نهایت فقط توانست جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره را کسب کند تا همچون بسیاری از آثار مهم دیگری که در دوره‌های مخنلف جشنواره حضور پیدا کرده بودند در نهایت با همین یک جایزه نمادین جشنواره را ترک کند!
حسین پرستار، حامد رجبعلی، مهران رجبی، شقایق دهقان و فرشته صدرعرفایی بازیگران این فیلم سینمایی هستند که داستان آن درباره طلبه‌ای به نام سید حسن است که معتقد است چون مانند پدربزرگش میان مردم نیست و نفسش تاثیری ندارد نمی‌تواند لباس روحانیت را بپوشد و تنها برای دلخوشی خانواده اش چنین می‌کند…
«زیر نور ماه» تاکنون بارها در مناسبت‌های مختلف از تلویزیون نیز پخش شده است.
«مریم مقدس» اثر شهریار بحرانی
«مریم مقدس» یکی از سریال‌های موفق تلویزیون بود که بعدها نسخه‌ای سینمایی از آن آماده شد و پس از حضور در نوزدهمین دوره جشنواره فیلم فجر، در سینماهای کشور اکران شد. نویسندگی و کارگردانی این فیلم برعهده شهریار بحرانی بود و شبنم قلی خانی، پرویز پورحسینی، محمد کاسبی، جعفر دهقان و حسین یاری بازیگران اصلی این اثر بودند.
«مریم مقدس» در دوره‌ای وارد جشنواره فجر شد که آثاری چون «باران» مجید مجیدی و «سگ‌کشی» بهرام بیضایی را در پیشرو داشت و در جشنواره نیز فقط توانست در سه بخش طراحی صحنه و لباس، فیلم‌برداری و چهره‌پردازی کاندید شود ولی در هیچکدام به سیمرغ دست پیدا نکرد. البته این فیلم در زمان اکران در سینماهای کشور با استقبال بالای مخاطبان روبرو شد. استقبالی که هیچکس آن را پیش‌بینی نمی‌کرد.
«روبان قرمز» اثر ابراهیم حاتمی‌کیا
هفدهمین جشنواره فیلم فجر پذیرای آثار شاخصی از کارگردانان مختلف سینمای ایران بود. دوره‌ای که در آن از مجید مجیدی و ابراهیم حاتمی‌کیا گرفته تا علیرضا داوودنژاد و رسول ملاقلی پور و فریدون جیرانی آثار خود را به این جشنواره آورده بودند.
در این دوره بیشتر توجه هیئت داوران به فیلم‌های «هیوا» رسول ملاقلی پور و «قرمز» فریدون جیرانی بود که اولی توانست سیمرغ بلورین بهترین فیلم و بهترین کارگردانی را به دست آورد و دومی سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد و بهترین بازیگر نقش اول زن را از آن خود کرد.
اما در این میان فیلم «روبان قرمز» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا اثری بود که با وجود کاندید شدن در چند بخش از جشنواره فقط سیمرغ بلورین بهترین تدوین و بهترین بازیگری زن (آزیتا حاجیان به طور مشترک با هدیه تهرانی این جایزه را گرفت.) را به دست آورد. البته مسئولین این دوره از جشنواره برای اینکه بتوانند همه را راضی نگه دارند، سیمرغ بهترین فیلم بخش بین‌الملل جشنواره را به این اثر دادند؛ سیمرغی که بیشتر جنبه نمادین داشت.
«روبان قرمز» روایتگر ماجرای زنی جنگ‌زده است که پس از بازگشت به خانه پدری‌اش درگیر یک عشق می‌شود. در این فیلم بازیگرانی پرویز پرستویی، رضا کیانیان و آزیتا حاجیان ایفای نقش کرده‌اند.
«رنگ خدا» اثر مجید مجیدی
دیگر فیلم جشنواره هفدهم فجر که مورد بی‌توجهی قرار گرفت، «رنگ خدا» به کارگردانی مجید مجیدی بود. فیلمی که اثر برگزیده تماشاگران در این دوره بود ولی از نظر هیئت داوران جشنواره فقط شایستگی دریافت بهترین بازیگر نقش دوم مرد و بهترین صداگذاری و میکس را دارا بود.
«رنگ خدا» داستان مردی است که پسری نابینا دارد و به واسطه این مشکل درگیر مسائلی دیگر می‌شود. حسین محجوب، محسن رمضانی و سلامه فیضی ایفاگر نقش‌های اصلی این اثر سینمایی هستند.
فیلم سینمایی «رنگ خدا» بعد از اکران در ایران، در آمریکا از راه فروش در حدود فقط سی سینما، حدود دو میلیون دلار به دست آورد. فروشی که با توجه به قیمت ناچیز بلیت آن، بی‌سابقه بود.
«جهان پهلوان تختی» اثر بهروز افخمی
شانزدهمین دوره جشنواره فیلم فجر، دوره درخشش آژانس شیشه‌ای بود. دوره‌ای که حضور این فیلم باعث شد تا بسیاری از آثار دیگر دیده نشوند. «جهان پهلوان تختی» به کارگردانی بهروز افخمی، یکی از همین آثار بود. فیلمی که در سال ۱۳۷۳ به دست علی حاتمی کلید خورد ولی بعد از آن به واسطه اوج گرفتن بیماری حاتمی، متوقف شد و در نهایت بعد از فوت او، کار ساخت آن برعهده بهروز افخمی قرار گرفت تا اثری کاملا متفاوت از فضای آثار حاتمی بسازد.
«جهان پهلوان تختی» که از اسم آن مشخص است که موضوع فیلم در ارتباط با چه کسی است، در دوره شانزدهم جشنواره فیلم فجر فقط در دو بخش بهترین فیلمنامه و بهترین تدوین کاندید شد ولی در هیچکدام نتوانست به سیمرغی دست پیدا کند تا با دستانی خالی جشنواره شانزدهم را ترک کند.