سوره سینما [1]– احسان سالمی: [2] یکی از جنجالیترین اتفاقات سینمای ایران در سال ۹۴ جداسازی کامل بخش بینالملل جشنواره فیلم فجر و حذف عنوان «فجر» از این جشنواره بود که تبدیل به یکی از پرحاشیهترین تصمیمات سازمان سینمایی دولت اعتدال در دوران فعالیتش شد.
ایده جداسازی بخش بینالملل جشنواره فیلم فجر اولین بار در جریان برگزاری سیوسومین دوره این جشنواره اجرایی شد. ایدهای با موافقان و مخالفان مختلف که قرار بود یک سال قبلتر از آن اجرا شود ولی به دلایل مختلفی عملیاتی نشد تا در اردیبهشت ماه سال ۹۳ اولین دوره آن با نمایش فیلم «کپی برابر اصل» ساخته عباس کیارستمی آغاز شود. فیلمی که پیش از آن در سال ۲۰۱۰ در جشنواره کن حضور پیدا کرده بود.
علیرضا رضاداد که یکی از حامیان اصلی جداسازی بخش بینالملل جشنواره از بخش اصلی آن بود، در اولین دوره برگزاری جداگانه بخش بینالملل فجر، مسئولیت دبیری هر دو بخش را برعهده گرفت تا بخش بینالملل این جشنواره، با فاصلهای تقریباً دوماه از جشن سالیانه فجر انقلاب اسلامی، در اردیبهشت ماه سال بعد به کار خود ادامه دهد.
رضاداد در اولین نشست خبری این جشنواره با اشاره به اینکه از سال ۸۲ سعی داشته تا بخش بینالملل را بیشتر مطرح کند، گفت: «برنامهریزیهای مختلفی برای دیده شدن بخش بینالملل صورت میگرفت، اما تغییر مدیریتها در جشنواره، معمولا سلایق گوناگونی را با خود به همراه میآورد. شرایط جشنواره فیلم فجر سبب میشود که توجه برگزارکنندگان هم به سینمای ایران معطوف شود و این مساله قابل انکار نیست. به همین خاطر با شجاعتی که حجتالله ایوبی، رئیس سازمان سینمایی به ما داد، تصمیم گرفتیم که چنین ریسک بالایی را بپذیریم و بخش بینالملل را از بخش ملی جدا کنیم و آن را در زمان دیگری برگزار کنیم.»
اما این تصمیم مخالفانی نیز داشت، مخالفانی که معتقد بودند در هیچ کجای دنیا چنین روندی دیده نمیشود که یک جشنواره جهانی در دو بخش ملی و بین الملل آن هم در دو زمان مختلف برگزار شود و اساساً با این روند، دیگر نام بخش بین الملل را نمیتوان جشنواره فجر نامید و باید نام دیگری برای آن انتخاب کرد.
به همین خاطر بود که کمال تبریزی، کارگردان با سابقه سینما در گفتگو با باشگاه خبرنگاران نسبت به این تصمیم اینگونه واکنش نشان داد: «جداسازی بخش داخلی و بینالملل جشنواره فجر، اتفاق خوبی نیست در واقع بهتر بود افرادی که از جشنوارهها و نقاط مختلف دنیا به ایران میآیند، همه فیلمهای ایرانی را با هم و در یک مجموعه ببینند؛ این موضوع باعث میشد، فیلمها برای جشنوارههای مختلف انتخاب شوند، حال با این وضیعت جشنواره محدود شده و در محیط بستهای اتفاق میافتد.»
اولین دوره بخش بینالملل در حالی کار خود را با مدیریت رضاداد آغاز کرد که نه استقبال خوبی از سوی فیلمسازان سایر کشورها نسبت به این بخش جداگانه از جشنواره صورت گرفت و نه مخاطبان همیشگی جشنواره فجر، روی خوشی به این رویداد فرهنگی خلقالساعه نشان دادند. در نتیجه اولین دوره برگزاری جداگانه بخش بینالملل فجر تبدیل به یکی از کمرمقترین رویدادهای فرهنگی در کشور شد که با وجود صرف هزینههای زیادی برای برگزاری ورکشابهای تخصصی و حضور مهمانان خارجی و حتی یاری گرفتن از نمایش برخی فیلمهای ایرانی همچون «۳۶۰ درجه» سام قریبیان و «قندون جهیزیه» علی ملاقلیپور، با کمترین میزان استقبال روبرو شود.
پس از این دوره اما حجتالله ایوبی رئیس سازمان سینمایی، با کنار گذاشتن علیرضا رضاداد از کلیه مسئولیتهایی که در سازمان سینمایی و جشنواره فجر داشت، حکم دبیر جشنواره فجر را به محمد حیدری دبیر پیشین جشنواره تئاتر فجر داد. حیدری از همان روزهای ابتدایی حضور خود اعلام کرد که اصولاً اعتقادی به جداسازی جشنواره ندارد و در سکوت خبری مشغول تدوین آییننامه و مقررات جشنواره سی و چهارم شد؛ اما به یک باره رئیس سازمان سینمایی در یکی از چالشیترین تصمیمات دوران کاری خود، حکم دبیر بخش بینالملل فجر را به «سید رضا میرکریمی» داد و با حذف نام «فجر» از بخش بینالملل جشنواره فجر، مسئولیت اجرایی «جشنواره بینالمللی فیلم ایران» به مدیرعامل خانه سینما سپرد.
با توجه به اینکه اقدام ایوبی در زمینه جدا کردن دو بخش داخلی و بینالملل فجر و سپردن مسئولیت هرکدام از این بخشها به یک دبیر، ممکن بود باعث ایجاد اختلاف مدیریتی برای آنها شود، در نتیجه سعی کرد تا با تغییر نام بخش بینالملل کاری کند که هر دو دبیر به رسمیت شناخته شوند.
اما این تصمیم با مخالفتهای بسیاری از سوی اهالی سینما و رسانه روبرو شد. علیرضا رئیسیان، کارگردان سینما در اعتراض به این تصمیم در مصاحبه با روزنامه «جوان» گفت: «اصولاً در هیچ جای دنیا مرسوم نیست جشنوارهای که بیش از ۳۵ سال از عمر برگزاری آن میگذرد به یکباره تغییر نام بدهد و یک مفهوم عامی مثل «ایران» را به یک جشنواره بدهند. من در هیچ کجای دنیا تا به حال ندیدهام که مثلاً بگویند جشنواره فیلم ایتالیا! چون چنین چیزی کاملاً نامفهوم و غیر قابل درک است و نمیشود ما یک مفهوم عام را به عنوان یک اسم روی یک موضوع خاص بگذاریم. این کار به نظر من کاملاً اشتباه است. هم تفکیک دو بخش سینمای داخلی و بینالملل، هم جدا کردن مدیریت این جشنواره و هم تغییر اسمش اشتباه خیلی بزرگی است.»
همچنین خبرگزاری فارس در یادداشتی در واکنش به این موضوع نوشت: «وقتی سال گذشته با وجود همه انتقادها بخش بین الملل جشنواره فیلم فجر از بخش ملی جدا شد و در اردیبهشت ماه ۹۴ برگزار شد، توجیه مدیران، تعامل بهتر با سینمای جهان و بهتر دیده شدن سینمای ایران بود، اما مشخص نیست حذف نام «فجر» از بخش بین الملل نیز در همین راستا است یا خیر؟»
البته این واکنشهای ادامه پیدا کرد و چهرههای مختلف سینمایی بازهم نسبت به آن واکنش نشان دادند. عباس رافعی کارگردان سینما در گفتوگو با روزنامه کیهان، در مخالفت با تغییر نام جشنواره فیلم فجر گفت: «حس خوبی نسبت به حذف نام «فجر» ندارم. حس خوبی هم به جدا کردن بخش داخلی یا ملی و بخش بینالمللی جشنواره فیلم فجر ندارم. همان اتفاق بدی که در رابطه با جشنواره فیلم کودک و نوجوان افتاد، به نوعی دیگر تکرار شد. من در جشنوارههای خارجی مختلفی شرکت کردم. همه، جشنواره فیلم فجر جمهوری اسلامی ایران را میشناسند. جشنوارهای که برای بزرگداشت آرمانهای انقلاب شکل گرفت و حالا برخی افراد غیرسینمایی که چند صباحی مهمان سینمای ایران هستند، درصدد تجزیه سینما و زدودن نام فجر هستند.»
در نهایت اما موضعگیری صریح وزیر ارشاد در برابر تصمیم خودسرانه ایوبی در ارتباط با تغییر نام بخش بینالملل فجر، آب پاکی را روی دست رئیس سازمان سینمایی ریخت. علی جنتی با حضور در برنامه «نگاه یک» در خصوص این تصمیم گفت: «بنده شخصاً اعتقادم بر این است که «فجر» کلمه مقدسی است و منظور از آن فقط ۱۰ روزی که به دهه فجر مربوط میشود، نیست بلکه هر زمان ما، «فجر» انقلاب اسلامی است؛ به هر حال تصمیم بر آن شده است که بخش بینالملل جشنواره فیلم فجر با همین نام اما در زمان دیگر برگزار شود.»
باید منتظر بود و در ادامه دید که آیا این جشنواره تازه متولد شده که مدیریت آن به مدیرعامل با سیاست خانه سینما سپرده شده است و اولین دوره آن چندان قابل قبول برگزار نشده، قابلیت تضمین اعتبار جهانی جشنواره فجر را در مقابل سایر رقبای خارجی خود خواهد داشت یا نه.