سوره سینما [1] – حسین نوری : آثار سینمای دفاع مقدس همیشه دارای جذابیتی خاص بوده چه برای سازنده و چه برای مخاطب. خصوصا این سال ها و با وارد شدن تکنولوژی های جدید و آموزش متخصصین برای تولید جلوه های ویژه فیلم های دفاع مقدس جذاب تر و ساخت آن ها به مراتب سخت تر شده است. چه از نظر تامین بودجه های مالی و چه از منظر آماده سازی، بکارگیری تجهیزات، عوامل خاص، لوکیشن‌ها و دکورهای مختص آن و همچنین توجیه و آموزش بازیگران برای بازی در دکورهای خاص دارای محدودیت ها و مشکلات مربوط به خود بوده است.
با شروع جنگ در سال ۵۹، ایده های نابی در برابر فیلمسازان داخلی برای ساخت فیلم قرار گرفت که در سال های جنگ و پس از آن میزان توجه فیلمسازان بیشتر جلب شد و این توجه دلایل روشنی من جمله درگیر و تحت تاثیر بودن زندگی خود فیلمسازان از جنگ بود.
در سال های اخیر توجه به سینمای دفاع مقدس در میان فیلمسازان کمتر از گذشته شده است. به طوریکه تنها می توان تعداد انگشت شماری از این دست فیلم ها را برشمرد. در این میان فیلم های مهمتری که نام آنها بیشتر بر سر زبان ها افتاده است فیلم «چ»، «ایستاده در غبار»، «اشنوگل» و «ویلایی ها» هستند. این در حالی است که توجه سینمای ایران به دفاع مقدس و موضوعات مرتبط با این حوزه در سال های پس از جنگ بسیار بیشتر بود اما در ادامه تم روشنفکری سینما بر وجوه دیگر غالب گشته و بیشتر موضوعات را به داخل آپارتمان برده و مشکلات زندگی، خانوادگی، اجتماعی با موضوعات عموما پیرامون خیانت، طلاق و تزویر همراه با کمی مواد افزودنی عشق های جوانی بدل کردند.
[2]
سینمایی که زمانی آوینی ما را از غلبه آن بر حذر می‌داشت و در مقابل آن سینمای اشراقی را طرح نمود، اما با این حال چه جریان روشنفکری و چه جریان مقابل آن هردو به آوینی تاختند، یکی از این باب که سینمای روشنفکری درست است و دیگر هیچ و دیگری از این باب که این نظر هنوز به نظریه تبدیل نشده است و آوینی نباید از خود عبارت خلق کند. در گیر و دار همین حرف‌ها غافل از رشد تفکر مقابل؛ امروزی را شاهد هستیم که ساخت فیلم های دفاع مقدسی در اولویت تقریبا هیچ یک از فیلمسازان ما نیست در حالی که رهبر انقلاب نیز بارها و بارها بر ظرفیت های دفاع مقدس و لزوم به کار گرفتن این ظرفیت ها در سینما تاکید کرده اند.
شاید بتوان علل عدم گرایش فیلمسازان به حوزه دفاع مقدس را در عوامل دیگری نیز جستجو کرد مانند هزینه های کلان برای تولید فیلم های فاخر در این حوزه و یا حساسیت های گوناگون پیرامون تولیدات در حوزه عملیات های مهم در دفاع مقدس. تولید یک فیلم سینمایی در ژانر دفاع مقدس براستی امروزه جزو پروژه های بزرگ به حساب می آید و باید برای ساخت چنین فیلم هایی بودجه، امکانات، عوامل و تسهیلات خاص در نظر گرفت. البته ممکن است فیلمسازی بتواند با نگاهی خاص به مقوله دفاع مقدس فیلم خود را با هزینه های پایین تری به پایان ببرد مانند فیلم «ویلایی»های «منیر قیدی» که داستان خود را پیرامون خانواده های فرماندهان سپاه و ارتش که همسرانشان در جبهه مشغول به دفاع از میهن به سر می برند و آنها در یک شهرک چشم انتظار آنان هستند. اما این را نمی توان برای همه فیلم ها و فیلمسازهای در حوزه سینمای دفاع مقدس تعمیم داد و تولید چنین فیلم هایی را خصوصا با ورود تکنولوژی های جدید و جلوه های ویژه ای که هالیوود در فیلم های اکشن خود به کارگیری می کند، بدون بهره مندی از منابع بیشتر و گاها خاص ممکن دانست.
[3]
بسیاری از فیلمسازها هم هستند که خود و یا خانواده شان تحت تاثیر وقایع جنگ بوده اند و برای ساخت آثاری در این ژانر تعصب خاصی دارند و یا داشته اند اما به دلیل تراکم حساسیت ها، خط قرمز ها بر روی نوع روایت در این حوزه کار و ایده مربوطه را رها کرده اند و ترجیح داده اند تا بدون دردسر به فیلمسازی در آپارتمان هایی در شهر بپردازند و زحمت خود و گروه خود را مضاعف ندارند. فیلم سازانی همچون رسول ملاقلی پور، احمد رضا درویش، حمید عزیز نژاد، محمد حسین لطیفی، کیومرث پور احمد، انیسه شاه حسینی و حتی ابراهیم حاتمی کیا که پس از ساخت فیلم «به نام پدر» بسیار مورد انتقاد قرار گرفت.
لذا نمی توان عدم توجه و یا کم توجهی به سینمای دفاع مقدس در سال های اخیر را تنها و تنها تغییر نگرش فیلمسازی در سینما دانست و آن را به عبور و یا عدول سینماگران از ارزش ها و فراموشی فداکاری های بزرگ مردان این سرزمین دانست، بلکه با توجه به کم شدن رغبت فیلمسازان باید عوامل دیگر مانند محدودیت های بودجه ای و ممیزی برای تولید چنین آثاری را نیز در نظر گرفت. تنها موردی که برای تولید فیلم های دفاع مقدس دست خوش تغییر نشده است، مخاطب پای کار و مترصد تولید چنین آثاری است که با علاقه به تماشای آثار سینمای دفاع مقدس می نشیند.
[4]
لذا علاوه بر تشویق و میدان دادن به فیلمسازان علاقه مند به حوزه دفاع مقدس، علی الخصوص جوان ها، باید قوانین و قواعد پیرامون تولید چنین آثاری را نیز اصلاح کرد و همچنین توجه بیشتری از منظر بودجه ای به چنین آثاری داشت. همچون ابراهیم حاتمی کیا که پس از دو فیلم روشنفکرانه «دعوت» و «گزارش یک جشن»؛ باز هم مورد استقبال جریان حزب اللهی قرار گرفت و او نیز به ساخت فیلم «چ» در مورد شهید مصطفی چمران روی آورد و در ساخت و پرداخت شخصیت چمران نیز باز دست او را باز گذاشتیم تا آنجا که گاه چمران قصه با چمرانی که می شناختیم تفاوت داشت. اما این باعث می شود تا فیلمساز با عشق و علاقه کاراکتر چمران را طراحی کند و در عین حال خود مخالف خوان خود در اغراق ها و یا تحریف ها باشد.
جشنواره امسال می تواند سنگ محکی برای گرایش هم سینماگران، هم سیاستگذاران و هم مخاطبین در حوزه سینمای دفاع مقدس باشد. امسال بخش قابل توجهی از فیلم های جشنواره فجر به متن و یا حاشیه دفاع مقدس می پردازد. «تنگه ابوقریب»؛ «بمب»؛ «ماهورا» و «سرو زیر آب» چهار فیلمی است که مستقیما در حوزه دفاع مقدس است و هر یک روایت گر بخشی از جنگ بوده است. از این میان البته «تنگه ابوقریب» فیلمی است که منتقدین آن را در سطح یک سینمای ژانر جنگ می دانند و سیاستگذاران با توجه به نگاه مخاطب به این فیلم می توانند بفهمند که سرمایه گذاری در این حوزه چقدر می تواند به اقبال مخاطب برای آمدن به سینما نیز کمک کند.
[5]