تهیه‌کننده فیلم «طهران، تهران» جستجو برای کشف معنا و حقیقت زندگی را یکی از ویژگی‌های شخصیت هنری شهید سیدمرتضی آوینی دانست.

سوره سینما، آبان عسکری: همزمان با بیستمین سالگرد شهادت شهید سید مرتضی آوینی نظریه پرداز و مستندساز با محمدعلی حسین نژاد تهیه کننده سینما‌ و یکی از دوستان این شهید بزرگوار در سال‌های گذشته ،  درباره دیدگاه و رویکرد شهید آوینی در سینما صحبت کردیم. او ویژگی آوینی را جستجو و کشف عالم معنا دانست.

شهید آوینی به نوعی اولین تئوری‌پرداز سینمای انقلاب بود. آیا نظرات او توانست جریانی در سینمای ایران شکل بدهد و آیا این جریان ادامه پیدا کرد؟

محمدعلی حسین نژاد:  این که گفته شود شهید آوینی اولین تئوری پرداز سینمای ایران بود شاید حرف درستی نباشد. خود او هم چنین ادعایی نداشت و اتفاقاً در نوشته‌ها و گفته‌هایش گاهی به برخی تئوری پردازی‌های دیگر ان پاسخ‌های نقادانه داد. مشخصه‌ای که شهید‌آوینی داشت این بود که سعی کرد نظریه‌پردازی‌اش را در شرایطی که فراهم شده بود به صورت منسجم به نگارش در آورد و سپس این نظریه‌ها قابلیت انتشار وسیع پیدا کرد. نکته دیگر در باره شهید آوینی این بود که نظریه‌های او مبتنی بر یک سری اصول اعتقادی و در چارچوب شناخت شناسی بود که همه زندگی و از جمله هنر و سینما را در بر می‌گرفت. به عبارت دیگر نظریه‌های او درباب هنر و سینما بر پایه اصولی همجنس و همگرا بنا می‌شد که مقولات دیگری همچون مبارزه، توسعه، آموزش، تکنولوژی و … نیز بر پایههمان‌ها بنا شده بود.

نگاه خاصی که آوینی در مستندسازی دنبال می‌کرد چه ویژگی هایی داشت و این ویژگی‌های مبتنی بر چه نوع جهان بینی بود؟

در این رابطه به نظر من دو ویژگی بیش از همه قابل توجه است. نخست حضور مستندساز در متن حادثه یا واقعیت در حال اتفاق یا در حال نزج گرفتن، و همراه شدن در مسیر و روندی که واقعیت طی می‌کند تا به نتیجه‌ای منجر شود. به نظر شهید آوینی این در حالی می‌تواند مطلوب باشد که در طی این حضور و همراهی جنبه‌های مداخله جویانه در فرایند بسط و شکل گیری واقعیت در حال تکوینی که مستند می‌شود به حداقل برسد. یعنی عوامل و عناصر در گیر در فرایند واقعیت در حال وقوع مستندساز، کنش‌ها و ابزار او را غریبه ندانند.ویژگی دیگر در نگاه شهید آوینی توجه و تمرکز مستند ساز بر شناخت و کشف معنی و باطن آنچه در صورت و ظاهر اتفاقاتی که مستند ‌شود، و درک و بیان نوع و میزان پیوندی است که موضوع مستند با حقیقت جریان هستی دارد است. اگر چه این معنی و پیوندها می‌توانند همسو یا ناهمسو با کلیت جریان هستی باشند.

انتظار آوینی از سینمای مستند و مدیریتی که این سینما را رهبری می‌کرد چه بود؟

این نیز به نوعی بر پایه همان اصول اعتقادی شهید آوینی درباره کلیت زندگی و هستی استوار است. به عبارت دیگر نظریه شهید آوینی در باب مدیریت و سازمان نیز از همان قسم اصول و شناخت شناسی نشات می‌گیرد که نظریه‌هایش درباب هنر و سینما و غیره. بنابراین انتظار از مدیریت و سازمان حامی یا متولی سینما، اعم از مستند و غیرِ آن، عبارت است از تامین و امکان سازی جهت به خدمت گرفتن انرژی، منابع و فرصت ‌ها برای حضور و فعالیت فیلمساز در متن واقعیت در حال وقوع و کشف معنی و باطن آن چیزی است که در حال شدن است.

آیا نظریات آوینی امروز هم می‌تواند مسیر را برای مستندسازان جوان شکل بدهد؟

بستگی دارد به میزان شناخت و میزان پذیرش مستندسازان از نگاه او به مقوله فیلم و سینما و تصمیم آنها به پیروی از سلوک عملی اش در این عرصه.

سینمای بعداز انقلاب چقدر مدیون آوینی است؟

به هرحال نگرش شهید آوینی به فعالیت درحوزه هنر و فیلم و سینما حاوی تعریف و نگاهی است که از بعضی جهات در کشور ما بدیع به نظر می‌رسد و از این بابت قابل احترام و توجه است. ولی سینمای بعداز انقلاب آنچنان که هست نتوانسته نسبت زیادی با نگرش و نظریه های او پیوند حقیقی و معنایی پیدا کند. اتفاقاً این عدم برقراری نسبت در مورد کسان و نهادهایی که خود را منتسب، حامی و پیرو او می دانند بیشتر بوده است.

مستندهای آوینی تصویر دیگری از جنگ و دفاع مقدس ارائه می‌دهد که می‌تواند برای جوانان امروز جذاب باشد. چقدر این تأثیرگذاری را می‌توانیم در مستندهای آوینی ببینیم؟

مستندهای آوینی برای همه جذاب و تاثیرگذار است؛ حتی در خارج از کشور و در بین غیر مسلمانان. علتش برخورداری از نگاه معنا جو و کشف باطن در آنچه در جریان جنگ تحمیلی و دفاع مقدس وقوع می‌یافت است. اما نوع ارتباط مخاطبین با مستندهای آوینی و تاثیرپذیری آنها بیشتر حسی است و در صورتی می تواند تبدیل به راه و روش عملی باشد که از آن تحلیل عقلی درستی صورت گیرد و تبدیل به باور شود.