سوره سینما – محمدعلی حیدری :سینما مکانی‌ست که هم تولدش و هم مرگش در خاموشی سیر می‌شود. چه آنان که بانیانش هستند و چه کسانی که نگهدارش. تلاششان و زحمتشان نمایش دادن و سرگرمی مردمی‌ست که برای حالِ خوب به آن رجوع می‌کنند. اما حال دل بانیان این سینما تنها با حضور مردمانش و علاقه‌مندانش درمان می‌یابد. با این مقدمه می‌خواهیم نگاهی بیندازیم به این ساکنان سرزمین خاموش! یعنی سینماداران. کسانی که عمرشان و زندگی‌شان در تاریکی می‌گذرد تا روشنایی و نشاط را برای مردمان سرزمینش به ارمغان آورد. آن هم با نمایش فیلم.

سیری در تاریکی!

اولین سینمای عمومی در ایران را میرزا ابراهیم خان عکاس‌باشی در سال ۱۲۸۳ افتتاح کرد. اما اولین سالن [رسمی] سینمای ایران در سال ۱۳۰۵ به نام گراندسینما در تهران ساخته شد. گراند هتل قدیمی‌ترین هتل ایران و از آثار معماری اواخر دوره قاجاریه است. این هتل بدست یک مهاجر قفقازی به نام باقر خان به مساحت ۱۳۰۰ متر مربع در خیابان لاله‌زار جنوبی ساخته شد. الگوی پذیرایی در این هتل، از روش پذیرایی در هتل‌های اروپایی الهام گرفته شده بود. گراند هتل در خیابان لاله‌زار تهران، محل اجرای نمایش‌نامه‌های میرزاده عشقی، شعرخوانی‌های عارف قزوینی و اجراهای قمرالملوک وزیری و روح‌انگیز بود.  در سال ۱۳۰۸ خورشیدی نیز چند سالن سینما در تهران ساخته شد. از آن جمله سینما «ایران» در لاله‌زار، سینما «مایاک»، و سینما «سپه» که ظرفیت بیش از ۱۱۰۰ نفر را داشت.

اما اولین تاسیس سالن‌های سینمایی در شهرهای ایران [به جز تهران] چه زمانی و توسط چه کسانی رخ داد؟ پاسخ را از دل تاریخ می‌جوییم:

تبریز: ۱۲۷۹ ، سینما سولی توسط کاتولیک ها در تبریز تاسیس شد اما بدلیل عدم دسترسی به فیلم های جدید ۱۲۹۵ تعطیل شد . بعدها امیل سورکف و آرنولد ژاکوبسون که از متمولین روسیه یودند و بعد از تغییر رژیم این شکور راهی ایران شدند سینما مایاک ( دیده بان ) را تاسیس کرد .

مشهد:  ۱۲۹۰ ؛ تالاری متعلق به اوگانف در کوچه ی ارک، محل ثبت اسناد ، توسط موسی خان اعتبار السلطنه جهت اجرای نمایش دایر شد .

رشت: ۱۳۰۱ به همت میرزا حسین خان جودت، در انجمن فرهنگ دایر شد. بعدها گریشا ساکوارلیذره که مهاجر روس بوده در ۱۳۰۳ سینما مایاک را پشت شهربانی تاسیس کرد .

شیراز: ۱۳۰۵، سالن سینما پارس در خیابان داریوش افتتاح شد .

آبادان: ایشان در سال ۱۲۸۷ با سینمای سیار انگلیس‌ها آشنا بودند اما در دهه ی ۱۳۰۰ شرکت نفت ایران و انگلیس سینما تاج را تاسیس می‌کنند .

بوشهر: در دهه ۱۳۰۰ حاجی یحیی شیرازی فیروزی با کمک علی وکیلی سالنی در کوی کوتی تاسیس کرد .

یزد: هرمز دیارشه بندری ، گلشن و نوشیروان مهربانی در سال ۱۳۱۶ سینما ایران را تاسیس کردند .

قزوین: به همت استاد برزو در دهه ۱۳۱۰ سینما ایران تاسیس شد .

اهواز: سینمای سیار شرکت نفت در باغ معین و گاراژ کارون بود اما ۱۳۱۸ رحیم حسامیان، جنب باغ ملی، سینمای دائمی میهن را تاسیس کرد. [منبع: سایت موزه سینما].

این سرگذشت اولین‌ها بود. اولین‌هایی که شاید از آنها تنها خاکستری باقی‌مانده باشد یا جای خود با برج‌های بلند داده باشد و یا تنها خاطراتی از آن‌ها باقی مانده! آن هم شاید!

با آغاز شیوع ویروس کرونا در کشور و درگیر شدن آحاد جامعه و مشاغل مختلف، شاهد اتفاقات تلخ در حوزه‌های مختلفی بودیم. در حوزه فرهنگی و هنری نیز بحران به شکل‌های مختلف اتفاق افتاد. از تعطیلی سینماها و سالن‌های نمایش و لغو کنسرت‌ها، تا تعطیلی جشنواره‌های هنری و تولیدات سینمایی. اما آنچه که باعث سکوت و فراموشی و چشم‌پوشی شد، سالن‎های سینما و سینماداران بودند. آنان که نه صدایشان به گوش کسی رسید و نه کسی آنان را می‌شناخت و نه [هنرمندانی] که در همین سالن‌ها، به مردم معرفی شدند و شهرتی یافتند، دست یاری دادند و نه صدایشان را به گوش آنانی که باید برسد، رساندند. در این میان تنها چند خبرگزاری معدود وارد عمل شده و پای درد و دل آنان نشستند.

داستان وام ۱۰ میلیونی!

چهارمین جلسه کارگروه بررسی آسیب های کرونا در سینما برگزار می‌شود. در این جلسه مدیرعامل صندوق اعتباری هنر گزارشی از روند اعطا وام ۱۰ میلیونی به ازا هر پرده به سینماها ارائه کرد و از ارائه درخواست ۵۰ سینما شامل ۱۰۵ پرده برای دریافت این وام قرض‌الحسنه خبر داد و قرار شد درخواست ها صرفا تا ضرب‌الاجل تعیین شده تا پایان فروردین ماه پذیرفته شود. [۳۰ فروردین ۱۳۹۹- خبرگزاری برنا]

اما اعلام این خبر، واکنش‌های مختلفی را از سوی سینمادارن به دنبال داشت:

شهرام مهرآسا مدیر سینما کیهانِ شهرستان درود در گفت‌وگویی با ایسنا بیان کرد: حدود چهار ماه است که سینماها تعطیل شده‌اند، اما فکر جدی برای بهبود وضعیت سینماداران نمی‌شود.‌ پیش‌تر حرف از حمایت مالی و وام ۱۰ میلیون تومانی برای هر پرده بود که متاسفانه همان را هم نتوانستیم بگیریم. وی دراین باره با انتقاد از اینکه «دولت فقط شعار می‌دهد»، توضیح داد: همان زمانی که پرداخت وام‌ ۱۰ میلیونی اعلام شد در هیئت مدیره انجمن بحث کردیم که این رقم بسیار کم است و کفاف هزینه‌ها را نمی‌دهد، چون هر سینما حداقل ۵ نفر پرسنل دارد و جای سوال بود که با حقوق دست کم دو میلیون تومان چه کاری می‌شود با این ۱۰ میلیون انجام داد؟ حتی پیشنهاد دادیم که لااقل وام بلاعوض پرداخت شود ولی متاسفانه هیچ گونه توجهی نشد. [۴ خرداد ۱۳۹۹. خبرگزاری ایسنا]

روایت [نبود] اعتبار!

علی‌اصغر جلیلی که مالک یکی از شش سینمای استان سمنان است و تا به حال موفق نشده وام ۱۰ میلیون تومانی را که اسفندماه سال گذشته برای کمک به سینماداران اختصاص یافت دریافت کند، در گفت‌وگویی با ایسنا بیان کرد: در استان سمنان تا جایی که اطلاع دارم از شش سالن سینما، هیچ‌کدام این وام را نگرفته‌اند و خودم هم که پیگیری کردم اول گفتند جزء لیست ارسال‌شده از طرف اداره کل ارشاد نیستم، ولی بعد متوجه شدم ظاهرا به‌خاطر نبود اعتبار است، یعنی این‌طور پاسخ گرفتم. همچنین مطلع شده‌ام در استان‌های دیگر هم وضع به همین شکل است و به خیلی‌ها به بهانه‌های مختلف از جمله داشتن چک برگشتی در چند سال قبل وامی تعلق نگرفته است. او در ادامه گفت: برای ما سوال است که اگر اعتباری نبوده، چرا آن را رسانه‌ای کردند؟ چرا وعده دادند؟ چون ما هم بنا به همان وعده نیروهای خود را حفظ کردیم و حالا بعد از چند ماه مجبور به تعدیل آن‌ها هستیم. اگر اعتباری برای وام بوده پس کجا خرج شده است؟ ای کاش برای شفاف‌سازی هم که شده، وزارت ارشاد اعلام می‌کرد آیا اعتباری وجود داشته یا خیر؟ و اگر بوده به چه کسانی داده شده است. [۵ خرداد ۱۳۹۹. خبرگزاری ایسنا]

جدا از حکایت این وام ۱۰ میلیونی، که آن هم مشخص نیست چه سرنوشتی پیدا کرد؛ داستان بازگشایی سینماها و اخبار گوناگون پیرامون آن، از اتفاقات عجیب دیگر بود:

سینماداران به رئیس جمهور نامه نوشتند

انجمن سینماداران طی نامه‌ای به حسن روحانی رییس‌جمهور خواستار بازگشایی سینماها با رعایت پروتکل‌های بهداشتی شدند. در بخشی از نامه آمده است: خانواده بزرگ سینماداری کشور که تکمیل‌کننده فرآیند عرضه فیلم و سینما (تولید و اکران) است، گویی از ابتدا وجود خارجی نداشته و از ۳ ماه گذشته تاکنون هیچ صحبتی در مورد وضعیت مبهم و اسفناک آن از سوی متولیان امر به میان نیامده و هیچ مساعدتی به ایشان نشده است. [خبرگزاری ایرنا. ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۹]

چند روز پس از انتشار این نامه؛ خبری از سوی روابط عمومی سازمان سینمایی با این عنوان منتشر می‌شود:

بازگشایی سینماها در شهرهای دارای وضعیت سفید بلامانع اعلام شد

معاونت ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی طی اطلاعیه‌ای اعلام کرد: سینماهای شهرهایی که ستاد ملی و یا استانی آن‌ها را دارای وضعیت سفید دانسته است، می توانند با هماهنگی ستاد استانی مقابله با کرونا و رعایت اصول بهداشتی فعالیت اکران عمومی خود را اغاز نمایند. در این بخشنامه خطاب به اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استانها رعایت کامل مواردی چون چیدمان تماشاچیان بر روی صندلی‌ها به صورت دو درمیان و نسبت به ردیف بعدی با حالت ضربدری، استفاده از دستکش و ماسک برای کارکنان سینما، پخش تیزر آموزشی با موضوع چگونگی رعایت اصول بهداشتی در مقابله با کرونا قبل از نمایش فیلم، در دسترس بودن صابون مایع و مواد ضدعفونی برای استفاده تماشاگران، تب سنجی از تماشاگران هنگام ورود به سینما و جلوگیری از ورود افراد مشکوک به بیماری و نظافت، ضدعفونی کردن مستمر سالن نمایش فیلم، سالن انتظار، سرویس هاس بهداشتی و کلیه مکان‌های مورد استفاده تماشاگران مطابق اصول بهداشتی اعلام شده از سوی ستاد ملی مقابله با کرونا تاکید شده است. [خبرگزاری ایسنا. ۳ خرداد ۱۳۹۹]

پس از انتشار این اطلاعیه، اما خبری از بازگشایی سینماها نبود. خبرگزاری ایسنا در تاریخ ۷ خرداد ۱۳۹۹ در گزارشی با عنوان «از حرف تا عمل» می‌نویسد: «اگرچه بازگشایی سینماها در شهرهای سفید بلامانع اعلام شد اما گویا تاکنون هیچ سینمایی در کشور باز نشده است. هفته گذشته سازمان سینمایی اعلام کرد که فعالیت دوباره سینماها در شهرهایی که از نظر شیوع کرونا در وضعیت سفید قرار دارند بلامانع است، اما نه اسم شهری به طور مشخص اعلام شد و نه حتی گفته شد این سینماها در صورت بازگشایی چه فیلم‌هایی را می‌توانند اکران کنند. این در حالی است که سینماداران در شهرهای کوچک‌تر می‌گویند، تا وقتی سینماهای پایتخت و شهرهای بزرگ باز نشوند اصلا پخش‌کننده‌ای به آن‌ها فیلم نمی‌دهد. این را پخش‌کننده‌ای همچون علی سرتیپی هم تایید می‌کند و اکران را بدون بازگشایی سینما در شهرهای بزرگ یک شوخی می‌داند.»

مدیرکل دفتر نظارت بر عرضه و نمایش فیلم‌های سینمایی در این خصوص اینگونه پاسخ می‌دهد: «تا الان هیچ سینمایی باز نشده چون به هر حال پیش‌بینی ما این است که شهرهای سفید هم با هماهنگی ستاد کرونا در استان خود باید برای بازگشایی اقدام کنند، به همین دلیل تا جایی که ما اطلاع داریم سینمایی هنوز باز نشده است. [ایسنا. همان]»

این حکایتی بود کوتاه اما دردآور و سرگیجه‌وار از وضعیت سالن‌های سینمایی و سینمادارن در وضعیت بحران کرونا. اینکه در شرایط کنونی با بازگشایی سینماها آیا میزان استقبال به روال سابق خواهد بود یا که خیر، موضوع اصلی این گزارش نیست؛ آنچه مهم است حفظ و نجات کسانی‌ست که در شرایط بحرانی اخیر دچار وضعیت سختی شدند. دولت و سایر ارگان‌ها باید با اقدامی سنجیده و درست راه‌حلی برای برون رفت از بحران کنونی بیایند. سالن‌های سینما مکانی‌ست که هرکداممان با آن خاطراتی داریم. هنرمندانی و سایر عواملی که با این پرده جادویی به شهرت و اعتباری بین مردم رسیدند، صدای خاموشِ این بزرگان باشند و برای نجات‌شان به یاری شتابند.