سوره سینما – هدیه حدادی‌اصل :اهالی فرهنگ و هنر پس از پاندمی کرونا به این باور رسیدند که عادت سینما رفتن به کل؛ از مردم کنار رفته است و در ازای جان سالم به در بردن از ویروس منحوس کرونا مخاطب ترجیح می دهد در خانه بنیشند و با خرید یک اکانت صد هزار تومانی در طول ماه چندین فیلم و سریال را به اتفاق خانواده تماشا کند اما پس از واکسینه شدن جمعیت میلیونی از مردم، این دیدگاه به باور دیگری تبدیل شد. حالا پس از دو سال شکست در گیشه، چند ماهی است که سینماها با ظرفیت حداقلی باز شده و بار دیگر گردش مالی ایجاد کرده اند.

* رسالت اکران در شرایط کرونایی

از تعارف‌ها که گذر کنیم، از سینمایی صحبت می‌کنیم که بعد از کرونا به یک ویرانه مبدل شده است. چیزی که اکنون به‌عنوان سینما با آن مواجه هستیم چیزی شبیه به یک دورهمی است. حرف‌هایی که امروز در مورد سینما می‌زنیم را با شرایط قبل از کرونایی مقایسه می‌کنیم آن هم شرایطی که قطعاً ایده‌آل نبوده و حالا مجبوریم میان بد آن روزها و بدتر این روزها، بد را انتخاب کنیم اما این هم طبیعی است که دیگر به شرایط قبل از سال ۹۸ برنمی‌گردیم حال با وجود تمام این بحران‌ها قرار است به کجا برسیم؟

اکنون طبیعی است که پس از دو سال گشایش سینماها، به صف طویلی از فیلم‌هایی برخورد کنیم که در انتظار اکران قرار دارند اما اینکه این صف طولانی پشت در اکران به چه صورت نوبت‌دهی می‌شوند خود مقوله‌ای است قابل بحث!

شورای صنفی نمایش از مهر ماهی که گذشت به ترتیب فیلم‌هایی را در نوبت اکران قرارداد که بتوانند مخاطب دلسرد شده از سینما را بار دیگر پای این پرده جادویی بکشانند، از «قهرمان» آخرین ساخته اصغر فرهادی گرفته تا «آتابای» نیکی کریمی و «گشت ۳» سعید سهیلی همگی در شرایطی برای اکران انتخاب شدند که رسالتشان آوردن مخاطب به سینما بود که البته تا حدودی از پس این رسالت برآمدند و فروش نسبتاً قابل تاملی داشتند گرچه نباید از این مهم غافل شد که نرخ بلیت سینما با آنچه در دو سال گذشته بوده تفاوت کرده است.

* به سرزمین عجایب شورای صنفی نمایش خوش آمدید!

اما از این اکران‌ها که گذر کنیم آنچه هرسال بعد از جشنواره فیلم فجر با آن مواجه هستیم دعوا بر سر اکران نوروزی است. امسال نیز پس از دو سال که سینماها بازگشایی شده‌اند فیلم‌های زیادی متقاضی اکران نوروزی بودند، برخی از آن‌ها واجد شرایط و برخی به دلیل نداشتن پروانه نمایش از لیست اولیه خط خوردند اما در نهایت عنوان ۲۱ فیلم اعلام شد که متقاضی اکران نوروزی بودند. دوشنبه گذشته از این تعداد، هفت فیلم توسط مرتضی شایسته؛ دبیر شورای صنفی نمایش به‌عنوان فیلم‌های اکران نوروزی اعلام شدند.

پس از اعلام این هفت فیلم که متشکل از «موقعیت مهدی»، «شادروان»، «علف‌زار»، «لامینور»، «روز صفر»، «مرد بازنده» و «قدغن» بود موج عظیمی از اعتراضاتی آمد که همگی معتقد بودند با این ترکیب که شش فیلم پرمخاطب در آن قرار دارند فیلمسوزی اتفاق افتاده است.

این نظریه فیلم‌سوزی به‌دوراز باور هم نیست. در میان این فیلم‌ها دقیقاً شش فیلم وجود دارند که هرکدام به دلیل خاصی مخاطبان زیادی خواهند داشت.

فیلم سینمایی «لامینور» به‌واسطه اینکه آخرین ساخته داریوش مهرجویی است و دو سالی می‌شود که مردم منتظر اکران آن هستند می‌تواند مخاطبان زیادی داشته باشد. از طرفی فیلم سینمایی «موقعیت مهدی» و «علف‌زار» که به‌عنوان دو فیلم مهم در جشنواره چهلم بیشترین جوایز را دریافت کردند و موردتوجه مخاطبان در اکران‌های مردمی نیز قرار گرفته بودند، خیلی از مخاطبان را مجاب می‌کنند که به تماشای آن‌ها بنشینند.

از سوی دیگر فیلم سینمایی «روز صفر» را داریم که از سال ۹۸ قرار بر اکران آن بوده و به‌واسطه بازیگرانی که در آن ایفای نقش می‌کنند مخاطبان را به سینما می‌کشانند. در کنار این‌ها نام فیلم سینمایی «مرد بازنده» به چشم می‌خورد که محمدحسین مهدویان به‌عنوان کارگردان آن توانسته در هشت سالی که به سینما آمده مخاطبان زیادی را پای ثابت فیلم‌های خود نگه دارد و البته جواد عزتی که در این فیلم نقش متفاوت‌تری را نسبت به دیگر فیلم‌هایش ایفا کرده است.

پس از همه این آثار، فیلم سینمایی «شادروان» را در لیست می‌بینیم که به‌عنوان یک فیلم کمدی در میان هفت فیلم قرار گرفته است آن هم در شرایطی که همیشه در سینما اکران فیلم‌های کمدی از جایگاه ویژه‌ای برای مردم برخوردار بوده است و طیف گسترده‌ای از مخاطب را با خود به سینما می‌آورد و اگر فرصت تعطیلی نوروز هم باشد که چه بهتر!

تمام این شرایط را در کنار هزینه سینما رفتن قرار دهید، هزینه‌ای که قطعاً با ورود به سال جدید افزایش هم خواهد داشت آن هم در شرایطی که با ظرفیت حداقلی استفاده از سالن‌ها روبه‌رو هستیم، به‌هرحال باید نرخ بلیت‌ها به‌گونه‌ای باشد که از نظر فروش با فیلم‌های قبل از سال ۹۸ برابری کند و البته تکرار می‌کنم تنها از نظر فروش نه از نظر تعداد مخاطب! این در حالی است که به‌عنوان‌مثال یک خانواده چهارنفره برای تماشای یک فیلم باید حداقل ۱۵۰ هزار تومان هزینه کنند اکنون این نکته برجسته‌تر می‌شود که در شرایط رکود اقتصادی، یک خانواده چند فیلم را می‌تواند به تماشا بنشیند؟ ازاین‌رو لاجرم دست به انتخاب می‌زند و ممکن است از فیلم‌های موردعلاقه دیگرش گذر کند!

معمولاً هرسال فیلم‌های گروه اکران نوروزی هرکدام در یک پایگاه اجتماعی قرار دارند و اگر راحت‌تر بخواهیم بگوییم ژانرهای متفاوتی در کنار هم به رقابت می‌پردازند که هیچ‌کدام شبیه به دیگری نیست؛ اما امسال در لیست هفت فیلم شورای صنفی نمایش، شاهد دو فیلم از یک پایگاه اجتماعی هستیم، «روز صفر» و «موقعیت مهدی» را می‌توان ازنظر طیف مخاطبان در یک دسته قرار داد، این دو؛ فیلم‌هایی با محوریت جنگ و دفاع از وطن هستند که گروه مخاطبان خاص خود را دارند. از طرفی «مرد بازنده» و «علف‌زار» نیز در یک دسته قرار می‌گیرند چرا که هر دو به موضوع قضایی و جنایی می‌پردازند. این عدم تنوع در انتخاب فیلم‌ها نیز، خود مسئله‌ای است که گویی توجهی به آن نشده است.

اکنون باید پرسید آیا تصمیم شورای صنفی نمایش برای انتخاب این فیلم‌ها صحیح بوده است؟ آیا این تعداد فیلم خوب در کنار هم موجب سوختن فیلم‌ها نمی‌شود؟ آن هم در شرایطی که عملاً یک ماه را می‌توان اوج اکران در نظر گرفت چرا که از چهاردهم فروردین، ماه مبارک رمضان آغاز می‌شود و خواه‌ناخواه مخاطب سینماها ریزش خواهند کرد و البته از عید سعید فطر نیز اکران‌ها تغییر می‌کنند و فیلم‌های جدیدی در نوبت اولیه قرار خواهند گرفت. ازاین‌رو تنها از ۱۸ اسفند تا ۱۴ فروردین فرصت مناسب برای تماشای فیلم در سینما محسوب می‌شود. باید دید که صاحبان آثار خودشان از این شرایط راضی هستند یا خیر؟ در واقع باید گفت اکران نوروزی به چه قیمتی؟

* از بین‌المللی بودن چه می‌دانیم؟

سینمای ایران سال‌هاست که به‌واسطه فیلم‌های اصغر فرهادی و دیگر کارگردانانی که در جشنواره‌های بین‌المللی جوایز زیادی را دریافت کرده‌اند، خود را یک سینمای بین‌المللی می‌داند که در سطح جهان و در میان دیگر کشورها شناخته شده و حرفی برای گفتن دارد اما نباید این مهم را نادیده گرفت که فقط تولید نیست که در سطح جهانی اهمیت دارد، سینمای ایران اگر می‌خواهد هم ردیف سینماهای دیگر کشورها قرار گیرد در مورد پخش فیلم‌ها و اکران آن‌ها نیز باید با یک استانداردی روبه‌رو باشد و طبق قاعده و قانونی درست، پیش رود. این نکته را از این منظر می‌گویم که در هیچ کجای دنیا فیلم‌های پرمخاطب هم‌زمان با هم اکران نمی‌شوند آن هم برای یک مدت‌زمان کوتاه! به طور مثال برخی از کمپانی‌های هالیوود در صورت هم‌زمانی اکران یک فیلم پرمخاطب‌تر نسبت به فیلم خودشان، ترجیح می‌دهند تاریخ اکران خود را جابه‌جا کنند، این ماجرا از جایی جدی‌تر می‌شود که حتی تاریخ اصلی خود را هم رزرو کرده‌اند اما بازهم اگر یک فیلم مهم‌تر و پرمخاطب‌تر در همان تاریخ قصد اکران داشته باشد، کمپانی مربوطه لاجرم تاریخ اکران خود را تغییر می‌دهد البته گاهی اوقات ممکن است با یک هفته تأخیر اکران کند اما موضوع مهمی که در هالیوود وجود دارد فروش آخر هفتهٔ اول اکران‌ها است و اگر فروش هفته اول بالا باشد، فیلم تا پایان اکران، فروش قابل‌توجهی را تجربه خواهد کرد.

اما در کشور ما چنین ظرفیتی وجود ندارد و از آنجایی هم که صف اکران طویل‌تر از آن چیزی است که فکرش را می‌کنیم، صاحبان آثار تمام این مشکلات را به جان خریده و ترجیح دادند که فیلمشان اکران شود تا حداقل با همین ظرفیت حداقلی هم بتوانند خرج تولید خود را درآورند آن هم در شرایطی که برخی از آن‌ها دو سه سالی است پشت خط اکران مانده‌اند. اما بازهم این سؤال پیش می‌آید که ما از بین‌المللی بودن چه می‌دانیم؟ در این شرایط فیلم‌هایی را می‌سوزانیم که هرکدام از آنها، باتوجه‌به ویژگی‌های خاصی که دارند، می‌توانند در زمان اکران موفق عمل کنند و کمک بزرگی به این سینمای نیمه‌جان ایران داشته باشند.

* گرم کردن تنور سینما به چه قیمتی؟

با تمام این تفاسیر از منظر دیگری هم می‌توان به ماجرا نگاه کرد. باتوجه‌به شرایط خاص و رکود سنگینی که همه ارکان جامعه، به‌واسطه فراگیری ویروس کرونا طی دو سال اخیر با آن روبه‌رو شدند، طبیعی است که اکنون مسئولین و دست‌اندرکاران فرهنگی کشور نیز به فکر گرم کردن تنور سینما باشند. بله همه موافق گرم شدن تنور سینما هستیم اما آیا این اتفاق باید به قیمت سوختن فیلم‌ها رقم بخورد؟ و این سؤالی است که صاحبان آثار باید در این شرایط به وجود آمده از خود بپرسند اما گویی همه به خواب شیرین نوروزی فرورفته‌اند!

اکنون در شرایط پیش آمده و اعتراضات مردم به‌ویژه رسانه‌ای‌ها در مورد ترکیب فیلم‌های نوروزی، مرتضی شایسته به‌عنوان دبیر شورای صنفی نمایش بار دیگر مصاحبه‌ای با یکی از خبرگزاری انجام داده و اعلام کرده که این لیست اولیه شورا بوده که به سازمان سینمایی پیشنهاد شده است و تصمیم نهایی را سازمان سینمایی در مورد اکران این فیلم‌ها خواهد گرفت. این در حالی است که برخی از کارگردانان آثار اعلام شده مصاحبه‌های متعددی انجام داده‌اند و ضمن ابراز خوشحالی در مورد اکران فیلم‌هایشان از جزئیات اکران فیلم هم توضیح داده‌اند! و این به این معنا است که به طور رسمی به آن‌ها اعلام شده که قرار است فیلم‌هایشان اکران شوند. به‌هرحال این هم یک نوع خودزنی شورای صنفی نمایش به‌حساب می‌آید …