سوره سینما – هدیه حدادی‌اصل : امروز هفتم تیر ماه، سالروز واقعه ای است که منجر به شهادت ۷۳ نفر از اعضای حزب جمهوری اسلامی ایران شد که از مهمترین شهدای این حادثه سیدمحمد حسینی بهشتی؛ رئیس دیوان عالی کشور و دبیر کل حزب جمهوری اسلامی بود.

یکشنبه؛ هفتم تیرماه سال ۱۳۶۰، ساعت ۲۰:۳۰ بود که طی یک بمب‌گذاری در دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی ایران در سالن اجتماعات حزب واقع در سرچشمه تهران و در جلسه‌ای که برای بررسی انتخابات ریاست‌جمهوری آینده برگزار می‌شد، اعضای حزب جمهوری اسلامی که در مجلس شورای اسلامی و هیئت دولت عضویت داشتند، به شهادت رسیدند.

سعید شاهسوندی؛ عضو سابق کمیته مرکزی سازمان مجاهدین می‌گوید که این انفجار توسط سازمان مجاهدین خلق طراحی و اجرا شده است و او و گروه دیگری که در جریان انجام این عملیات قرار داشته‌اند در آن شب بی‌سیم سپاه را شنود می‌کردند تا از میزان موفقیت عملیات مطلع شوند.

اجرای عملیات بمب‌گذاری هفتم تیر را محمدرضا کلاهی برعهده داشت که خود از نیروهای خدماتی حزب به شمار می‌آمد. او پس از انفجار توانست فرار کند و بعد از آن راهی فرانسه شد و با اینکه ادعا می‌کرد از گروه مجاهدین بریده است اما به دلیل سابقه‌اش امکان زندگی علنی را در کشور ایران نداشت.

*روایت بازماندگان حادثه هفتم تیر

در این بمب‌گذاری، در کنار سیدمحمد حسینی بهشتی؛ رئیس دیوان عالی کشور و دبیرکل حزب جمهوری اسلامی، ۷۲ تن شامل ۲۷ نماینده مجلس، ۴ وزیر و ۱۲ معاون وزیر جان باختند.

مرتضی محمدخان که در این انفجار زنده مانده است این واقعه را چنین شرح می‌دهد: «بهشتی هم پشت همین میز نشسته بودند و مدت کوتاهی از شروع جلسه نگذشته بود که بمب عمل کرد و دفتر حزب منفجر شد، در ردیف جلوی من محمد منتظری نشسته بود، باغانی و قندی هم در اطراف من بودند. جواد سرافراز، در ردیف پشت من بود… وقتی بمب منفجر شد ما یک زردی‌ای دیدیم و دیوار را من دیدم که زرد شد و انفجار… در آن شرایط همه قرآن می‌خواندند و ناله هم شنیده می‌شد ولی بیشتر همه قرآن می‌خواندند و شهادتین می‌گفتند، صداها به تدریج کمتر می‌شد و بعد هم از بالا مثل اینکه یک جرثقیل آوردند که این طاق یک‌تکه را بردارند. جرثقیل نتوانست سقف را بلند کند و زنجیرش پاره شد و دوباره این طاق افتاد روی آوار، البته در این شرایط افراد در لابه‌لای صندلی‌ها قرار گرفته بودند. عبدالکریمی نماینده لنگرود که در حال قرائت قرآن بود، در همین شرایط شاید با افتادن مجدد طاق، شهید شد. از بعضی دوستان دیگر هم صداهایی می‌آمد، بعداً متوجه شدم که تقریباً سرم روی سینه آقای باغانی بود و این بنده خدا داشت به لقاءالله می‌رفت. صداها، از هزاران نفری که روی پشت‌بام ایستاده بودند شنیده می‌شد که هیچ کاری هم از دستشان برنمی‌آمد. گویا در فضای روی طاق گرد و خاک بوده، این‌ها با پاشیدن آب، قصد رفع کردن گرد و خاک را داشتند، غافل از اینکه این کار تمام منافذی که برای تنفس ما وجود داشت مسدود می‌کرد. با حدود ۴ ساعت، احساس کردم که مقداری راه تنفس ایجاد شد و دست چپم را از زیر خاک بردم بالا و دست مرا پیدا کردند.»

*سهم هنر هفتم از فاجعه ترور هفتم تیرماه چقدر بوده است؟

حادثه هفتم تیرماه یکی از آن موضوعات ملتهب و البته وحشتناکی است که در سال‌های اولیه انقلاب اسلامی رخ داد، حادثه‌ای که با انفجارش نه‌تنها ۷۲ تن را به کشتن داد بلکه منافقین را متوهم کرد که می‌توانند فاجعه‌های مرگبار دیگری را رقم زنند که منجر به ازبین‌رفتن بنیان‌گذاران بیشتری از جمهوری اسلامی می‌شد تا جایی که بیش از سه انفجار دیگر را بعد از هفتم تیرماه در مکان‌های مختلف از جمله دفتر نخست‌وزیری، دادستانی و نمازجمعه تبریز رقم زدند.

تولید اثر در خصوص چنین حادثه‌هایی می‌تواند این نگاه را از اوضاع ملتهب آن دوران نشان دهد. گذشته از این ها موضوع اصلی؛ رسالتی است که فیلمسازان ما باید در خصوص مسایل انقلاب اسلامی داشته باشند و البته از همه مهم‌تر توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری است که تاکید کردند در مورد مسائل دهه ۶۰ به‌خصوص رخداد خون‌بار ۷ تیر، آثار هنری تولید شود. اما باتوجه‌به تمام این مسائل و تأکیدات، تاکنون تنها دو اثر سینمایی «ماجرای نیمروز» و «ضد» به‌اضافه یک مستند با عنوان «ترور سرچشمه» درباره ماجرای هفتم تیرماه تولید شده است. در مورد شهید بهشتی که یکی از ۷۲ شهید این حادثه بود به‌واسطه جایگاه والایی که در جمهوری اسلامی و شکل‌گیری انقلاب اسلامی داشته، فیلم‌ها، سریال‌ها و مستندهای زیادی تولید شده‌اند اما هیچ‌کدام به طور مفصل به بررسی علت شهید شدن او و ماجرای ترورهای منافقین نپرداخته‌اند.

*چرا فیلمسازان سراغ سوژه هفتم تیر نمی‌روند؟

سؤالی که در این جا مطرح می‌شود، این است که چرا تولیدکنندگان سراغ چنین سوژه مهمی نمی‌روند و یا سخت می‌روند؟ از طرفی با وجود تمایل بسیاری از بازیگران برای ایفای نقش چنین کاراکترهایی اما فیلمسازان ریسک تولید را نمی‌پذیرند؟ چرا در کنار دو فیلم سینمایی و یک مستند دراین‌خصوص، تلویزیون ما تولیدی در این زمینه نداشته است؟ درحالی‌که پرداختن به آن با رسانه‌ای چون تلویزیون می‌تواند ناگفته‌های بیشتری را از ابعاد مختلف این ماجرا به تصویر کشد.

پاسخ به بخشی از این سؤالات می‌تواند برعهده تهیه‌کنندگان و یا رسانه صداوسیما باشد شاید اگر به طور اختصاصی چنین سوژه‌ای به تولیدکننده و فیلمساز سفارش داده شود، او هم درصدد تولید برآید. پرداختن به ماجراهای دهه ۶۰ و موضوعات مهم تاریخ انقلاب اسلامی، از جمله سوژه‌هایی است که مخاطب را با خود همراه می‌کند چرا که بسیاری از مخاطبان باوجودآنکه در آن دوران زیست کرده‌اند اما ممکن است از زوایای پنهان ماجراها مطلع نباشند و در کنار آن‌ها مخاطبان بسیاری هم هستند که اصلاً با آن اتفاقات مواجه نبوده‌اند و دانستن تاریخ معاصر برایشان از جذابیت ویژه‌ای برخوردار است.

در این میان همان‌طور که در طول گزارش گفته شد، دو فیلم سینمایی «ماجرای نیمروز» و «ضد» به اضافه مستند «سرچشمه» به ماجرای هفتم تیرماه پرداخته‌اند.

*فیلم سینمایی «ماجرای نیمروز»

این فیلم سینمایی به کارگردانی محمدحسین مهدویان و با نویسندگی مهدویان و ابراهیم امینی و تهیه‌کنندگی سیدمحمود رضوی در سال ۱۳۹۵ تولید شد.

«ماجرای نیمروز» در سی و پنجمین دوره جشنواره فیلم فجر برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم جشنواره، سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه ملی و سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران شد. همچنین بهزاد جعفری طادی برنده سیمرغ بلورین بهترین طراحی صحنه و لباس از این دوره از جشنواره شد.

فیلم «ماجرای نیمروز» به ترورهای سال ۱۳۶۰ به دست گروه منافقین می‌پردازد. این درگیری‌ها پس از برکناری ابوالحسن بنی‌صدر از ریاست‌جمهوری توسط مجلس شورای اسلامی شدت می‌گیرند. پس از برکناری ابوالحسن بنی‌صدر، گروه‌های ضد حکومت مانند گروه سازمان مجاهدین خلق ایران دست به ترورهای موفق مقامات ارشد حکومت می‌زنند. از سوی دیگر، سازمان اطلاعات کشور و اطلاعات سپاه با همکاری هم درصدد دستگیری اعضای گروه سازمان مجاهدین خلق هستند. در این میان، این فیلم رابطه بین یکی از اعضای سپاه و زنی از اعضای گروه سازمان مجاهدین خلق را که در گذشته در دانشگاه هم‌کلاسی بودند، نشان می‌دهد.

مهرداد صدیقیان، احمد مهران‌فر، هادی حجازی‌فر، مهدی زمین‌پرداز، محیا دهقانی، لیندا کیانی، حسین مهری، جواد عزتی و مهدی پاکدل از بازیگران این فیلم سینمایی هستند.

*فیلم سینمایی «ضد»

این فیلم سینمایی که در چهلمین جشنواره فیلم فجر در بخش مسابقه حضور داشت را امیرعباس ربیعی کارگردانی کرده، حسین تراب نژاد نوشته و محمدرضا شفیعی تهیه کرده است.

فیلم سینمایی «ضد» در جشنواره فیلم فجر کاندیدای دریافت ۷ جایزه شد و در نهایت توانست سیمرغ بلورین بهترین طراحی صحنه و بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را از آن خود کند.

«ضد» یک درام سیاسی است که در بستر التهابات کشور در تابستان سال ۱۳۶۰ می‌گذرد. قصه این فیلم درباره یک عشق در دل حوادث سیاسی است که پس از سال‌ها دوباره شعله‌ور می‌شود.

مهدی نصرتی، لیلا زارع، نادر سلیمانی، لیندا کیانی، مهشید جوادی، مجید پتکی، روزبه رئوفی، عماد درویشی و شیرین آقاکاشی گروه بازیگران این فیلم سینمایی را تشکیل می‌دهند.

*مستند «ترور سرچشمه»

این مستند به کارگردانی محمدحسین مهدویان، بازخوانی مهمی از حادثه ترور شهید بهشتی و شخصیت‌های برجسته حزب جمهوری اسلامی است که زمینه‌ها و حواشی آن با تصاویر آرشیوی مربوط به حادثه انفجار شروع می‌شود و صحبت‌ها به حالت بازجویی از تمامی افرادی که در آن حادثه نقشی داشته یا عضو حزب بوده‌اند ادامه پیدا می‌کند.

این مستند در سال ۱۳۹۶ تولید شد و در جشنواره سینما حقیقت همان سال رونمایی شد.