کارگردان فیلم سینمایی «گناهکاران» از ناعادلانه بودن شرایط اکران و تبلیغات برای فیلمش گلایه کرد.

سوره سینما- محمد کارت: فرامرز قریبیان یکی از بازیگران خاطره ساز برای سینمادوستان است. بازیگری موقر، محترم و بدون حاشیه که با حضور در فیلم‌های مختلف جایگاهی ویژه در سینمای ایران یافته است. «گناهکاران» بازگشت او پس از بیش از یک دهه به عرصه کارگردانی، یک درام پلیسی با نگاهی به آثار نوآر است. فیلمی که این روزها روی پرده رفته و تفاوت‌هایش با بسیاری از تولیدات این روزها، سلیقه و نگاه سازنده‌اش را نشان می‌دهد. فرامرز قریبیان در نشست نقد و بررسی فیلمش در سوره سینما درباره روند تولید فیلم توضیح داد.

از چگونگی تولید «گناهکاران»  بگویید و اینکه چطور بعد از ۱۲ سال توانستید چهارمین فیلم‌تان را بسازید؟

فرامرز قریبیان: دو سال و نیم قبل فیلمنامه «گناهکاران» پروانه ساخت دریافت کرد. ما محاسبه‌ای برای تولید فیلم انجام دادیم و متوجه شدیم، هزینه تولید آن بالاست. فیلمنامه دیگری را سام نوشته بود که آن فیلمنامه نیز با وجود اینکه نقشی برای خودم نداشت دوستش داشتم. آن فیلمنامه روایت‌گر داستان چند جوان بود و هزینه تولیدی کمتری می‌طلبید آن فیلم  را برای اخذ پروانه ساخت به وزارت ارشاد ارائه کردیم. اما با اینکه به لحاظ مضمونی ملایم‌تر از «گناهکاران» بود اجازه ساختش را به ما ندادند.

 وقتی فیلمنانه رد شد، تصمیم گرفتیم «گناهکاران» را که پروانه ساخت دارد بسازیم. از اول مهر ماه سال ۹۰ پیش‌تولید را شروع کردیم، دو ماه پیش‌تولید داشتیم. اول آذرماه فیلمبرداری این فیلم را شروع کردیم و تقریبا دو ماه فیلمبرداری به طول انجامید. ما معتقد بودیم در زمان پیش‌تولید باید کلیه شرایط تولید را آماده کنیم.

لوکیشن‌ها انتخاب شدند و قرارداد بستیم، لباس‌ها دوخته شد، دکوپاژ آماده شد. در زمان فیلمبرداری هیچ وقفه‌ای در کار نیفتاد و همه چیز طبق برنامه پیش رفت بعد از فیلمبرداری مونتاژ توسط آقای دهقانی شروع شد که مناسب‌ترین فرد برای تدوین این فیلم بودند. وقتی فیلم آماده نمایش شد آن را برای اخذ پروانه نمایش به وزارت ارشاد فرستادیم. آنها لیستی دادند از چیزهایی که باید حذف کنیم. من پیگیر شدم، گفتم ما که فیلم را کاملا مطابق فیلمنامه ساختیم، چرا این لیست را برای حذفیات به ما دادند.

کاملا بر مبنای فیلمنامه پیش رفته بودید؟

بله. صددرصد مطابق فیلمنامه فیلم ساخته شده بود. فیلمنامه‌ای که پروانه ساخت دریافت کرده بود. بعد متوجه شدم اعضای شورای پروانه نمایش با اعضای شورای ساخت فرق دارند و عده‌ای دیگر هستند. من گفتم، خب این سیستم غلط است، وقتی فیلمنامه‌ای پروانه ساخت دریافت می‌کند و بعد فیلمساز کاملا بر مبنای فیلمنامه فیلمش را می‌سازد، اشتباه است یک شورای دیگر بعد از ساخته شدن فیلم باز آن را ممیزی کند و طبق سلایق جدیدی فیلم سلاخی شود.

 به هر حال بعد از اجرای برخی از ممیزی‌ها «گناهکاران» به جشنواره فجر آمد. بعد از جشنواره نیروی انتظامی نیز ایراداتی گرفت و لیستی داد که باید فلان صحنه‌ها حذف شوند. چندین جلسه با مسئولین فرهنگی نیروی انتظامی گذاشتیم و گفتیم ما تنها می‌توانیم موارد کوچکی که لطمه‌ای به فیلم نمی‌زنند را حذف کنیم. از زمان فیلمبرداری چون می‌دانستم آخر فیلم امکان دارد ممیزی شود یک پلان اضافه با شکل دیگر گرفتم با توجه به نظر نیروی انتظامی برای نمایش عمومی، آن پلان را جایگزین کردیم.

از سال ۶۵ که شما اولین فیلم‌تان «جدال در تاسوکی» را ساختید تا سال ۹۰ که «گناهکاران» را آغاز کردید چیزی حدود ۲۵ سال می‌گذرد، چرا در ۲۷ سال شما تنها ۴ فیلم ساختید؟ آیا دغدغه‌ای نسبت به کارگردانی نداشتید یا شرایط بازیگری بیشتر برایتان فراهم بود؟

فیلم اولم را که می‌ساختم مشکلات زیادی داشتم. آن زمان جوان‌تر بودم و به لحاظ موقعیت هنری و بازیگری شرایط خوبی داشتم. اغلب فیلم‌هایی که بازی می‌کردم پرفروش می‌شدند. وقتی که خواستم «جدال در تاسوکی» را کارگردانی کنم، نقش معلم آن فیلم برای خود من نوشته شده بود، اما وقتی خواستیم کار را شروع کنیم مسئول سینمایی آن زمان آقای انوار گفت یک نفر نمی‌تواند هم بازی کند هم کارگردانی و اجازه ندادند در فیلم خودم بازی کنم. در نهایت هم فیلم با شرایط مالی سخت و زمان کم ساخته شد.

آن شرایط سخت باعث شد که شما دیگر کمتر کارگردانی کنید؟

نه. من بازیگر هستم. دلم می‌خواست فیلمنامه‌ای را بسازم که دوستش دارم. دومین فیلمم «قانون» نیز در ابتدا قرار نبود من آن را بسازم، قرار بود نقش اصلی‌اش را بازی کنم. منتهی کارگردانی انتخاب کرده بودند که من میل نداشتم با او همکاری کنم. بعد کارگردان را عوض کردند گفتند آقای ساموئل خاچیکیان قرار است کارگردانی کند. بعد به دلایلی نشد و به من پیشنهاد دادند که خودم کارگردانی کنم و فیلم ساخته شد. بعد از «قانون» فیلمنامه‌ای که با آن ارتباط پیدا کنم، برای کارگردانی پیدا نکردم.

 تا اینکه به من پیشنهاد شد در یک قسمت سریال «آژانس دوستی» بازی کنم آن زمان من سریال قبول نمی‌کردم. وقتی قبول نکردم در آن سریال بازی کنم شنیدم که آقای جوزانی تهیه‌کننده، گفته حالا که قریبیان نمی‌آید این قسمت را حذف کنید. وقتی این را شنیدم رفتم گفتم این قسمت را حذف نکنید من به یک شرط می‌آیم و بازی می‌کنم. به این شرط که من این قسمت را هم کارگردانی می‌کنم هم بازی، شما هم یک فیلمنامه سینمایی برای من بنویسید. که این اتفاق افتاد و آقای جوزانی فیلمنامه «چشمهایش» را برای من نوشت.

بعد از ساخته شدن «چشمهایش» آن فیلم مورد استقبال قرار گرفت و منتقدین دوستش داشتند. وقتی از این فیلم تعریف شد، کار من در کارگردانی سخت‌تر شد. من بازیگر هستم. دغدغه اینکه حتما باید سالی یک فیلم را کارگردانی کنم نداشتم. اگر می‌خواستم فیلم بعدی را بسازم قطعا باید بهتر از «چشمهایش» می‌شد.تا اینکه سام از خارج که برگشت دو فیلمنامه سینمایی نوشته بود، به من داد تا بخوانم و نظرم را بگویم. وقتی فیلمنامه «گناهکاران» را خواندم خیلی دوستش داشتم و از او خواستم تا فیلمنامه را مطابق با ایران بازنویسی کند و تصمیم گرفتم آن را بسازم. با این جزئیات تعریف کردم تا متوجه شوید چرا در این مدت ۲۷ سال تنها ۴ فیلم ساختم.

شما در طول دوران بازیگری‌تان پرسونای یک مرد پر جذبه، باهوش و گاهی ضد سیستم، را در ذهن تماشاگران از خودتان به جا گذاشتید. اینکه سینما در سال‌های اخیر به سمت جوان محوری رفته و بازیگران مسن باید یا نقش پدر را بازی کنند یا چیزی شبیه به آن. چقدر اینکه نقش‌های اصلی و متفاوت برای بازیگران مسن کمتر شده، شما را به سمت کارگردانی ترغیب کرده است. تا در فیلم خودتان نقش مورد علاقه و شخصیت‌ اصلی را بازی کنید؟ 

بله این موضوع در سینمای سال‌های اخیر دیده می‌شود و نقش‌های متفاوت کمتری برای بازیگران مسن وجود دارد. در «گناهکاران» برای نقش تدین از اول که فیلمنامه را خواندم کاملا دوست داشتم خودم آن را بازی کنم. در فیلمنامه بالا بودن سن تدین را توجیه کردیم به طوری که تدین به علت نوع رفتاری که دارد دائم توبیخ شده و درجه‌اش عقب افتاده است.

مسئله من در سینما عشق به حرفه‌ام است. برای جایگاهی که دارم احترام قائلم. چراکه آن را یکباره به دست نیاوردم. از نظر روال کاری که برای خودم انتخاب کردم آدمی نیستم که نقش‌های فرعی بازی کنم. اینکه وقتی سن بالا می‌رود طبیعی است که برای بازیگر نقش اول کمتر شود. نقش کوتاه بازی کردن بد نیست اما نقش کوتاهی که در درام فیلم تاثیرگذار باشد. مثلا در «شهر زیبا» یا «رقص در غبار» جوان‌ها نقش‌شان از من بیشتر است اما کاراکتری که من در آنها بازی کردم در قصه و درام موثر است و بدون آن کاراکتر درام پیش نمی‌رفت و یا اتفاق نمی‌افتد.اما من نقش‌های خنثی و کوتاه را نمی‌روم بازی کنم. پس ترجیح می‌دهم هر فیلمی را بازی نکنم. بازیگر در زمان جوانی باید حضور داشته باشد گاهی در این حضور فیلم‌های ضعیف هم وجود دارد اما به سن ما که می‌رسد مراقبت بیشتری احتیاج دارد.

شما سینما را از سینما یادگرفته‌اید و در طول کارنامه کارگردانی خود مطمئنا از کارگردانانی که با آنها کار کردید نقاط مثبت و منفی را آموختید. در کارگردانی‌تان وقتی که نقش اصلی فیلم را هم بازی می‌کنید شکل کارگردانی شما چطور اتفاق می‌افتد؟ 

بله واقعا همینطور است من بازیگری و کارگردانی با حضور در بطن سینما و دیدن فیلم‌های  گوناگون از سینما جهان آموختم. اما درباره نحوه کارگردانی «گناهکاران» باید بگویم وقتی که ما قبل از شروع به تولید، لوکیشن‌ها را انتخاب کردیم و دکوپاژ را بر مبنای فیلمنامه و لوکیشن انجام دادیم، در زمان فیلمبرداری وقتی که من جلوی دوربین بودم، خواهش کردم سام پشت مانیتور قرار بگیرد و حتی صدا، دوربین و حرکت را هم خود سام بگوید. بعد از برداشت من پلان را می‌دیدم و تایید می‌کردم.

در طول سال‌هایی که من کار کردم اغلب فیلم‌ها در انتخاب و گزینش لوکیشن دچار مشکل بودند. به طوری که گاهی در زمان تولید کار را چند روز متوقف می‌کردند و به دنبال لوکیش بعدی می‌گشتند. وقتی که لوکیشن هم انتخاب نشده عملا قبل از تولید دکوپاژی هم نمی‌تواند صورت بگیرد.از این رو وقتی که در آثار دیگر می‌دیدم که این مشکل وجود دارد سعی کردیم در زمان پیش‌تولید برای «گناهکاران» همه چیز را فراهم کنیم، بعد تولید را شروع کنیم. گاهی برخی تهیه‌کنندگان زمان پیش‌تولید را در حداقل زمان ممکن برنامه‌ریزی می‌کنند و فیلمبرداری را شروع می‌کنند غافل از اینکه پیش‌تولید هر چقدر مفصل‌تر و صحیح‌تر باشد سرعت کار را در زمان تولید بیشتر می‌کند. 

با توجه به اینکه «گناهکاران» در بخش خصوصی ساخته شده و بودجه آنچنانی هم مانند فیلم‌هایی دولتی نداشته، شما برای فراهم کردن شرایط مناسب تولید چقدر از انرژی سام قریبیان به عنوان مجری طرح استفاده کردید و حضورش در پیشبرد فیلم تاثیرگذار بود؟

همه افرادی که در این فیلم با ما همکاری کردند واقعا حضورشان تاثیرگذار بود. خصوصا سام که با انرژی پروداکشن را جلو برد و حتی در پس تولید نیز شرایط آماده نمایش شدن و اکران آن را پیگیری کرد.

برای تولید این فیلم سعی در جذب سرمایه از جاهای مختلف داشتید؟  یا کلا از سرمایه شخصی خودتان مایه گذاشتید؟

این فیلم کاملا از سرمایه شخصی خودمان ساخته شده است نه اینکه ما نخواستیم بخش دولتی کمک کند، بلکه کمک‌مان نکردند. ما طبق معمول فیلمنامه را برای فارابی فرستادیم و آنها گفتند به این دلیل که نوع فیلم آمریکایی است از آن حمایت نمی‌کنیم. بعد به نیروی انتظامی دادیم که آنها هم همین را گفتند و حمایت نکردند. با این وجود خودمان سعی کردیم شرایط تولید را فراهم کنیم. ما حتی یک اسپانسر هم نداشتیم.

پس پولدار هستید که توانستید اینگونه فیلم را از سرمایه شخصی بسازید. درست است؟ 

نه واقعا پولدار نیستیم. بلکه سرمایه تمام این چهل و چند سال کار من در سینما را در این فیلم خرج کردیم. من زندگی مالی‌ام را از صفر شروع کردم به اندازه خودم دارم اما سرمایه‌دار نیستم. امیدوارم این فیلم بتواند با مخاطب ارتباط برقرار کند، تا دوباره بتوانم فیلم بسازم و هزینه‌های تولید را بازگرداند. 

انتخاب بازیگران در « گناهکاران» به خوبی اتفاق افتاده است. مثلا انتخاب رامبد جوان برای بازی در نقش روانگر هوشمندانه است. در این باره کمی صحبت کنید.

ببینید پیشینه بازیگری رامبد جوان و آن شمایلی که در ذهن مخاطب دارد، باعث می‌شود تماشاگر کمتر به قاتل بودن او پی ببرد. این در کنار جدی بودن نقش تفاوتی را به وجود می‌آورد که وقتی ما به رامبد جوان فکر کردیم من سریع گفتم خودش است اصلا این نقش مال رامبد است. که خوشبختانه او هم با نقش ارتباط برقرار کرد و بازی خوبی در این فیلم انجام داد. برای انتخاب بقیه نقش‌ها هم با حساسیت عمل کردیم. خوشبختانه آنهایی که کاندید ما بودند توانستند وقت‌شان را تنظیم کنند و این همکاری شکل بگیرد. آقای متوسلانی، آقای کوروش تهامی، آقای رضا رویگری و خانم شقایق فراهانی و … که لطف کردند دعوت ما را پذیرفتند.

بازیگران با توجه به اینکه می‌دانستند شما با سرمایه شخصی این فیلم را می‌سازید در دستمزد خود تخفیف دادند؟

بله، همه آنها دستمزد واقعی خودشان را نگرفتند و به ما لطف داشتند.

واکنش‌ها را بعد از اکران در جشنواره فجر و  در اکران عمومی چطور دیدید؟

من مطمئن بودم که این فیلم با تمام سنین ارتباط برقرار می‌کند. در جشنواره فجر واکنش‌ها مثبت بود. در حال حاضر نیز تماشاگران بعد از دیدن فیلم راضی از سالن بیرون می‌آیند. بیشتر تماشاگران بعد از دیدن این فیلم به یکدیگر آن را پیشنهاد می‌کنند.

شما به عنوان بازیگری که طی حدود ۵ دهه در سینمای ایران موفق بوده، در زمینه اکران فیلم‌تان که با سرمایه شخصی ساخته شده است چه انتظاری به لحاظ تبلیغاتی و حمایت دارید؟

انتظار من این است که در تبلیغات و معرفی اثر به مردم، مسئولین کمی از ما حمایت کنند و اتفاقاتی که برای برخی از فیلم‌ها رقم می‌زنند را برای «گناهکاران» هم لحاظ کنند. تا عدالت رعایت شود. واقعا شرایط اکران نابرابر است برخی از فیلم‌ها در زمینه تبلیغات شهری و تلویزیونی کاملا حمایت می‌شوند و از برخی دیگر هیچ‌گونه حمایتی صورت نمی‌گیرد. حتی اگر آن فیلم‌ها تلاش کنند با سرمایه شخصی تبلیغات داشته باشند جلوی راه آنها سنگ‌اندازی می‌شود.

مثلا بنرهایی برای «گناهکاران» در نظر گرفته بودیم، اما بعد از دو روز که نصب شدند توسط نیروی انتظامی برداشته می‌شوند و یک چیز دیگر در مورد نیروی انتظامی جایگزینش می‌شود. اما گاهی فیلم‌هایی هستند که حتی زمان اکران‌شان تمام شده ولی به دلیل حمایت‌های مختلف هنوز ما تبلیغات آنها را در سطح شهر می‌بینیم.

شما در طول کارنامه هنری‌تان با کارگردانان زیادی کار کردید. در بین کارگردانان ایرانی کسی هست که تمایل داشته باشید با وی همکاری کنید اما شرایطش پیش نیامده است؟

زنده‌یاد علی حاتمی کسی بود که دوست داشتم با او همکاری کنم اما این اتفاق نیفتاد. یکی دو بار قرار شد با هم همکاری کنیم اما شرایط فراهم نشد. مثلا برای فیلم سینمایی «تختی» از من دعوت کردند. آقای اسکندری من را برای نقش تختی گریم کردند. من در جوانی کشتی می‌گرفتم با ورزش کشتی نیز آشنایی داشتم. اما آن فیلم ساخته نشد. تا اینکه ایشان فیلم «مادر» را شروع کردند و به من پیشنهاد بازی دادند اما آن زمان من سرکار فیلم سینمایی «فیل در تاریکی» بودم و این تداخل کار مانع از همکاری ما شد.

برای کدام نقش به شما پیشنهاد دادند؟

برای نقشی که آقای امین تارخ آن را بازی کردند. وقتی قرار شد دوباره پیش‌تولید «تختی» را در هدایت فیلم شروع کنند به من پیشنهاد دادند نقش مربی تختی را بازی کنم. قرارداد بسته شد، گریم شدم ولباس هم برایم دوخته شد، اما به دلیل بیماری آقای حاتمی آن کار هم به سرانجام نرسید. البته برای «هزاردستان» هم به من پیشنهاد شد که  آن زمان حساس بودم و در تلویزیون بازی نمی‌کردم و همکاری شکل نگرفت.

الان هم نسبت به بازی در تلویزیون حساس هستید؟

الان نه، اگر قرار باشد فیلم بسازم باید بازی کنم تا بتوانم فیلم بسازم. اگر در این چند سال چند سریال بازی نکرده بودم نمی‌توانستم فیلم بسازم. سریال‌ها را بازی کردم تا بتوانم خودم یک فیلم تهیه کنم. 

به عنوان یک بازیگر پیشکسوت، نوع کار کدام بازیگر را می‌پسندید؟

خدا رحمت کند آقای خسرو شکیبایی در بازیگران بعد از انقلاب، جایگاهی ویژه داشت. در نسل جدید بازیگران آقای پیمان معادی گمان می‌کنم بتواند در بازیگری سینمای ایران تاثیرگذار عمل کند.

علاقه شما به سینمای کدام کارگردان ایرانی بیشتر است و فکر می‌کنید در روند سینمای ایران حضورش تاثیرگذار بوده است؟

 قبل از انقلاب آقایان فرخ غفاری، ابراهیم گلستان و بعدتر مسعود کیمیایی و داریوش مهرجویی پایه‌گذار سینمایی دیگر بودند و سینمای آنها تاثیرگذار بوده است. اما در بعد از انقلاب جریان‌سازترین فیلمساز اصغر فرهادی بوده است. 

آقای کیمیایی برای فیلم‌های اخیر خود به شما پیشنهاد بازی دادند؟

بعد از فیلم «رئیس» فیلم‌های دیگر آقای کیمیایی اکثر نقش‌ها جوان بودند. ما رفاقتمان ریشه‌دار است. اما در فیلم‌های اخیرشان نقشی که من بتوانم بازی کنم نداشته‌اند.

رفاقت شما با آقای کیمیایی برای ورود به بازیگری چقدر به شما کمک کرد؟

طبیعی است که خیلی کمک کرد. من کارم را با آقای کیمیایی شروع کردم و این همکاری در چند کار ادامه داشت. اما در سینما این خود بازیگر است که بعد از یک ورود موثر، باید بتواند حضورش را تداوم دهد. در تاریخ سینمای دنیا تعداد زیادی بازیگر بودند که در یکی دو فیلم از مسیرهای مختلف وارد شده‌اند اما بعد از مدت کوتاهی کنار رفته و فراموش شده‌اند. 

پس شما تداوم حضور در بازیگری را قائم به فرد می‌دانید؟

بازیگری یک جوهره ذاتی را می‌طلبد. با پارتی می‌شود یک فیلم بازی کرد، اما در فیلم‌های بعدی اگر در بازیگر پتانسیل بازیگری وجود نداشته باشد به زودی کنار گذاشته می‌شود و ماندگار نخواهد شد. به هیچ عنوان تداوم حضور اثرگذار بدون جوهره فردی اتفاق نمی‌افتد.