کارگردان فیلم «پنج ستاره» از تفاوت نقش زنان در سینمای دهه ۶۰ و فیلم‌های این روزها صحبت کرد.

سوره سینما- محیا رضایی: مهشید افشارزاده یکی از مهمترین بازیگران سینمای ایران در اواخر دهه ۶۰ و دهه ۷۰ بود، بازیگری که پس از فاصله گرفتن از حرفه اصلی‌اش ادامه تحصیل داد تا به عنوان کارگردان در دل سینمای حرفه‌ای فعالیت کند. پارسال و در سی و دومین جشنواره فیلم فجر «پنج ستاره» نخستین ساخته این بانوی سینماگر روی پرده رفت. نظرها مثبت بود و فیلم بسیاری از مخاطبان سخت پسند را راضی کرد. این روزها «پنج ستاره» روی پرده رفته و در مواجهه با مردمی قرار گرفته که سال‌ها پیش بعضی از آنها تماشاگر فیلم‌های این بازیگر بودند. در نشست نقد و بررسی فیلم «پنج ستاره» در سوره سینما افشارزاده، دیبا زاهدی بازیگر و عبدالرضا تبریزی سرمایه گذار و همسر کارگردان فیلم، حضور داشتند.

سینما در حال حاضر چند ستاره دارد که اگرچه شاید نقش با خود این بازیگران فاصله سنی زیادی دارند اما جوابگوی گیشه اند. در شرایطی که سینما اقتصاد مطمئنی ندارد چطور پذیرفتید نقش کلیدی قصه‌تان را به بازیگری جوان واگذار کنید؟

عبدالرضا تبریزی: اگر سناریو خوب نبوده و کارگردانی درست نباشد هربازیگر توانایی هم وارد این عرصه شود محکوم به شکست است. خیلی‌ها فیلم تجاری می سازند و با برخی ویژگی های ظاهری مردم را به سینما می آورند ولی فیلم خوب مخاطب خودش را پیدا می کند در حالیکه فیلم بد  نه تنها جواب گیشه را نمیدهد بلکه بازیگر هم از بین می رود.

مهشید افشار زاده: زمان ما بر عکس بود ما ۱۰ سال بزرگتر از آنچه بودیم بازی کردیم آن زمان فیلم ها بیشتر خانوادگی و مرد محور بودند و بازیگر زن نقش مکمل را داشت. یادم می آید در ۲۱ سالگی در فیلم «آخرین پرواز» ساخته احمدرضا درویش نقش زن ۳۰ ساله را بازی می کردم که دو فرزند داشت. نقش همسرم را هم بازیگری با ۲۰ سال اختلاف سنی بازی می‌کرد. این به شرایط زمانه برمی‌گردد. الان برعکس است، فیلم با محوریت جوان ساخته می شود در صورتی که بازیگر جوان مجرب تقریبا نداریم. بازیگران معمولا بعد از ۲۰ سالگی وارد کار می شوند این افراد تا در این عرصه به کسب تجربه کافی و مهارت برسند سال های جوانی را طی کرده و معمولا با کمک گریم به ایفای نقش جوان می پردازند.

من فکر می کنم یکی از  نیازهای سینمای ما چهره های جوان است. در صورتی که برای فروش فیلم ها همیشه روی یک سری ستاره ها تاکید کردیم. متاسفانه فیلمنامه ها اغلب بر اساس بازی یک ستاره نوشته می شود به همین خاطر در شبکه روابط فیلمنامه محدودیت ایجاد شده و باعث می شود سایر شخصیت ها به تیپ تبدیل شوند. مثلا بلا استثنا پدر و مادر با لباس و گریم کلیشه حضور دارند وبا یکسری اتفاقات بر سر یک دختر و پسر جوان که بعدها سوپراستار شده و تهیه کننده‌ها تنها به آنها تکیه می کنند قصه پیش می رود. به همین خاطر ستاره ها طی چندسال یک عده بازیگران محدود هستند.

دیبا زاهدی چطور انتخاب شد؟ الان با شرایطی که فیلم دارد از این انتخاب راضی هستید؟

افشارزاده : ما در سینما دچار فقدان بازیگران جوان شدیم چون هیچوقت این دور اندیشی نبوده که کسی به تربیت چهره های جوان بپردازد اگر تهیه کننده ای مثل آقای امیر سمواتی،  دیبا زاهدی را به من معرفی نمی کرد من هم نمی دانستم از چه کسی باید استفاده کنم. این تهیه کننده خدمت بزرگی به سینما کرد. دیبا زاهدی یا نازنین بیاتی که او هم توسط ایشان در فیلم «دربند» به سینما معرفی شد دختران کارآزموده ای هستند که با مطالعه به عرصه بازیگرانی آمدند سینما را می شناسند و به این فکر نکردند به شرط زیبایی ظاهری خودشان را مطرح کنند.من از دیبا تست بازیگری گرفتم و دیدم راحت بازی می کند. به تئاتر و فیلم آشناست و دوره بازیگری گذرانده، تحصیل کرده است و خانواده هنرمندی دارد. به صرف زیبایی بازیگران زیادی آمدند و خواهان حضور در فیلم بودند اما اولویت من چیزی بیش از این ها بود.

تبریزی: بخش خصوصی برای ساخت یک فیلم هزینه های هنگفتی متقبل می شود ما برای ساخت «پنج ستاره» از هیچ کجا حمایت نشدیم. برای اکران هم به ما ۱۷ سینما دادند که اخیرا به بیست سالن رسید این در حالی است که می گویند فلان فیلمی که ۸۰ سالن دارد خوب می فروشد.  کسی معادله را حساب و کتاب نمی کند که فروش فیلم را بر اساس شرایطی که برای اکرانش دارد در نظر بگیرند. در چنین شرایطی هزینه ها باعث می شود نتوانیم ریسک کنیم بازیگری بیاوریم که ممکن است در گیشه طرفدار نداشته باشد اما بخش دولتی که مشکلی از نظر هزینه و بودجه ندارد باید این ریسک را متقبل شود تا چهره های جدید به سینما معرفی کند. انتخاب دیبا زاهدی بسیار هوشمندانه بود . قبل از آغاز کارافرادی برای نقش دیبا زاهدی و سایرین آمدند به ما گفتند حاضرند پول دهند ولی یک نقش بازی کنندمن به عنوان سرمایه گذار حاضر بودم و فکر می کردم به این طریق آنها با خود سرمایه هم می آوردند اما کارگردان تحت هیچ شرایطی قبول نکرد و گفت به خاطر مسایل مالی حاضر نیستم فیلمم را خراب کنم.

با حضور هر چهره جدید به سینما معمولا این شایعات هست که بازیگر با هزینه خود به این عرصه پا گذاشته. خانم زاهدی از این شایعات چه برداشتی دارید؟

دیبا زاهدی: با اینکه می‌دانیم سینما به چهره‌های جدید نیاز دارد باز این شایعات هست که مثلا من یا نازنین بیاتی با پول وارد این کار شدیم.در صورتی که من برای این کار دستمزد هم گرفتم. به نظر من باید بازیگران جدید وارد شوند تا سینما ادامه داشته باشد هر سال فیلم های زیادی چهره جدید معرفی می کنند و این اتفاق خوب است. برای رئال بودن قصه سن و سال در داستان اهمیت دارد. در رابطه با «پنج ستاره» به نظر من و کارگردان فیلمنامه چهره نمی طلبید نقش مریم را اگر بازیگر سرشناسی  که مخاطب پیش زمینه هایی از او دارد ایفا می کرد شاید انقدر باور پذیر نمی شد.

تبریزی: سینما صنعت گرانی است. ما با سرمایه ای که برای فیلم گذاشتیم اگر دوتا آپارتمان گرفته بودیم الان سود مان دو برابر شده بود به همین خاطر تهیه کننده برای حضور بازیگر جدید از ترس بازگشت سرمایه ریسک نمی کند روزی که زاهدی را انتخاب کرده بودند خودم می ترسیدم وبه کارگردان گفتم فکر سرمایه من نیستید اما کارگردان گفت کارم اولویت است.

خانم افشارزاده به عنوان کار اول هزینه های سنگینی برای فیلم گذاشتید این مساله و سختی‌هایی که طی این روزها به آن اشاره کردید منصرفتان نکرد؟

افشارزاده : گفتند هتل اسپانسر شما بود در حالی که علت گران شدن فیلم به خاطر مبلغی بود که به هتل پرداخت کردیم. متاسفانه سینما وابسته به سرمایه است و کسی که سرمایه ندارد نباید فیلم بسازد من حمایت دولتی نداشتم. بعد از اینکه مجوز کارگردانی گرفتم توانستم وارد کار حرفه ای شوم که البته راحت نبود و مشکلات زیادی تحمل کردم . نگاه سنتی به زن ،عدم باورشان به عنوان کارگردان و بازیگر در کنار مسایل مالی ، فرهنگی و اجتماعی که از تفکر غلط مردم ناشی می‌شود اگرچه سخت بود اما من را از ادامه منصرف نکرد . در کشور ما فقط ۱۶ درصد مشاغل را زنان تشکیل میدهند. این نگاه سنتی مارا عقب نگه می دارد که شامل سینما هم می شود. باید به همه بگوییم اندیشه به مرد یا زن بودن ربطی ندارد.

زاهدی: تعداد کارگردان زن در سینما کم است این برای خود مردم هم باید خوشحال کننده باشد که زنان در تلاشند در جامعه هنری با هر سختی توانایی های شان را نشان می دهند و پای هدف شان ایستادگی دارند.

با این تفاسیر مهشید افشارزاده به فیلم‌های بعدی هم فکر می‌کند؟

افشارزاده: چند سوژه در ذهنم دارم امیدوارم انگیزه داشته باشم که بعد از این ادامه دهم . علاوه بر سختی ها هر فیلمسازی باید اول انگیزه بعد سرمایه داشته باشد. درست است انگیزه ام ضعیف شده اما سرمایه مان نمیدانم واقعا با ۱۷ سینما چطورمیخواهد برگردد. اگر برگشتی نباشد من چطور باید به کار بعدی فکر کنم؟ قطعا این سرمایه قرار است با بازگشت خود دوباره به سینما تزریق شود ولی فکر می کنم جریانی نمی گذارد فیلم فروش کند. اگرچه مردم فیلم را دوست دارند اما با آمار و ارقام غلط سنگ اندازی می کنند. الان هم که ساخت فیلم تمام شده و زمان اکران است موانع سر راه ما زیاد است . چرا فیلمی که مردم دوست دارند نباید سالن بیشتر داشته باشد؟ متاسفانه حمایتی پشت من نیست و در سینما رابطه هایی هست که یا ادم را حمایت می کند یا سرنگون می‌کند.

با توجه به سابقه بازیگری تان چطور شد طی این سال ها و یا در فیلم خودتان بازی نکردید؟

افشارزاده: اگر نقش های خوبی پیشنهاد می شد بازی می کردم اما الان فیلم‌ها جوان محورشده و نقش هایی که مطابق سن و سال من باشد بیشتر تیپ و کلیشه است، به همین خاطر ترجیح می دهم کار نکنم اگه کار خوبی پیشنهاد می شد قطعا قبول می کردم چون هدفم کار فرهنگی است. بازیگری، نوشتن یا کارگردانی تفاوتی باهم ندارد. برای نقش مادر مریم هم اتفاقا آقای سمواتی پیشنهاد کرد خودم بازی کنم اما من دوست داشتم به عنوان کارگردان تمام تمرکزم روی کارم باشد. این فیلم به عنوان اولین کار ۳۵ میلیمتری برایم مهمتر بود تا بازیگری .

الان که خروجی کارتان روی پرده سینماهاست به عنوان اولین کارگردانی بازی ها همان بود که انتظار داشتید؟

افشارزاده: خوشبختانه بازیگران ما برای کار انرژی گذاشتند و دنبال کلوز آپ و خودنمایی نبودند. نقش برایشان مهم بود. خانم بهنوش بختیاری گفت اگر کاراکترمن طنز باشد کارنمی‌کنم و وقتی با کاراکترش آشناشد پذیرفت و به بهترین شکل نقش را در آورد. من هم  دنبال این نبودم که فیلمم با طنازی خانم  بهنوش بختیاری یا ستاره بودن آقای شهاب حسینی مردم را به سینما بیاورد.

آقای تبریزی چقدر به نتیجه این سرمایه گذاری و ریسک حضور یک بازیگر جوان مطمئن بودید؟

تبریزی: قبل از اینکه خانم افشارزاده به دانشگاه برود به او گفتم فیلم بسازد اما قبول نکرد. گفت نمی خواهم به صرف اینکه بازیگر بودم و تجربه اندکی دارم سراغ فیلمسازی بروم حتی ارشاد وقت گفت توانایی لازم را داشتید چرا عمرتان را گذاشتید اما مطالعات برایش اولویت داشت «پنج ستاره» اگر امروزبه اینجا رسید اول مدیون اراده کارگردان است بعد تهیه کننده که همه جوره پای کار ایستاد. ما هزینه ها را ۵۰۰ میلیون تومان برآورد کردیم اما یک میلیارد هزینه شد . وقتی آقای سمواتی فیلم توقیف شده وی به نام «آغاز دوم» را دید گفت پس «پنج ستاره» را هم می تواند بسازد آنها اصرار داشتند به ساخت و حضور زاهدی من اصرار داشتم به سرمایه گذاری و اینکه گفتم دیبا دختری بی تجربه است اگر به سینما بیاید مطمئنید جایگاهش به خطر نمی افتد؟ اگر با این فیلم وارد سینما شود اما بعد کار ضعیف بازی کند چطور؟ اما خانم افشارزاده زیربار نرفت. الان هم پیشنهادهای زیاد دارد اما خوشبختانه با درایت تصمیم می گیرد.به همین خاطر در انتخاب بازیگر جدید پشیمان نیستم الان با وجود اینکه تعداد سینماها کم است اما استقبال مردم نشان می دهد فیلم را دوست دارند و همین مرا راضی نگه میدارد.

خانم زاهدی شما جز سینما دغدغه های دیگری هم دارید؟ بعد از این برنامه تان برای بازیگری چیست؟

زاهدی: رشته تحصیلی من معماری است درهمان دانشگاهی است که مریم «پنج ستاره» را بازی کردم. فعالیت های موسیقی من در حوزه سنتور، تنبک و آواز است.  دررابطه با فعالیت های سینمایی هم دوست دارم کمتر کار کنم طی این مدت هم در تلویزیون وهم سینما یک سری پیشنهادات داشتم. جالب اینکه بعضی ها به من توصیه می کردند باید برای دیده شدن حجم کارت را بیشتر کنی ولی  خودم اعتقاد دارم این توصیه ها برای همه یکسان جواب نمی دهد. ترجیح میدهم سر کاری که حاضر می شوم واقعا دوست داشته باشم و تنها به صرف دیده شدن بازی نکنم یک معیارهایی برای خودم در نظر دارم که دوست ندارم از آن سطح پایین تر به هر قیمتی بازی کنم.

نام کارگردان جقدر برایتان مهم است؟ حاضرید جلوی دوربین فیلم اولی هایی که حتی به اندازه مهشید افشارزاده هم نامی ندارند بروید؟

زاهدی: کسانی که کارگردان اول هستند از روی فیلم کوتاه شان میشود تاحدی شناخت شان . ضمن اینکه کارگردان فیلم اولی با همان فیلمنامه ایی که در دست دارد خود را تا حدی معرفی می کند. در سینما بعد از فیلمنامه ؛ کارگردان خیلی مهم است. اوست که از بازیگر میتواند عیار ۱۴ را نشان دهد یا عیار ۲۴ . من فکر می کنم قدرت بازیگری به نوعی منوط به بازی گرفتن کارگردان است.  اینکه بازیگر تازه کار ترجیحش به حضور در آثار فیلمسازان مجرب باشد بیشتر به این خاطر است که فکر می کند کارگردان قدرت بازی گرفتن از بازیگر را دارد و راهنمایی های حاصلش می شود. هرچند که بازیگر اگر کار خود را بلد باشد با هر کارگردانی کار کند مشکلی ندارد .

افشارزاده: زمانیکه تازه بازیگر شده بودم در فیلم های اول ، آقایان خسرو معصومی، احمدرضا درویش، محمدرضا صفوی وخانوم تهمینه میلانی  در شرایطی بازی کردم که همه شان فیلم اولی بودند اما الان هرکدام برای خود اسم و رسمی دارند. این دلیل نمی شود به فیلم اولی ها بها ندهیم. آن زمان استناد من سناریو بود . وقتی سناریو ارزشمندی به دستم می‌رسید دیگر حتی نقش کوتاه و بلند هم برایم اهمیت نداشت. هنوز هم فکر می کنم تغییر و تحول فرهنگی اولویت است من در اوج معروفیت هم با فیلم اولی ها کار کردم و هیچوقت پشیمان نبودم حتی به شهاب حسینی گفتم من زمان خودم به خیلی از کار اولی ها کمک کردم شما هم به نوعی در این کار به من کمک می کنید.

خانم زاهدی دستمزد چقدر برای تان اهمیت دارد؟

زاهدی: دستمزد دغدغه من نیست اگر صادقانه بگویم شایدمن هم جزو افرادی باشم که کار با کارگردانان پیشکسوت را ترجیح دهم اما اگر نقشی از یک کارگردان فیلم اولی به من پیشنهاد شود که بسیار مورد علاقه ام باشد نام و دستمزد اهمیتی برایم ندارد یادمان باشد اگر کارگردانی امروز به شهرت رسیده نتیجه سابقه درخشانیست که در اثار قبلی اش به نمایش گذاشته است . پس کارگردانان تازه کار ما هم هیچ بعید نیست که بعدها همرده اساتید حاضر شوندالبته کارگردانان مجرب ما هم همیشه همه فیلم هایشان خوب نیست و کار متوسط هم در آثار فعلی شان دیده می شود.  پس نباید این شانس را از دست داد که در فیلمنامه خوب کارگردان اولی بازی نکرد. بعد از جشنواره پیشنهادات زیادی شد اما قبول شان کار درستی نبود چون فکر می کنم بازیگر خوب کسی است که بداند چه نقشی به او میخورد شاید یک نقش اول در گروه حرفه ای به او پیشنهاد شود ولی وقتی نقش به او نمی خورد هیچ اتفاق خوشایندی رخ نخواهد داد.

خانم افشارزاده چگونه پیش آمد بازیگری سال ها از سینما دور بود به سمت کارگردان حضور دوباره پیدا کرد؟

افشارزاده: سخت گیری خودم در تلویزیون باعث کم کاری من شد. نقش های پیشنهادی خیلی خاص نبودند. متاسفانه در سال ۷۲ که دوره پرکاری من بود رقابت ناسالمی پیش آمد. افرادی بودند که موفقیت خود را در گرو شکست دیگران می دیدند . آن زمان مسایلی برایم بوجود آمد که مانع بازیگری من شد . قضیه ممنوع تصویری در تلویزیون اشاعه پیدا کرده بود که مثل یک قرارداد ناگفته انگار تبانی کرده بودند با فلان بازیگر کار نکنیم .وقتی ازاوج یکباره فاصله بگیرید دیگر نمیتوانید مثل سابق ادامه دهید. دوباره از صفرشروع کردن سخت بود . من از اول گرایش کارگردانی داشتم گفتم شاید حکمت است که سراغ علاقه ام بروم . جاذبه های بازیگری مرا وسوسه کرده بود و داشتم از اولویت هایم دورتر میشدم. بعداز این اتفاقات گفتم عدو شود سبب خیر و رفتم کلاس کارگردانی گذراندم . الان هم امیدوارم مقدار عمر مفیدی که برایم مانده بتوانم در خدمت مردم باشم و کار کنم البته اگر همکاران اجازه دهند. اگرچه «پنج ستاره»در جشنواره و الان مورد بی مهری قرار گرفت اما من جوابم را از مردم گرفتم.

آقای تبریزی از زمان اکران فیلمتان راضی هستید؟

تبریزی: وقتی پروانه نمایش گرفتیم دوستان زیادی به ما گفتند الان اکران نکنید چون سینما رو ها قشر جوان و دانشجو هستند که روزهای امتحان شان است و تعطیلات خرداد به فیلم ضربه می زند. اما اعتقاد دارم فیلم خوب جای خود را پیدا می کند. با اینکه درسینماهای پرفروش هم همه سانس ها را در اختیار نداریم اما استقبال مردم دلگرممان می کند. بیشترین فروش ما از سینماهای آزادی، ملت، آفریقاو پردیس زندگی بود البته از صدا سیماهم تشکر می کنیم که دراین مدت همکاری خوبی باما داشتند.

خانم زاهدی نقشی در ذهن شما بوده که دغدغه ایفای آن را داشته باشید؟

زاهدی: کاراکتری همیشه در ذهنم هست که مدت هاست به آن فکر می کنم. این کاراکتر مطابق با یکی از نقش‌هایی است که نمیدانم فیلمنامه ساخته شود یا نه امادرباره دختری بسیار باهوش است که ظاهرا ساده لوح و خیالپرداز است. او با دختران هم نسل خودش بسیار متفاوت است کودک درون فعالی دارد و از فرط سادگی گاهی احمق به نظر می‌رسد.