سوره سینما – احسان سالمی: سال پیش بود که در جریان برگزاری جشنواره‌ «سینما حقیقت» مستندی به کارگردانی یکی از کارگردانان جوان و پرحاشیه سینمای مستند توانست در ۳ بخش اصلی از این جشنواره جوایز مختلفی را نصیب خود کند. فیلمی که نام آن را «چنارستان» گذاشتند تا مرثیه‌ای برای خیابان ولیعصر(عج) و بریده شدن درختان چنار آن باشد ولی در نهایت آن چیزی که در اختیار مخاطبان قرار گرفت، اثری در تقدیر از حکومت پهلوی و تعریف و تمجیدهای کارگردان آن از پهلوی اول و دوم بود.

مستندی که به دلیل حمایت گل درشتش از  حکومت پهلوی از اولین روز نمایش در جشنواره سینما حقیقت با انتقاد گسترده اهالی فرهنگ و هنر روبرو شد، هرچند که این اعتراضات با بی‌توجهی مسئولین جشنواره سینما حقیقت در نهایت به جایی نرسید.

*چنارستان و تمجید تمام قد از رژیم پهلوی به بهانه‌ مقایسه خیابان ولیعصر(عج) در قبل و بعد از انقلاب

نکته جالبی که در ارتباط با این مستند وجود دارد، حمایت مستقیم مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی به عنوان یک نهاد دولتی از این اثر و پرداخت هزینه‌های ساخت آن به فردی چون «هادی آفریده» است. کسی که چند سال پیش از آن با ساخت مستند «خاطرات نی‌آوران» در ارتباط با کاخ نیاوران و ترسیم چهره‌ای هنر دوست از فرح پهلوی نشان داده بود که علاقه وافری به حمایت از رژیم پهلوی دارد.

سایت خبری رجانیوز همان زمان در ارتباط با این موضوع در گزارشی نوشت:

«براساس داستان فیلم و سابقه‌ کارگردان اما قبل از رونمایی و دیدن فیلم در جشنواره هم می‌شد حدس‌هایی در مورد «چنارستان» و جهت‌گیری و رویکردش زد. فیلم‌سازی که می‌تواند یک کاخ را بهانه‌ای برای توهین به جمهوری اسلامی کند، طبعا به بهانه‌ی تاریخچه‌ی خیابان «پهلوی»! بسیار بهتر می‌تواند این کار را انجام دهد… با این پیش‌زمینه «چنارستان» را در «سینماحقیقت» می‌بینیم. فیلم همانی است که انتظارش را داشتیم و آنقدر هم گل‌درشت است و حرفش را واضح و صریح می‌زند که در مورد قصدش برای مقایسه پیش و پس از انقلاب، دوران خیابان «پهلوی» و دوران خیابان «ولیعصر(عج)» و تمجید تمام قد از رژیم پهلوی به بهانه‌ی این مقایسه برای کسی شک و شبهه باقی نمی‌گذارد…. فیلمساز البته برای این مقایسه کار سخت و پیچیده‌ای هم پیش‌رو نداشته است. فیلمساز جوان حتی سعی نمی‌کند مانند فیلم‌های مستند حرفه‌ای دنیا اگر هم می‌خواهد در دل مقایسه‌ی تاریخی‌ش یک‌سو بایستد و جانب یک طرف را بگیرد، حداقل پز بی‌طرفی بگیرد و تمام مسائل مطرح تاریخی را مطرح کند و در چینش تصاویر و اتفاقات و ضریب‌دهی به مسائل به جمع‌بندی مطلوب خود برسد.»

* وقتی پای مستند «فدایت شوم پهلوی» به تلویزیون باز می‌شود!

اما پخش این اثر در جشنواره سینما حقیقت و بی توجهی داوران آن دوره از جشنواره به آرا و خواسته‌های منتقدین، پایان اتفاقات پیش آمده برای این اثر نبود؛ بلکه این ماجرا با پخش مستند چنارستان در شبکه مستند سیما شکل جدیدی به خود گرفت.

محمد آفریده که روزی بر صندلی ریاست مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی تکیه زده بود و اصلی‌ترین حامی تولید مستند «چنارستان» محسوب می‌شد، توانست با نفوذ در شبکه مستند سیما و قرارگرفتن در جایگاه مشاور امیر تاجیک مدیر جوان این شبکه، به عنوان یک جاده صاف کن برای پخش آثاری پرحاشیه در این شبکه عمل کند که البته یکی از مهمترین آن‌ها همین مستند چنارستان بود که خبر پخش آن با واکنش تند و سریع بسیاری از رسانه‌ها روبرو شد.

خبرگزاری فارس در مطلبی با عتوان «آیا پای مستند «فدایت شوم پهلوی» به تلویزیون باز می‌شود؟» نسبت به خبر پخش این مستند از تلویزیون واکنش نشان داد و نوشت: «شبکه مستند سیما قصد دارد مستند پرحاشیه «چنارستان» به کارگردانی «هادی آفریده» را روانه آنتن کند». «چنارستان» در ادامه ویژه برنامه‌های شبکه مستند و آنچه مستندهایی با مضمون محیط زیست خوانده می‌شود، جمعه ۹ مرداد ساعت ۱۴ روانه آنتن خواهد شد و جمعه هفته آینده ۱۶ مرداد ساعت ۲۳ از شبکه مستند بازپخش می‌‌‌‌‌‌‌‌شود...»

هرچند این بار نیز تمامی اعتراضات بی‌نتیجه ماند و علاوه بر این که مستند «چنارستان» در شبکه مستند پخش شد بلکه چندی پیش، تکرار این مستند را هم پخش کردند تا شاید به منتقدان خود بفهمانند که سمبه‌اش پر زوری دارند و قرار نیست که به اعتراضات توجه کنند.

*پاسخ روابط عمومی شبکه مستند و اتهام به رسانه ها

مدیران شبکه مستند اما در توجیه این تصمیم مسئله ممیزی آن را مطرح کردند و گفتند که بخش هایی از فیلم حذف شده است، اما فیلم پخش شده نیز روح پهلوی دوستی سازنده اثر بر «چنارستان» را هنوز به خوبی نشان می‌داد. این تصمیم عجیب مدیران شبکه مستند زمانی همه را متعجب‌تر کرد که روابط عمومی این شبکه اطلاعیه‌ای صادر کرد و گفت: «خوشحالیم از این ‌که مستند چنارستان را دیده‌اید و متشکریم از این ‌که انتقاد کرده‌اید. اما مراقب باشید «قضاوت» نکنید، چون در این صورت، خود قابل انتقاد می‌شوید. قضاوتی که بر اساس «برداشت‌های غلط، سلیقه‌ای و جهت‌دار» از یک مستند به ذهن متبادر شده و آن را در ستایش از روح خاندان پهلوی! تفسیر کرده‌اند، گناهی است که در زمره حق‌الناس و تشویش اذهان عمومی از باب قضاوت بی‌جا صورت گرفته است.» این درحالی است که هر بیننده عاقلی با دیدن این مستند به برداشتی کاملا مخالف با این اظهارات خواهد رسید.»

البته این پاسخ روابط عمومی شبکه مستند از سوی رسانه‌هایی چون خبرگزاری فارس بی‌پاسخ نماند چرا که فردای همان روز فارس طی مطلبی نوشت: «در این اطلاعیه به رسانه‌ها از جایگاهی بالاتر توصیه شده است: مراقب باشید «قضاوت» نکنید، چون در این صورت، خود قابل انتقاد می‌شوید. که در پاسخ باید گفت اساسا خبرگزاری فارس و تعداد دیگری از رسانه‌ها که به این اقدام شبکه مستند اعتراض کردند در مقام نقد آن نبوده‌اند. هرچند قضاوت کردن در ذات نقد نهفته است اما نقد مرحله بعد از پذیرش و قبول اثر است. از سوی دیگر رسانه‌ها در این مورد خاص به وظیفه ذاتی و رسالت اصلی خود عمل کرده‌اند و انتقاد البته موضوعی نیست که با آن تهدید کنند. همه رسانه‌ها برای نقد آزاد هستند.

شبکه مستند در این اطلاعیه سه اتهام را به رسانه‌ها زده است. «برداشت غلط»، «سلیقه‌ای» و «جهت‌دار» سه عنوانی است که در مورد انتقادات اصولی و مبنایی رسانه‌ها مطرح شده است. حال سوال اینجاست که این سه عنوان که مصداق بارز قضاوت کردن است با چه منطقی صادر شده است؟ آیا منظورشان از نقد زدن چنین حرف‌‌هایی است؟ چطور این برداشت‌ها اینقدر در میان مخاطبان این مستند مساله‌دار فراگیر بوده است که از همان اکران اول در جشنواره سینما حقیقت تا نمایش آن از رسانه ملی به صورت مشترک مورد تذکر و اعتراض منتقدین و خبرنگاران متعددی واقع شده است؟ آیا سخنان علی دهباشی، مرحوم مرتضی احمدی و حتی گوینده متن اثر در ستایش از روزهای تاریک خیابان پهلوی در دوره ستم‌شاهی توسط مدیر این شبکه شنیده نشده است؟»

* پخش نسخه کامل چمارستان در شبکه نمایش خانگی و بی‌توجهی به دغدغه رهبری در زمینه نفوذ جریانات فرهنگی تطهیرکننده رژیم پهلوی

سریال جنجال آفرینی مستند «چنارستان» بازهم ادامه پیدا کرد، آن هم در روزهایی که مقام معظم رهبری در دیدارهای مختلف خود نسبت به نفوذ جریانات فرهنگی تطهیرکننده رژیم پهلوی هشدار می‌دهند که برای نمونه می‌توان به بیانات ایشان در دیدار رئیس و مدیران سازمان صدا و سیما در چند روز قبل اشاره کرد که فرمودند: «مردم ما نسبت به رژیم فاسد و مستبد گذشته باورهایی دارند که در جنگ نرم تلاش بر این است تا این گذشته زشت، پلید و سیاه به گذشته‌ای درخشان و زیبا تغییر یابد. آنها می‌خواهند با تغییر باور به گذشته، نتیجه بگیرند که لزومی به وقوع انقلاب اسلامی برای از بین بردن آن گذشته، وجود نداشته است.»

اما این بار نوبت به مدیران سازمان سینمایی رسیده است که با انتخاب این اثر برای نمایش و پخش در شبکه نمایش خانگی به جنجال‌های شکل گرفته پیرامون این اثر بیفزایند. روزنامه جوان در این باره نوشته است: «شنیده‌های «جوان» حکایت از آن دارد که قرار است نسخه کامل این مستند به زودی از طریق شبکه خانگی نمایش توزیع شود. این در حالی است که رویکرد فیلمساز در بیان تاریخ معاصر و نوع نگرشی که «چنارستان» به دنبال القای آن است، دقیقاً در راستای همان تغییر باورهایی است که رهبری نسبت به آن هشدار دادند. مستند «چنارستان» تلاش دارد مقایسه‌ای میان شرایط فعلی کشورمان و دوران پهلوی ارائه دهد که در آن گذشته بسیار زیبا و باشکوه و دوران فعلی دوران زوال به نمایش گذاشته شده است.»

حال باید از مدیران سازمان سینمایی این موضوع را پرسید که آیا تناسبی میان پخش و توزیع نسخه نمایش خانگی چنین مستندی با برطرف کردن دغدغه رهبری در ارتباط با به نفوذ جریانات فرهنگی تطهیرکننده رژیم پهلوی وجود دارد؟