یک استاد دانشگاه و کارشناس فرهنگی با انتقاد از فیلم سینمایی «رسوایی» تاکید کرد فیلمفارسی از این فیلم که داعیه دیانت دارد شریف‌تر است.

سوره سینما- محمدصادق کوشکی در سال ۹۱ یکی از چهره های خبرساز حوزه فرهنگ و هنر بود و اظهارنظرها و تحلیل هایش درباره سینما مورد توجه قرار گرفت. با او در این گفتگوی مفصل درباره فیلم های سی و یکمین جشنواره فجر و مسائلی که در سال ۹۱ در سینما اتفاق افتاد صحبت کردیم. حرف‌های این استاد دانشگاه مثل همیشه جالب است.

 چه تعداد از فیلم‌های جشنواره فیلم فجر سال ۹۱ را دیدید؟

محمدصادق کوشکی: فکر می‌کنم ۱۲ یا ۱۳ فیلم را دیده باشم

– با توجه به این فیلم ها و احتمالا شنیده‌های‌تان چه برداشتی از تولیدات سال ۹۱ داشتید؟

یکی از امتیازهای جشنواره امسال تعداد قابل توجه فیلم‌هایی بود که شرافت‌مندانه به موضوعات حتی ملتهب پرداخته بودند البته دربارۀ کیفیت برخی از آن‌ها آرا متفاوتی طرح می‌شود. نکتۀ دیگر جشنوارۀ امسال ‎حضور پررنگ چهره‏های جدید بود. چهره‏هایی که نان داشته‏های خود را می‎خوردند و متکی به گذشته و سوابق نبودند و داشته‏های‌شان را عرضه کرده ‌بودند و همین نکته ما را به آ‎آآیندۀ سینمای ‎ایران امیدوار کرد. نشانه‎های تولد سینماگران قابلی را در ‎این جشنواره دیدیم.

– فیلم‏های خوبی که دیدید، چه بود؟

فیلم کاملا مطلوب خودم را در جشنواره ندیدم اما اگر بخواهم به جهت داشتن ارزش‏هایی انتخاب کنم، فیلم «تنهای تنهای تنها» بالاترین نمره را می‎گیرد، بعد از آن فیلم‎های «سر به مهر»، «خاک و مرجان»، «برلین منهای ۷» و ….

– فیلم‏هایی که حوزۀ هنری تهیه‌کنندۀ آن بود را هم دیدید، مثل «خسته نباشید»؟

متاسفانه ‎این فیلم و فیلم‏های «حوض نقاشی» و «تاج محل» را ندیدم.

– در مجموع شما فضای فیلم‏های امسال جشنواره را شریف‎تر می‎دانید.

 بله من حتی بعضی از کارها را نپسندیدم اما فیلم شریفی بود مانند «دربند» پرویز شهبازی، یعنی‎ ‎این فیلم مطلوب من نوعی نبود اما اگر با استانداردهای انسانی و نظام جمهوری اسلامی ‎و اخلاقی آن را بسنجیم، فیلم شریفی محسوب می‎شود و می‎توان به آن احترام گذاشت.

– تا جایی که مصاحبه‏های شما را خوانده یا شنیده‎ام، همیشه متر و معیارتان جدا از ارزیابی‏های سلیقه‎ای‎ و هنری، به ‎این نکته تکیه دارد که فیلم حداقل در لایه‏های ابتدایی اگرخلاف شرع نباشد و یا منکری را اشاعه ندهد، مشکلی با آن ندارید. حتی در ‎این زمینه سینمای دهۀ شصت را به دلیل رعایت ‎این نکات، سینمای بهتری می‎دانید.

ما برای ‎این‌که یک اثر را در کشور خودمان بررسی کنیم، چند شرط داریم. اگر اثری فاقد همه‌ مولفه‏های سینما باشد که اساسا سینما تلقی نمی‎شود مثلا بازی‏های بدی داشته‎باشد و یا فیلم‎نامه خوبی نداشته‌باشد یا ضعف‌های تکنیک دیگر. پس ‎این مساله جای خود، شرط دیگر ‎این است که اثر هنری باید به جامعه احترام بگذارد و اثری که فاقد ‎این ویژگی باشد، اصلا اثر هنری شناخته نمی‎شود، هرچقدر هم که تکنیکال باشد. احترام به جامعه هم احترام به قانون جامعه است، قانونی که مورد احترام اکثریت مردم جامعه باشد.

– احترام به جامعه‎ای‎ که به آن اشاره می‎کنید، یک تعریف کلی است ؟

احترام به قانون در واقع بخش حداقلی و کف مطالبات است. مثال می‎زنم، اگر یک شهروند بخواهد در‎ این کشور به عنوان یک ‎ایرانی زندگی بکند، حداقل توقع ‎این است که قانون را نقض نکند، حال اگر ‎این آدم تبدیل شود به یک انسان مفید ‎این نکته دیگری است و اگر شد آدم فداکار و شاخص و .. که دیگر ماجرا شکل دیگری پیدا می‎کند. اما اگر ‎این آدم بخواهد آزاد زندگی کند، باید قانون را رعایت کند و اگر غیر از ‎این باشد و مدام قانون را زیر پا بگذارد خب مجازات می شود. در همه جای دنیا هم به همین شکل است. یک فیلم سینمایی هم باید در ابتدا از نظر تکنیکال یک فیلم سینمایی شناخته شود و بعد چون یک اثر هنری و فرهنگی است، همان طور که اشاره کردم باید به قوانین جامعه احترام بگذارد، حال اگر ضروریات اولیه را داشت،‎ وارد حوزه فیلم سینمایی می‎شود و می‎توان درباره کیفیت، اثرگذاری و ارزشمندی آن بحث کرد.

– حال اگر فیلمی ‎نسبت به یک قانونی نقد داشت، تکلیف آن چه می‎شود؟

نقد اشکالی ندارد و جزو وظایف یک هنرمند است اما نقض با نقد فرق دارد. شما می‎توانید یک قانون را بدون آنکه نقض کنید مورد نقد قرار دهید و هیچ کس هم جلوی شما را نمی‎گیرد.

دربارۀ ‎این قوانین که مورد نظر شماست توضیح می‎دهید؟

به ماده قانونی نمی‎خواهم اشاره کنم ولی به‎طور کلی یک قانون‎ این است که در اثر هنری توهین نباشد و اشکالات را بیان کند. اگر کسی قوانین و حتی نظام حکومتی جامعه را قبول نداشته باشد اگر بدون توهین آن‏ها را نقد کند، اشکال ندارد اما اهانت کردن و تحریک احساسات غلط است و همان خط قرمز اولیه‎ای‎ است که رعایت نشده. مثال می‎زنم هنرمندی در اثر خودش چرایی قصاص را مطرح می‎کند و ‎این سوال را که اگر قصاص را حذف بکنیم بهتر نیست، چون با کشته شدن فرد خاطی که مشکلی حل نمی‎شود، ‎این یک نوع نگاه است که کارشناسان باید نظر بدهند ، اما هنرمند دیگری قصاص را ضد انسانی و جنایت معرفی می‎کند و ‎این تحریک احساسات و ضد قانون است.

– در واقع در مورد چند فیلمی‎ که شما و برخی افراد و نهادها اعتراض داشتید، از ‎این منظر بود که نقض قانون کرده‌اند….

قانون به مفهوم کلان. در یکی از ‎این فیلم‏ها دختری می‎رفت پیش مرد غریبه‎ای‎ با هم مشروب‎خواری می‎کردند و دختر باردار می‎شد و سایر ماجراها. باور کنید بسیاری از خانواده‏های ‎ایرانی نمی‎توانند داستان ‎این فیلم را برای فرزندان‌شان تعریف کنند و ‎این یعنی مغایرت با عفت عمومی. کما ‎این‌که فرض بکنیم، فیلمی‎علمی‎درباره‌ی تشکیل نطفه انسان ساخته شود، دیدن چنین فیلمی ‎‎برای دانشجوهای پزشکی لازم است اما‎ این فیلم را در سینماها که نمایش نمی‎دهند. نکته ‎این است که خانواده محور جامعه است، باید بدون به‌هم خوردن خطوط قرمز و با خیال راحت فیلم را ببیند. از فیلم‏های جشنواره فجر امسال مثال می‎زنم، موضوع حداقل سه تا از فیلم‏هایی که من دیدم  تجاوز و تعرض بود، «هیس دخترها فریاد نمی‎زنند»، «خاک و مرجان» و «برلین منهای ۷». اما ما در هیچ کدام از‎این فیلم‏ها وقاحت و زیرپا گذاشتن اخلاق و عفت ندیدیم، به همین خاطر یک ‎ایرانی معمولی با خیال راحت‎ این فیلم‏ها می‎بیند و می‎تواند به سوال‏های فرزندانش هم پاسخ بدهد. در ‎این فیلم‏ها اتفاقا با حجب و حیای هنرمندانۀ ‎ایرانی به موضوع نگاه شده‎ است.

– صحنه‏های کودک آزاری به نظر شما مشکلی ندارد؟

بحث کودک آزاری ذاتا خشن است اما مغایر عفت عمومی‎ نیست. در فیلم خانم درخشنده که به‎طور علنی بحث تجاوز مطرح نمی‎شود، اشاره‎ای‎ به آن می‎شود. این یک روش است که بحث مطرح و داستان بازگو می‎شود اما در حوزه وقاحت و پرده‎دری نمی‎افتد. یا در «خاک و مرجان» ماجرای تجاوز یک آمریکایی به زنی افغانی است که زن بچه‌دار هم می‎شود اما همه ‎این‏ها با حجب و حیا بیان می‎شود.

– یعنی معتقدید قابلیت روایت با حجب تصویری را دارند.

مشخص است که برای نویسنده و کارگردان و عوامل فیلم احترام به اخلاق جامعه مهم بوده است. حتی یکی از داستان‌های «برلین منهای ۷ » ماجرای تجاوز به دختر نوجوان عراقی است.

– سال ۹۱ سال پرتلاطمی‎ برای سینمای ایران بود، البته بسیاری از این تلاطمات ماحصل سالیان گذشته بود که به یک‎باره آشکار شد، به طور مشخص فیلم‎هایی با موضوع خیانت مورد توجه واقع شد که سازندگانش نیت خود را نقد برخی بی‌اخلاقی‌های جامعه عنوان کردند اما  شما وعدۀ دیگر آن را پرده‌دری دانستید. اگرچه که خود شما هم اذعان داشتید که ماجرا با قصد و نیت نبوده ‌است …

ببینید ما نیت هیچ کدام از این آقایان فیلمساز را نمی‌دانیم…

– اما به هرحال به عقیده گروهی خطوط قرمزی در این فیلم‎ها رعایت نشد، این برخوردها تلاطمات زیادی را موجب شد و تبعاتی هم داشت. در جشنواره امسال، عده‌ای معتقد بودند، بسیاری از فیلم‌ها به دلیل همین تلاطم‌ها خنثی شده بودند. اتفاقا در بیانیۀ هیات داوران هم به این نکته اشاره شد و دلیل آن را هم مشکلات اکران و … عنوان کردند. به نظر شما ساخته شدن فیلم‎های خنثی می‌تواند نتیجه و ماحصل آن تلاطمات باشد؟ و یا اصلا قائل به خنثی شدن فیلم‌های خنثی هستید.

تاسفی در بیانیۀ هیات دیده می‌شد که چرا جشنواره مانند سال گذشته نیست از این بیانیه می‎توان نتیجه گرفت که ظاهرا مدیران سینما آنچه که پارسال اتفاق افتاد را بیشتر می‎پسندیدند و از جشنواره امسال راضی نیستند. اما به واقع، فیلم‎هایی که امسال به نمایش درآمدند چه مشکلی داشتند که خروجی بیانیه نشان می‎دهد، داوران آن‌ها را نپسندیده‎اند. اکثر فیلم‎های امسال توسط هنرمندان جوان با ایده‎های نو ساخته شده بودند، شاید به همین دلیل خنثی بودند، موضوعات بین‌المللی، انسانی‌تر و قابل ارائه در دنیا بود، شاید برای همین خنثی بودند. موضوعات ایرانی بودند و مدافع مملکت، آیا این‌ها فیلم‎هایی خنثی بودند؟ اگر در فیلمی ‎اشغال‎گری نقد شود، فارغ از کیفیت ساخت، آیا عدالت‎خواه است یا خنثی؟ فیلم «دربند» یک نقیصه اجتماعی را نقد می‎کند، آیا این فیلم خنثی است؟ اگر فیلمی ‎اخلاق جامعه را به چالش بکشد، خنثی نیست؟ در این صورت باید تعریف دوستان را عوض کنیم، چون ملاک ما قانون است نه مدیران فعلی سینمایی‎. قانون این مملکت که باید مورد وفاق جمعی باشد چیز دیگری می‎گوید، قانون اساسی که میثاق ملی ما است می‎گوید تقویت بنیان خانواده. آیا جشنواره امسال در این جهت حرکت می‎کرد یا جشنواره سال گذشته که ۱۳ فیلم آن با خانواده دچار چالش بودند و ۶ یا ۷تای آن را نمی‎شد با خانواده ایرانی دید. منظور از خنثی چیست؟ اگر فیلمی ‎ضد قانون اساسی را غیرخنثی می‎دانند، پس چه خوب که چنین فیلم‎هایی ساخته نشده ‎است. حال اگر بحث ساخته شدن فیلم‎های نقادانه است که امسال چنین فیلم‎هایی در جشنواره کم نبودند. فیلم «دهلیز» یا فیلم «روز روشن» کدام یک خنثی بودند. فیلم «روز روشن» روی خط قرمز حرکت می‎کرد، من آن را نپسندیدم اما فیلمی ‎نبود که شرافت را زیر پا بگذارد. از نظر من «استرداد» فیلم خنثایی بود، باید ببینیم چه کسی آن را ساخته‎ است. این فیلم چه مساله‏ای را می‎خواست بیان کند اتفاقا فیلم‎هایی که از نظر وزارت ارشاد گذشته‎اند و دوستان تولید کرده‌اند، فیلم‎های خنثای هستند.

– چه فیلم‌های دیگری منظورتان است؟

من می‎گویم فیلم‎های خنثی را یا خودشان ساخته‎اند یا یک جورهایی از آن حمایت کرده‎اند. در حالی که فیلمی‎ درباره شهید علم‌الهدی ساخته شده فیلم ضعیفی است اما به هرحال دربارۀ یک شهید و خنثی نیست. یا حتی فیلمی ‎که دربارۀ بهنام محمدی بود که اصلا در شان او نیست اما فیلم خنثی نیست. اگر یک فیلمی ‎به زمین و زمان اهانت کند، آن وقت خنثی نیست؟

– پس شما اعتقادی به خنثی بودن فیلم‎های جشنواره ندارید؟

گفتم به نسبت از سال گذشته بهتر بود و جوان‎هایی آمدند که بضاعت‌شان را عرضه کردند و نان نام‌شان را نخوردند و نمی‎دانم این چه بدی دارد آیا می‎توانیم بگوییم یک نسل جوانی به سینمای ایران تزریق شده که بد هستند. ما نمی‎توانیم خیلی کلی بگوییم خنثی، باید مصداق‎های آن را هم عنوان کنیم.

– حالا از زاویۀ دیگر آیا فیلم‎های به‌زعم شما شرافت‌مند، نتیجه اعتراض‎هایی بودند که در سال ۹۱ مطرح شد.

من از بعضی آقایان فیلم‎ساز جسته گریخته شنیده‎ام و واقعا فقط شنیده‌ام که عنوان شده از ترس اعتراض‎های مردمی‎ و … بعضی آثار را که شاید مساله‌دار بوده‎اند، در جشنواره نمایش نداده‎ایم و جشنواره را پاستوریزه برگزار کرده‎ایم. اگر این گونه باشد، خوب است. یعنی اعتراض باعث شده که نسبت به قوانین مملکت احترام گذاشته شود که خوب است. چون کارگردانی که ذهنش منطبق با ارزش‎های مملکت است، فیلم خودش را می‎سازد، فیلم‌سازان هم  معمولا سفارشی کار نمی‎کنند. ولی یک زمان است که وزارت ارشاد می‎گوید اگر فیلمی‎خط قرمزها را شکسته، اجازه ورود به جشنواره را ندارد و این اگر صحیح باشد نشان می‎دهد وزارت ارشاد چشمش ترسیده و حساب برده ‎است البته پشیمان از سال گذشته نیست و فقط ترسیده است. البته نمی‎گویم حتما چنین چیزی گفته‎اند و فقط این ماجرا را شنیده‎ام. به نکته‏ای هم اشاره کنم که اعتراض‎های پارسال علیه هیچ کارگردانی نبود، چون وقتی یک کارگردان طبق قانون از وزارت ارشاد پروانه ساخت و اکران می‎گیرد، کسی نمی‎تواند به او ایرادی بگیرد…

– اما در آخر این کارگردان و تهیه‌کننده است که از همه نظر ضرر می‌کند….

کسی که مجوز داده باید ضرر او را جبران کند، از جیب خودش نه از بیت‎المال…

– اما چنین جبرانی نشد…

متاسفانه… ولی هیچ‌کس هم به کارگردان‌ها اعتراض نکرد و اعتراض دربارۀ عملکرد وزارت ارشاد بود. جیرانی یا هر کارگردان دیگری با مجوز ارشاد فیلم‌شان را ساخته بودند و ما حق نداریم به او اعتراض کنیم. چنان که من دربارۀ هیچ‌کدام از این فیلم‌ها صحبت نکردم و به خودم چنین حقی ندادم. حتی آن‌هایی که مقابل وزارت ارشاد تجمع کردند، علیه سیاست وزارت ارشاد شعار دادند اما آیا کسی فیلمی ‎را از پرده پایین آورده است؟ آیا ائمه جماعت دربارۀ کارگردان‌ها صحبت کردند یا سیاست وزارت ارشاد؟

– درواقع به‎نظر شما حق است که اعتراض به مسئولان مربوط عنوان شود نه شخص. حالا این می‌تواند از هر طرفی باشد و موج اعتراض نباید علیه کارگردان باشد.

اگر هم کسی چنین کرده، اشتباه کرده است.

به اعتراض‎های مقابل وزارت ارشاد اشاره کردید، شما فیلم «رسوایی» را دیدید…

بله…

– به نظر شما حکایت این فیلم چه می‎شود….

 فیلم «رسوایی»؛ رسوایی است دیگر.

– جایی خوانده‎ام، گفته‎اید نمی‎دانم جواب امام زمان (عج) را چگونه می‎خواهند بدهند.

کارگردان و نویسنده این فیلم ادعای تدین می‎کند، من گفتم شما چون متدین هستی باید بدانی، در باور ما این است که کارهایمان هر روز به امام زمان(عج) عرضه می‎شود، شما رویت می‎شوید این کارت را امام زمان(عج) ببیند. اگر یک کارگردان لاییک چنین فیلمی ‎را می‎ساخت، چنین حرفی نمی‎زدم، کما این‌که تا به‎حال در مورد هیچ کارگردانی چنین نگفته‌ام.

– فکر می‎کنید خانواده‌ها بتوانند فیلم را ببینند.

متاسفانه «رسوایی»، یکی از زننده‎ترین فیلم‎های بعد از انقلاب است. ما در فیلم «زیرنورماه» هم تقابل یک زن بزهکار و یک روحانی را می‎بینیم، در این فیلم اما هیچ احساس منفی، شهوانی و جنسی برانگیخته نمی‎شود، چون کارگردان می‎داند چه را رعایت می‎کند و خطوط قرمز برایش محترم است. او می‎داند یک روحانی چگونه می‎خواهد از یک زن بدکاره حمایت و دستگیری کند و  نمایش کاملا انسانی و درست و شریف از وظیفه یک روحانی را می‎بینیم. سوال این است که اگر در فیلم «رسوایی» قصه این بود که یک روحانی می‎خواهد به یک زن بدکاره پناه بدهد و او را هدایت کند،آیا باید این گونه می‎گفتیم؟ صحنه‎های بسیار زننده این فیلم، توهین آشکار به مردم جنوب شهر است، آیا این مردم همگی چشم چران هستند و زن‎های جنوب شهر هم همگی حسود؟ وقتی که زن بدنام به محله می‎آید یک نفر نیست که به او نگاه نکند، به جز مرد لحاف دوز و بعد هم که آن روحانی.انگار همه در این محله فاسد و چشم چران هستند، آیا واقعیت جامعۀ ما این است؟ به جز این، اهل مسجد آدم‎های ضعیفی نمایش داده می‎شوند که با یک بلوتوس، همگی مسجد را خالی می‎کنند و گول یک بازاری سالوس و ریاکار را می‎خورند و همگی بدون توجه به این‌که مملکت قانون دارد، خودشان  زن را سنگسار می‎کنند و بعد هم با صحبت‎های همان زن بدنام، هدایت می‎شوند و دوباره پشت سر روحانی قرار می‎گیرند. در این فیلم به روحانیت اهانت شده ‏است، آیا یک روحانی نمی‎داند، نباید با زن نامحرم در یک محیط دربسته باشد؟ این فعل حرام است، این روحانی عارف مسلک در خانه‎ای که کسی به آن راه ندارد، با این زن جوان تنها می‎ماند. براساس فتوای امام (ره) و مقام معظم رهبری تخلف از قانون جمهوری اسلامی‎ حرام است. پلیس دنبال متهم است و روحانی مربی اخلاق قانون را زیرپا می‎گذارد.

روحانی فیلم می گوید نپرسیدند و من هم نگفتم….

در قانون اگر ما متهم را مخفی کنیم و او را به پلیس نشان ندهیم، جرم است و این روحانی استاد اخلاق تخلف می‎کند. آیا برای نشان دادن خوبی یک روحانی باید او را در تقابل با پلیس نشان بدهیم. آن هم پلیسی که وظیفه شناس و فهیم است. این فیلم از فیلمفارسی هم پایین‎تر است، چون فیلمفارسی برخلاف رسوایی، ادعای دیانت ندارد. به طلبه‎های هم در این فیلم اهانت شده ‎است. طلبه‎هایی که این روحانی مدت‌هاست، استاد اخلاقشان است، به مجرد دیدن یک بلوتوس، استاد را رها می‎کنند و همه دنبال کار خودشان می‎روند، یعنی تا این حد طلبه‌ها دهن‌بین هستند.

– و فکر می‌کنید بابت ساخته شدن این فیلم باید از وزارت ارشاد  سئوال کرد؟

همۀ صحنه‎های این فیلم نامناسب نیستند. بخش زیادی از این فیلم صحنه‎های اضافی است که اگر کوتاه شود به داستان فیلم لطمه‌ای نمی‎زند، اما فروش و جاذبه‎های جنسی آن را کم می‎کند. اگر چنین شود، شاید قابل اکران باشد اما به اشکالات اساسی فیلم و توهین‎هایی که در آن شده باید جواب داده شود. این‌که به چه حقی به قشرهای مختلف جامعه توهین کرده و این گونه نسبت ناروا زده‎است.

این فیلم نوروز اکران می‎شود.

فیلمفارسی از این کار شریف‎تر است چون ادعای دیانت ندارد، اما این کار با ادعای دیانت بدیهیات را زیر سوال می‎برد. در این فیلم از بدگمانی صحبت می‎شود اما به همه تهمت می‎زنند.

– شما اشاره کردید به  فیلم‎های شریفی که در جشنواره سی و یکم فجر به نمایش در آمدند.

به این دلیل که خط قرمزها را زیرپا نگذاشته‎اند.

– حالا به نظر شما که استاد دانشگاه هستید و جامعه شناسی خوانده‎اید و سینما را هم می‎شناسید، خانواده‌ها می‎توانند این فیلم‌ها را ببینند و مخاطب را جذب می‎کنند؟

من نوعی می‎توانم دیدن چند تا ازاین فیلم‌ها را به دانشجویانم توصیه کنم و حتی چند فیلم در حوزه علم سیاست ارزش دیدن دارد و واجد ارزش علمی‌ هستند. حداقل این است که اگر آن را ببینند، خط قرمزهای اخلاقی‎شان خدشه‎دار نمی‎شود و این خودش پیشرفت است. حالا ممکن است سال آینده به دلیل فضای انتخاباتی که مردم را حداقل تا پایان خرداد و تیر درگیر می‎کند و یا به دلیل مشکلات اقتصادی، مردم رغبتی به سینما نشان ندهند. به هرحال در شرایط بد اقتصادی سینما دیگر اولویت اول نیست و اگر پول اضافی باشد، مردم به سینما می‎روند، امروزه سینما برای خیلی از اقشار تفریح پرخرجی است، شاید به این دلایل تماشاگر سینما کمتر باشد. در فضای انتخاباتی هم جامعه بیشتر حواسش به سمت بحث‎های انتخاباتی است تا سینما. ولی من نوعی به عنوان یک معلم دیدن برخی از این فیلم‌ها را توصیه می‎کنم. به تهیه کننده فیلم «خاک و مرجان» گفتم شاید به عمد و شاید هم سهوا در فیلم شما گزاره‎های روابط بین‌الملل خیلی خوب مطرح شده و یا دیدن «تنهای تنهای تنها» برای یک دانشجوی علوم سیاسی مفید است. سال پیش اما چنین امکانی را برای توصیه و تشویق نداشتم.

– درصحبت‌هایتان اشاره کردید، فیلم استرداد مصداق فیلم خنثی است، با توجه به مطالعات تاریخی که دارید، فکر می‌کنید از جنبۀ تاریخی فیلم قابل استناد است؟

دارای اشکالات جدی است که نه فقط بنده بلکه دکتر یعقوب توکلی هم که مورخ هستند، در جلسه‎ای تایید کردند که فیلم گزاره‎های درست تاریخی را به مردم منتقل نمی‎کند. اساسا ماجرای استرداد غلط تعریف می‎شود. این طلاها خسارت به مردم ایران نیستند، اشغالگران شوروی، آمریکایی و انگلیسی، در برابر ما موضع ضعف نداشتند، اشغالگر بودند. آن‌ها امکانات و آذوقه ملت ایران را بردند و آن‌ها را دچار قحطی کردند و باید پول آن را می‎دادند که در آخر هم این یازده تن طلاها را ندادند و ماجرا تمام شد. اصلا در این نکته که روسیه طلاها را به ما داده، تردید تاریخی وجود دارد. در فیلم این گونه وانمود می‎شود که طلاها تحویل داده شده اما پهلوی اول آن‌ها را برده و خورده‎است. البته من شنیده‎ام و یقین ندارم که نسخه اول فیلم این گونه نبوده و طلاها به کشور بازگردانده می‎شود. اما بعدا با یک گفتار متن آخرش را وصله کردند که طلاها را شاه به سوییس برد اما در این فیلم شوروی سابق تطهیر شد، در حالی که طبق کدام سند و مدرک یازده تن طلا از شوروی سابق گرفته شده ‏است.