سوره سینما – هدیه حدادی‌اصل: به پشتوانه پیش از نیم قرن سابقه و فعالیت هنری در سینمای ایران به عنوان یکی از کارگردانان باسابقه از او یاد می‌شود. دقیقا صحبت از مسعود کیمیایی است، کارگردانی که به عنوان هنرمندی صاحب سبک از همان ابتدای جوانی استعداد و هنر خود را به تصویر کشید و به نمایش گذاشت.

در طول سال‌های ابتدایی فعالیتش در کار هنری، او تنها کارگردان سینمای ایران بود که هم مورد تایید منتقدان قرار می‌گرفت و هم مردم عادی از آثارش استقبال می‌کردند.

مسعود کیمیایی مشخصا با «قیصر» و «گوزن‌ها» در قله سینمای قبل از انقلاب ایستاده و با فاصله موفق‌ترین و بهترین کارگردان سینمای ایران در آن دوران بوده است. در واقع با ساخت فیلم «قیصر» در سال ۱۳۴۸ دو قطب هنری و تجاری سینما را به هم پیوند داده است.

سالیان سال است که از این کارگردان که اعتراض و رفاقت را در فیلم‌هایش درهم می‌آمیزد و دیالوگ‌های فیلم‌های او سر زبان‌ها می‌افتد، به عنوان استاد قهرمان‌سازی در سینمای ایران یاد می‌شود.

اغلب فیلم‌های کیمیایی با پیرنگ باورها و ارزش‌های انسانی در جایگاه یک فیلمساز جامعه‌گرا ساخته شده‌اند. پیرنگی که خود او به آن پایبند است اما با گذشت زمان در نگاه برخی یا از بین رفته یا کمرنگ شده‌!

با اینکه در سال‌های اخیر ضعف در کارگردانی کیمیایی موجب حرف و حدیث‌های زیادی برای او شده اما از این مهم نباید غافل ماند که سینمای ایران پس از فیلم «قیصر»، سینمایی شد که حرف برای گفتن داشت و این موج موفقیت‌آمیز با فیلم دوم این کارگردان شروع شد که چراغ سینمای ایران را روشن کرد.

کیمیایی پس از تجربه ناکامی که در فیلم‌های آخر خود یعنی «متروپل»، «قاتل اهلی» و «خون شد» داشت حالا با یک اثر سینمایی دیگر با عنوان «خائن‌کشی» کارنامه هنری خود را مخدوش‌تر می‌کند، اثری که در دوره چهلم جشنواره فیلم فجر رونمایی شد، کیمیایی را ده قدم فیلی به عقب برگرداند!

اکنون به بهانه حضور فیلم سینمایی «خائن‌کشی» به عنوان آخرین ساخته او در جشنواره چهلم فیلم فجر، نگاهی به برخی از آثار خاطره‌ساز و به‌یادماندنی این کارگردان می‌اندازیم.

داستان فیلم سینمایی «خائن‌کشی» در مورد گروهی است که می‌خواهند از بانک ملی دزدی کنند. مهدی، شاهرخ، گیو، اطلس و دیگرانی دزدان ظاهری بانک هستند، اما این پول را برای قرضه ملی دکتر مصدق می خواهند. دکتر مصدق بر سر این مسئله اصرار می‌ورزد که نفت ایران باید ملی شود. از سویی سرکرده‌ی این گروه دلباخته زنی است اما در درگیری‌هایی که در جلوی بانک با پلیس بالا میگیرد او تیر میخورد و باقی فرار می‌کنند و …

در این فیلم قسمتی از زندگی مهدی بلیغ؛ سارق و کلاهبردار ایرانی به تصویر کشیده می‌شود و همچنین گذری هم به ماجرای ملی شدن نفت و ماجراهای آن می‌زند.

* فیلم سینمایی «قیصر»

«قِیصَر» فیلمی در سال ۱۳۴۸ ساخته شد و بازیگرانی چون بهروز وثوقی، ناصر ملک‌مطیعی، جمشید مشایخی، بهمن مفید و … در آن نقش آفریده‌اند.

داستان این فیلم درباره یکی از برادران آب مَنگُل به نام منصور است که فاطی را هتک حرمت می‌کند. فاطی، پس از نوشتن نامه‌ای به مادر و دایی‌اش، خودکشی می‌کند و در بیمارستان جان می‌دهد. فرمان؛ برادر بزرگ فاطی، پس از آگاه‌شدن از موضوع، به دکان برادران آب مَنگُل می‌رود. او، چون پیشتر قسم خورده‌بوده که دیگر هرگز دست به چاقو نبرد، با دستان خالی با برادران آب مَنگُل روبرو می‌شود. دو برادر منصور، رحیم و کریم، او را غافل‌گیر کرده، می‌کشند.

قیصر، برادر کوچکِ فرمان، از سفر جنوب بازمی‌گردد و پس از آگاه‌شدن از قضیه، به‌قصد انتقام به سراغ برادران آب مَنگُل می‌رود. او کریم را در حمام و رحیم را در کشتارگاه از پا درمی‌آورد. سپس به اتفاق ننه‌مشهدی، رخت‌شوی محله‌شان، برای زیارت به مشهد می‌رود. وقتی قیصر از زیارت بازمی‌گردد، از مرگ مادرش باخبر می‌شود. در گورستان به‌هنگام دفن مادرش، به‌کمک نامزدش از چنگ پلیس می‌گریزد و به‌واسطهٔ رقاصه‌ای منصور را در ایستگاه راه‌آهن یافته، او را با چاقو می‌کشد. دست آخر نیز پلیس او را دستگیر می‌کند…

* فیلم سینمایی «گوزن‌ها»

«گوزن‌ها» در سال ۱۳۵۳ تولید شد در این فیلم به تهیه‌کنندگی مهدی میثاقیه، بهروز وثوقی و فرامرز قریبیان ایفای نقش کرده‌اند.

این فیلم داستان مرد تحت تعقیبی به نام قدرت است که پس از سرقت مسلحانه از بانک، خود را به دوستش سید رسول می‌رساند. سید مردی معتاد است و همسرش فاطمه بازیگر تماشاخانه است. سید که مردی زبون است، با کمک معنوی قدرت به خودش می‌آید… ابتدا در مقابل مزاحم فاطمه و سپس صاحب خانه می‌ایستد و سپس هروئین فروشی که او را به اعتیاد کشانده از پا درمی‌آورد. پلیس رد قدرت را در خانه سید می‌یابد و هر دو به دست پلیس کشته می‌شوند.

گفتمی است؛ واقعه آتش‌سوزی سینما رکس و موضوع طعنه‌دار فیلم که تنها سه سال پس از واقعه سیاهکل به پرده رسید، شایعات زیادی را در خصوص این فیلم دامن زد…

مسعود کیمیایی در مصاحبه با برنامه «فیلم‌کات» اشاره کرده که پایان این فیلم پس از نمایش در سومین جشنواره جهانی فیلم تهران با دستور ساواک کاملاً تغییر کرد و «گوزن‌ها» در سال‌های پیش از انقلاب با پایان تغییر یافته به نمایش عمومی درآمد اما پس از انقلاب پایان اصلی نسخه اولیه جایگزینش شد.

* فیلم سینمایی «سُرب»

«سُرب» که در سال ۱۳۶۷ تولید اکران شد، داستان یک زوج جوان یهودی ایرانی را در اواخر دههٔ ۲۰ خورشیدی روایت می‌کند که خواهان عزیمت به سرزمین موعود اسراییل هستند اما پس از مواجهه با مخالفت سازمان یهودی هاگانا و کشته شدن عمویشان به دست آنها مجبور به فرار شده و درگیر ماجراهای پس از آن می‌شوند.

این فیلم در هفتمین دورهٔ جشنواره بین المللی فیلم فجر در ۶ رشته هنری کاندیدای جایزه بوده و سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری و بهترین چهره‌پردازی را از آن خود کرد.

در خلاصه داستان این فیلم آمده است: در تهران سال‌های ۱۳۳۰ یک زوج جوان یهودی به نام‌های دانیال و مونس همچون بسیاری دیگر از یهودیان خواهان عزیمت به سرزمین موعود هستند. اما از آنجاییکه عمویشان یعقوب مخالف صهیونیزم است با مخالفت سازمان هاگانا که یک گروه بسیج کنندهٔ یهودیان می‌باشد مواجه می‌شوند. چندی بعد یعقوب به دست یزقبل که عضو سازمان است کشته می‌شود و پلیس میرزا محسن، همسایه یعقوب را که فردی متدین بوده و برای کمک به او آمده‌است را به جرم قتل دستگیر و روانهٔ زندان می‌کند. دانیال و مونس که از هویت قاتل آگاه هستند برای نجات جان خود مجبور به فرار و زندگی مخفیانه شده و درصددند تا هر طور شده از کشور خارج شوند. نوری، برادر میرزا محسن برای اثبات بی‌گناهی برادر خود به دنبال آنان است تا در دادگاه شهادت دهند ولی غیر از او یزقبل نیز در پی آنان است تا شاهدی بر قتلش باقی نماند. سرانجام نوری موفق به بازگرداندن دانیال می‌شود. در روز دادرسی دانیال مورد ترور واقع می‌شود اما نوری با انداختن خود در جلوی او مورد اصابت گلولهٔ قاتل قرار می‌گیرد و دانیال سرانجام در دادگاه حاضر می‌شود.

* فیلم سینمایی «اعتراض»

«اعتراض» فیلمی به کارگردانی و نویسندگی مسعود کیمیایی و  تهیه‌کنندگی سیدضیا هاشمی در سال ۱۳۷۸ تولید شد.

در داستان این فیلم چنین آمده است: امیرعلی که شریفه، نامزد برادرش رضا، را به دلیل رابطه نامشروعش با مردی به نام احمد به قتل رسانده، پس از دوازده سال از زندان آزاد می‌شود. پیش از آزادی، هم‌سلولی‌اش محسن دربندی، انگشتری به او می‌دهد و به او سفارش می‌کند پس از گرفتن طلب او از مردی بیرون از زندان، از زنی به نام مجدی حمایت کند و سر و سامانی به زندگی او بدهد. بیرون از زندان، مادر او که حالا نابینا شده به همراه برادران و خواهران امیرعلی و شوهرخواهرش به استقبال او می‌آیند. امیرعلی درمی‌یابد که در غیاب او پدرش از فراق او مرده و یوسف، یکی دیگر از برادرهایش، در یک آسایشگاه روانی بستری است. یوسف در جریان تظاهرات دانشجویی بر اثر ضرباتی که به سرش وارد آمده دچار اختلال روانی شده‌است. رضا، برادر آزادشده‌اش را به یک پیتزافروشی در شمال شهر که محل کار اوست می‌برد.

رضا عاشق دختر پولداری به نام لادن است که به اتفاق دوستانش از مشتریان دایمی پیتزافروشی است و از طرفی تلاش می‌کند به ناراحتی‌های روانی دوست معتادش قاسم پایان دهد. امیرعلی به زودی مجدی را پیدا می‌کند و در حالی که تصور می‌کرده مجدی همسر محسن است، درمی‌یابد که او زنی بیوه و در واقع خواهر هم سلولی‌اش است که با دختر کوچکش عاطفه زندگی می‌کند. امیرعلی دلباخته مجدی می‌شود و در ملاقاتی در زندان با محسن از او اجازه عروسی با خواهرش را می‌خواهد و محسن نیز می‌پذیرد و …

«اعتراض» در هجدهمین جشنواره فیلم فجر حضور داشت و توانست برنده دو سیمرغ بلورین برای صداگذاری و موسیقی متن شود.

* فیلم سینمایی «جرم»

«جرم» در سال ۱۳۸۹ تولید شد و در جشنواره بیست و نهم فیلم فجر حضور داشت.

این فیلم روایتگر سال‌های ۵۵ تا ۵۷ در تهران است و زندگی مردی را به تصویر می‌کشد که مانند دیگر ساخته‌های کیمیایی نمی‌خواهد از اصول و عقیده‌ای که دارد برگردد. رضا سرچشمه به طور اتفاقی به زندان می‌افتد و بعد از اینکه از زندان خارج می‌شود درگیر حوادث انقلاب می‌گردد.

«جرم» در جشنواره برنده ۵ سیمرغ بلورین در رشته‌های بهترین فیلم، بازیگر نقش مکمل مرد، موسیقی متن، صداگذاری و طراحی صحنه و لباس شد.