سوره سینما – محسن خیابانی : گردش اقتصادی سینما در اسرائیل، هم‌چون اغلب کشورهای اروپایی بر تولید اشتراکی و اقتصاد مبتنی بر نمایش فیلم در جشنواره‌ها، استوار بوده است. تولیدات مشترکی که عمدتاً در همکاری با کشورهای اروپایی حاصل شده و بیشتر از همه در جشنواره‌های اروپایی عرضه شده‌اند. از همین رو فیلم‌های رژیم اشغالگر قدس، از حیث زیبایی‌شناسی، پیرو سینمای اروپا بوده‌اند.

شیرینی‌پز (اُفیر رائول گریزر، ۲۰۱۷)، مثال خوبی در این زمینه محسوب می‌شود. اثری که محصول مشترک اسرائیل با آلمان است. آلمان در کنار فرانسه، بیشتر از هر کشور اروپایی دیگری در تولید فیلم با رژیم اشغالگر قدس همکاری می‌کند. نخستین نمایش شیرینی‌پز هم در جشنوارۀ برلین اتفاق افتاد، جشنواره‌ای که یکی از سیاسی‌ترین فستیوال‌های سینمایی جهان قلمداد می‌شود. پس از آن، فیلم در چندین و چند جشنوارۀ سینمایی دیگر به نمایش در آمد. در نهایت، اسرائیل، شیرینی‌پز را به‌عنوان نمایندۀ خود در بخش بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان به اسکار ۲۰۱۸، معرفی کرد.

خلاصه داستان

توماس، یک شیرینی‌پز جوان و منزوی آلمانی، با یک مرد اسرائیلی متأهل به نام اورن، که اغلب برای شغلش به برلین سفر می‌کند، وارد رابطه‌ای نامشروع می‌شود. پس از یکی از بازگشت‌های اورن به اسرائیل، تماس‌های توماس به او بی‌پاسخ می‌ماند. توماس در نهایت متوجه می‌شود اورن در یک تصادف در اسرائیل مرده است. او تصمیم می‌گیرد به بیت‌المقدّس برود تا از کافه بیوۀ اورن (آنات) بازدید نماید. توماس بدون فاش نمودن هویت خود، در آشپزخانۀ کافهْ شغلی پیدا کرده و آپارتمانی را در شهر اجاره می‌کند. در ابتدا او اجازه ندارد که شیرینی و غذا بپزد، زیرا کافه را در معرض خطر از دست دادن گواهینامه کوشر قرار می‌دهد. آنات کم‌کم به توماس اجازه می‌دهد تا در تولید غذاها مشارکت کند. در همین حین، رابطه‌ای عاطفی بین این دو شکل می‌گیرد.

کوشر چیست؟

به مجموعه قوانین قوم یهود که ناظر بر خوردن و آشامیدن هستند، قوانین کوشر می‌گویند. بعضی از قوانین کوشر با احکام اسلامی خوردن و آشامیدن یکی هستند. مثلاً یهودی‌ها مانند مسلمانان، خوردن گوشت خوک را حرام می‌دانند. اما قوانین کوشر تفاوت‌های مهمی با احکام حلال در دین اسلام دارد. مثلاً گوشت شتر در تمام مذاهب و فرقه‌های دین اسلام، حلال است ولی قوانین کوشر، خوردن گوشت شتر را برای یهودی‌ها ممنوع می‌نماید. در دین اسلام، مجموع آراء فقهی شیعه و اهل سنت بر آن است که مسلمان بودن شخص آشپز، واجب نیست. یعنی گوشت به کار رفته در غذاهای گوشتی حلال، باید حاصل ذبح شرعی حیوان حلال‌گوشت باشند و اگر یک غیرمسلمان ذبح شرعی را انجام داده باشد، غذا همچنان حلال است. اما در کوشر، یهودی‌ها فقط مجاز هستند غذاهایی را بخورند که توسط یهودی‌ها تهیه شده باشد. توضیح دربارۀ جزئیات کوشر در این مجال نمی‌گنجد و همین میزان برای توضیح کارکرد دراماتیک آن در فیلم شیرینی‌پز، کفایت می‌کند.

مقلّد

شیرینی‌پز یکی دیگر از همان درام‌های عاشقانۀ معمولی و قراردادی اروپایی است که دستاورد سینمایی قابل‌توجهی  ندارد. کارگردانی گریزر بسیار تخت و غیر خلاقانه است و در سکانس‌های عاشقانه، مانع از نزدیکی حسی مخاطب به شخصیت‌هایش می‌شود در حالی که سر تا پای فیلم داد می‌زند که عکس این قضیه هدف سازندگان بوده است.

فیلمنامۀ اثر در انگیزه‌بخشی به شخصیت‌ها در روابط عاشقانه، مشکل دارد. دلایل شکل‌گیری رابطۀ توماس و اورن برای ما نامکشوف می‌ماند. تلاش رسانه‌های صهیونیستی و هالیوود (که نفوذ صهیونیسم در آن بر کسی پوشیده نیست) طی دو دهۀ اخیر برای دفاع از همجنسگرایی با اصرار بر تفاوت آن با همجنس‌بازی، بر کسی پوشیده نیست. شیرینی‌پز، میراث شوم این نگرش را به ارث می‌برد تا ماجرای عشقی پرشور را بین دو مرد به تصویر بکشد. وقتی درمی‌یابیم اورن قصد داشته از زنش جدا بشود تا با توماس زندگی کند، چنتۀ خالی فیلمنامه در توصیف این علاقه و ریشه‌هایش، ماهیت تحمیلی و دروغینش را آشکار می‌کند. از طرفی شکل‌گیری رابطۀ توماس با آنات او را تبدیل به یک همجنسباز می‌کند، چیزی که حتی با معیارهای مخدوش اخلاقی‌ای که رسانه‌های غربی سعی در تبلیغش دارند، یک ناهنجاری محسوب می‌شود.

منهای توماس، اورن و آنات که تا حدودی به شخصیت نزدیک می‌شوند، دیگر آدم‌های فیلم در حد تیپ باقی می‌مانند. شیرینی‌پز حتی در منطق روایی هم مشکلاتی جدی دارد. مثلاً وقتی در اواخر فیلم، آنات شیرینی‌هایی به خوبی دست‌پخت‌های توماس درست می‌کند، ما در سکانس‌های قبلی مربوط به آموزش شیرینی‌پزی توماس به آنات، هیچ نشانه‌ای از پیشرفت زن ندیده‌ایم.

شهر در امن و امان

عمدۀ ماجراهای شیرینی‌پز در بخش‌های صهیونیست‌نشین بیت‌المقدس رخ می‌دهد امّا دوربین و نگاه فیلمساز، حتی در حد یک نما، نیروهای نظامی و شبه‌نظامی ساکن در این مناطق را نشان نمی‌دهد. اگرچه در یکی از سکانس‌های فیلم، برادر شوهر آنات، سربسته به او می‌گوید که توماس چون اسرائیلی نیست نباید در کافۀ او کار کند، اما فیلم در مجموع، کل تعصبات قومی و سرزمینی صهیونیست‌ها را به قوانین کوشر فروکاهیده است.

توماس به‌خاطر اینکه یهودی نیست حق پختن شیرینی را در کافۀ آنات ندارد ولی وقتی در فرآیند پخت دخالت می‌کند، با شیرینی‌های خوش‌مزه‌اش به کافۀ آنات رونق می‌بخشد. این مسئله در نهایت باعث می‌شود که کافۀ آنات، تأییدیۀ کوشر را از دست بدهد. در اواخر فیلم که توماس به برلین بازگشته، کافه همچنان فاقد گواهی کوشر است اما مشتری‌هایِ صهیونیستِ (مثلاً) غیرمتعصبی را می‌بینیم که آن‌جا را شلوغ نگه داشته‌اند. این هم از تعصب‌زدایی از اسرائیلی‌ها!

چه آشی برایمان پخته‌اند؟

فیلم‌هایی مثل شیرینی‌پز سعی دارند با عادی نشان دادن شرایط مناطق اسرائیلی‌نشین و نپرداختن به حضور نظامیان یا شبه‌نظامیان صهیونیست، تفکر نظامی‌گری را در صهیونیست‌ها، کتمان نمایند. چنین فیلم‌هایی هم در جا زدن اسرائیل به عنوان جامعه‌ای دموکراتیک کاربرد دارند و هم به گسترش صنعت گردشگری آن کمک می‌کنند.

اسرائیلی‌های فیلم شیرینی‌پز، افرادی هستند که از چشیدن یک کیک حسابی ذوق‌زده می‌شوند، هر شنبهْ در عید شبث میهمانی می‌گیرند و این عید را با مهربانی به هم تبریک می‌گویند و در نهایت، مهم‌ترین دغدغۀ صهیونیست‌های متعصب‌ فیلم، این است که غذایشان را لزوماً یک یهودی پخته باشد! برای فروریختن این فریب نیاز نیست به جنایات یکی دو ماه اخیر صهیونیست‌ها در نوار غزه نگاه کنیم. فقط کافی است به فرآیند شهرک‌سازی اسرائیلی‌ها در بخش‌های شرقی بیت‌المقدس نگاه کنیم. جایی که طبق قوانین بین‌المللی متعلق به فلسطینی‌هاست ولی اسرائیلی‌ها به مرور زمان و با آواره‌کردن بسیاری از فلسطینی‌ها، در آن‌ها پیشروی کرده‌اند.