سوره سینما: در یک فیلم تاریخی قدرت فیلمساز در ایجاز کلام و تصویر نکته‌ای کلیدی است. فیلمساز باید این قدرت را داشته باشد که متناسب با اثرش و با استفاده از ایجاز به هنرمندانه ترین شکل، رویدادها را نشان دهد، نبود ایجاز تصویری و کلامی لطمه‌ی شدیدی به در چشم باد وارد کرده است

وقتی یک اثری تاریخی در بوته نقد گذاشته می‌شود، یک بحث اساسی پیش می آید و آن اصالت است. تمام  فضای اثر، از طراحی صحنه و لباس گرفته تا شیوه دیالوگ نویسی و روایت اثر، همه‌ی جزئیات باید از اصالت برخوردار باشند. همین است که فیلم‌های تاریخی با هزینه های بالایی تولید می‌شوند. روایت چنین اثری یا بر یک رویداد واقعی که در گذشته رخ داده، استوار است یا بر زندگی یک شخص حقیقی و واقعی. یک فیلم تاریخی به دلیل اینکه در کنار اصیل بودن باید داستانگو نیز باشد، می‌تواند از تخیل نیز بهره ببرد و این عمل باعث شده بسیاری از آثار تاریخی بیش از اندازه تخیلی باشند و رویداد یا شخصیتی را بسیار اغراق شده نشان دهند. در چنین حالتی اصالت معنای خود را از دست می دهد و به وسیله‌ای برای بیان هدفی دیگر تبدیل می‌شود. اگر اینگونه باشد فیلم تاریخی ساختاری ایدئولوژیک پیدا می کند و تاریخ را براساس لحظه های باشکوه و مردمان با شکوه و یا برعکس به ما نشان می دهد.

در یک فیلم تاریخی قدرت فیلمساز در ایجاز کلام و تصویر نکته‌ای کلیدی  است. فیلمساز باید این قدرت را داشته باشد که متناسب با اثرش و با استفاده از ایجاز به هنرمندانه ترین شکل، رویدادها را نشان دهد. در فصل‌های ابتدایی سریال که در شمال می گذشت و مخاطب با حوادث مربوط به قیام و جنبش جنگل روبه‌رو بود، صحنه ها از ریتم تندی برخوردار بودند که نشان از بهره گیری کارگرداناز ایجاز کلام داشت، کم کم که سریال جلو رفت جوزانی هر بار بیشتر از قبل بر روی صحنه ها و اتفاق های بسیار ساده تمرکز بیشتری کرد به گونه ای که فصل‌های میانه و پایانی با قسمت های ابتدایی اصلا قابل مقایسه هم نیست. در چشم باد به یک اثر تاریخی بسیار کم تحرک که بیشتر بر دیالوگ تکیه می کند تبدیل شد که یکی از دلیل اصلی آن استفاده بیش از حد کارگردان از نوشتار به جای بهره گیری از تمهیدها و جلوه  های و به عبارتی زبان بصری است.

یکی دیگر از علل کند شدن و  نبود یک ریتم مناسب و روان، تاکید زیاد جوزانی بر داستان‌های فرعی است. برای مثال در یکی از قسمت‌ها حدود پانزده دقیقه به تصاویر مستند از جنگ جهانی دوم و مسائل مربوط به هیتلر، و یا در فصلی دیگر به آواز خواندن یک تاجیک اختصاص داده شده است و یا طولانی بودن سکانس‌های مربوط به تماشای فیلم “برباد رفته “‌ توسط بیژن و  تاکیدهای بدون دلیل بر ویرانی های نشان داده شدهدر فیلم. در فصلهای نخست یعنی زمانی که به دوره قاجار مربوط می ‌شد تعادلی منطقی بین داستان اصلی و اتفاقات فرعی وجود دارد. اما در ادامه داستان این اشاره های ظریف و موجز به داستانهای فرعی از بین رفت و اتفاق‌های ساده و فرعی جای داستان اصلی را گرفتند مثلا زمانی که یکی از شخصیت‌ها( شخصیت اصلی) در ایلهای بختیاری پنهان می شود، کارگردان به جای تحلیل شرایط او به جوامع عشایری می پردازد.

جوزانی در تلاش بوده است که اثرش تا حد ممکن اصیل باشد، به عبارتی فضای سیاسی و تارخی و فرهنگی یک ملت را زیر ذره بین قرار دهد از همین رو است که ساختار روایت در چشم باد به شکل زندگینامه‌ی یک ملت در آمده است و نیز همچنانکه در قسمت اول اشاره شد جوزانی خواسته است در حین نگاه تاریخی اش روایتگر یک داستان عاطفی و پر کنش باشد ولی در قسمت‌های پایانی شاهد هستیم که اثر او اگرچه تاحدودی اصالت تاریخی دارد ولی اثری با قدر قصه گویی مطلوبی نیست و حتی تاکید بیش از حد و جذب شدن کارگردان به شخصیت‌های تاریخی‌اش  بر شیوه های نوشتارگونه و  دور شدن از ساختار بصری باعث شده است که در چشم باد از نگاه یک فیلم داستانی هم دچار اشکالات فراوانی بشود. در اینجا می توان به بعضی ازسکانس ها اشاره کرد که نشان از بی توجهی کارگردان که احتمالا ناشی از فشار کار  میباشد نگاهی انداخت. مثلا دریکی از سکانس‌ها پارسا پیروزفر از پله ها پایین می رود پشتش خیس است ولی وقتی به پایین پله ها می رسد پشتش کاملا خشک است.

این فیلم قبل از آن که نشان دهنده‌ی تاریخ سیاسی آن دوران باشد، هدفش به تصویر کشیدن تاریخ اجتماعی و فرهنگ عامه مردم ـ بخصوص تهران آن روزگار، است و همین موضوع مسیر موسیقی متن فیلم را نیز تحت تاثیر قرار داده است. ساخت موسیقی چنین فیلمی آن هم برای شخصی همچون علیزاده ظاهرا باید کاری آسان به نظر بیاید، چرا که تخصص اصلی و اولیه او موسیقی اصیل ایرانی (مربوط به اواخر دوران قاجار) و نیز مکتب تهران بوده و علیزاده با تحقیق و بازخوانی تاریخ دوران روایت شده در سریال، کلیت اثر را برای ساخت موسیقی فیلم به دست آورده است.

انتخاب بازیگران یکی از نقاط قوت این سریال است. چهره ای که جوزانی از رضاشاه به عنوان یک پادشاه جبار نشان می دهد با انتخاب سعید رادموجب شده که جلوه ای متفاوت از رضاشاه را شاهد باشیم.  شخصیت های این سریال و شیوه پرداخت آنها ابهاناتی را ایجاد کرده است برای مثال بیژن ایرانی (با بازی پارسا پیروزفر) که فیلم در واقع داستان زندگی او را بازگو می کند(وجوزانی در بسیاری مواقع از زباان او نظراتش را می گوید)، درباره موضوع های مختلف همچون میهن پرستی صحبت می کند ولی ناگهان به وطن و خاکی که برایش بسیار عزیز بود، پشت می کند. در چشم باد اکثر شخصیتهایی مختلفی و متفاوتی را به تصویر می کشد. بازاری ها، روشنفکرها، جاسوسها و میهن پرستها و خلاصه اکثر شخصیتهایی که در آن برهه از زمان نقشی داشته‌اند.

در چشم باد به دلیل قدرت و تسلط جوزانی در طراحی میزانسن ها و نیز استفاده از دوربین ۳۵ میلیمتری فضایی سینمایی به این سریال بخشیده است. یکی از مواردی که می توانست به یک ضعف در این سریال بدل شود فلاش بک های زیاد این سریال است که با هوشمندی جوزانی در شیوه‌ی به کارگیری و زمان منطقی استفاد ه از آنها، جلوه ای متفاوت به خود گرفته است. فلاش بکها زمانی استفاده می شوند( مخصوصا در محجموعه های تلویزیونی) تا تماشاگر از رخدادی که از آن بی خبر است آگاه شود ولی در سریال در چشم باد فلاش بک ها کاربرد عاطفی و احساسی دارند.

در چشم باد از بخش های به یاد ماندنی زیادی دارد که نشان می دهد برای به تصویر کشیدن چنین سکانسهایی برنامه ریزی و تفکر منسجمی در پس آن بوده است. سکانس های مربوط به جنگهای جنگلی، حضور اکبر عبدی در فعالیت های اراذل و اوباش و سکانس حضور آنها در مجلس عروسی، شاید بیشترین سکانسهایی که در یادها بماند مربوط سکانسهای کوتاه و ظریفی است که شاید اگر کارگردان فیلم با تدوین اثرش آن را به اثری کم تحرک تبدیل نمی کرد در چشم باد به اثری ماندگار در ذهن مردم و نیز در تاریخ مجموعه های تلبویزیونی بدل می‌شد.

نکته نهایی که می توان از آن سخن گفت، نگاه بی طرفانه جوزانی است. شاید اگر جوزانی با همین رویکرد بی‌طرفانه و حفظ اصالت در روایت یک اثر تاریخی، می توانست اثری پر تحرک بسازد و به جای نماهای طولانی و دیالوگ‌های اضافی و شیفتگی بیش از حد او به شخصیت ها و فضای تاریخی اثر، به ریتم اثر در قسمتهای پایانی و بر داستان اصلی و شخصیتهایی که تاکنون خلق کرده است تاکید می کرد، مطمئنا در چشم باد به یکی از بهترین مجموعه‌های تلویزیونی بدل می‌شد.

رییوار غلامعلی