نامزد دریافت جایزه بهترین فیلم مستند نخستین جشنواره هنری ایران ۱۴۰۴ جذابیت مستند را محصول ارتباطی دانست که با مخاطب برقرار می‌کند.

منوچهر مشیری فیلمسازی است که دو مستند از او در جشنواره ۱۴۰۴ نامزد دریافت جایزه بهترین فیلم شده‌اند: «جغرافیای عشق» و «جوانی من در خیابان انقلاب جا مانده». مشیری که سال‌هاست در این عرصه فعالیت داشته و بسیاری از آثارش در تلویزیون نمایش داده شده است، اکنون مشغول پیگیری برای ساخت مستندی درباره دکتر بدرالزمان قریب است. او علاوه بر فیلمسازی، تدریس در کارگاه‌های آموزشی مستندسازی را هم در کارنامه خود دارد.

پایگاه خبری- تحلیلی سوره سینما: آقای مشیری، کمی درباره «جغرافیای عشق» بگویید.

منوچهر مشیری: مستند جغرافیای عشق در سال ۱۳۷۶ برای گروه فرهنگ و ادب شبکه اول ساخته شده است. این اثر، یکی از فیلم‌های مجموعه مستند «فرزانگان ایران» است و به‌ صورت پرتره یا شرح حال درباره زندگی استاد عباس سحاب، پدر کارتوگرافی ایران و مؤسس اولین مؤسسه کارتوگرافی در بخش خصوصی کار شده است. این مستند که در سال‌های آخر حیات استاد فیلمبرداری شده، تنها فیلمی است که درباره ایشان تهیه شده است.

تهیه مجموعه «فرزانگان ایران» همچنان ادامه دارد؟

بله، در سال ۹۰ مستندی را به مناسبت صد سالگی پروفسور محمدحسن گنجی کار کردیم که هنوز اکران نشده است. ایشان پدر جغرافیای نوین ایران و دانشمندی هستند که در سال ۲۰۰۱ به‌عنوان دانشمندی جهانی در رشته هواشناسی شناخته شدند. نام این فیلم «صدسالگی» است و در صدا و سیمای مرکز خراسان جنوبی (بیرجند) تهیه شده است.

در حال حاضر هم طرحی را درباره خانم دکتر «بدرالزمان قریب» به حوزه هنری ارائه داده‌ام. خانم دکتر قریب شاخص‌ترین استاد زبانشناسی زبان‌های باستانی در ایران و شخصیتی هستند که برای نخستین بار در جهان، فرهنگ لغات «زبان سغدی» را به دو زبان فارسی و انگلیسی تدوین کرده‌اند. زبان سغدی زبانی است که حدود چهار قرن در محدوده جاده ابریشم تکلم می‌شده است اما اکنون زبان خاموش محسوب می‌شود. در حال حاضر هر کتیبه‌ای که از این دوران یا حتی دوران‌های پیش از آن یافته ‌شود، برای ترجمه به دکتر قریب سپرده می‌شود. مشهورترین این کتیبه‌ها، کتیبه خشاریارشاه است.

همه مستندهای این مجموعه را به جشنواره فرستاده‌اید؟

خیر، از آنجا که خیلی دیر از برگزاری این جشنواره مطلع شدم، تنها توانستم تعدادی را که DVD آنها در دسترس بود، ارائه دهم.

با توجه به اینکه مستند «جغرافیای عشق» در سال ۷۶ تولید شده و شما پس از آن کارهای دیگری را هم ساخته و به جشنواره ارائه داده‌اید، فکر می‌کنید دلیل انتخاب این مستند چه بوده است؟

به نظرم در میان این آثار، مستند «جغرافیای عشق» گزینه خوبی است. این اثر اولین فیلمی بود که کلیشه‌های رایج مستند را شکست و بارها از تلویزیون پخش شده است. البته باید در نظر داشت که این مستند حدود ۱۵ سال پیش ساخته شده و کلیشه‌شکنی در آن به همین خاطر حائز اهمیت است. «جغرافیای عشق» براساس فیلم‌نامه و به‌صورت یک روایت خطی ساخته شده است. یک روز کامل از زندگی استاد در این مستند ۳۳ دقیقه‌ای به تصویر کشیده می‌شود؛ از صبح که ایشان از خواب بیدار می‌شوند، جشن تولد مؤسسه‌شان در خانه گرفته می‌شود، سپس استاد به محل کار خود می‌رود و در نهایت سری به زادگاه خود و خانه قدیمی‌شان در تفرش می‌زند. در واقع این مستند در سه لوکیشن (خانه، محل کار و تفرش) فیلم‌برداری می‌شود. ضمن اینکه یکی از دلایل این انتخاب، شاید تأکیدی بود که بر سخت‌کوشی در آن دیده می‌شود.

به‌طور کلی به نظر می‌رسد هنوز هم در حوزه مستندهای شرح ‌حالی، کار نویی ساخته نمی‌شود…

– همین‌طوراست؛ اگرچه گهگاه تحولاتی هم در این زمینه مشاهده می‌شود. در گذشته اصطلاح «یک شخصیت- یک اتاق- یک دوربین» در این مورد به کار می‌رفت که بیانگر شیوه ساخت این مستندها بود. به نظر من در حال حاضر مستندهایی می‌توانند به جذابیت موردنظر خود دست پیدا ‌کنند که قالب‌های گذشته را شکسته و به‌صورت حسی-عاطفی کار شوند.

آیا این موضوع می‌تواند متأثر از امکاناتی باشد که در اختیار سازنده قرار می‌گیرد؟

درباره این مسئله طبقه‌بندی رایجی وجود دارد که مستندها را به مستند الف، ب، ج و د تقسیم می‌کند. هریک از این طبقات مشمول امکانات ساخت متفاوتی هستند. معمولاً کارهایی که ما در آن دوره می‌ساختیم، در گروه ج جا می‌گرفت که محدودیت‌های زیادی داشت و از لحاظ زمانی هم مشکلاتی وجود داشت؛ مثلاً تعیین می‌شد که در ۴روز فیلمبرداری کنید، در عرض ۲روز تدوین را انجام دهید و…

و خب قطعاً این مسئله نمی‌تواند در کیفیت مستندها بی‌تأثیر باشد.

علاوه بر «جغرافیای عشق»، از شما مستند «جوانی من در خیابان انقلاب جا مانده» نیز در جشنواره انتخاب شده است، آیا این اثر هم در مجموعه «فرزانگان ایران» کار شده است؟

خیر، این مستند اصولاً به‌صورت مستند پرتره کار نشده است و به مناسبت سی‌امین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۸۷ ساخته شد. این اثر، مستندی است که در آن تلاش شده حال و هوای انقلابی زنده شود و به شیوه‌ای حسی-عاطفی با مخاطب ارتباط برقرار کند.