مدیر مرکز مستند سوره معتقد است مستند باید ساختار جذاب و حرفه‌ای داشته باشد و توجه به مضمون کافی نیست.

سوره سینما- محسن یزدی مدیر مرکز مستند سوره فعال رسانه‌ای، تهیه‌کننده و کارشناس فرهنگی در این گفت و گو درباره نگاهش به مستندسازی و برنامه‌هایی که برای تولید و نمایش آثار دارد، صحبت کرده است. 

مرکز مستند سوره با چه هدفی شکل گرفت؟

محسن یزدی: مدیران حوزه همیشه مدنظرشان بود که به صورت مجزا به بحث مستند در حوزه ی هنری پرداخته شود. قبلاً مستند در سازمان سینمایی حوزه پیگیری می‌شد و به نوعی زیر سایه‌ فیلم های داستانی قرار داشت. اگرچه کارهای خوبی هم در این مدت ساخته شد اما چون مسئولیت اصلی سازمان توسعه سینمایی سوره، کار داستانی بود، آقایان به این نتیجه رسیدند که برای تمرکز روی کار مستند باید تشکیلات مستقلی را تشکیل دهند.

*روند تولید در مرکزی که شما مدیریت می‌کنید چطور ارزیابی می‌شود؟ شورایی برای تصمیم‌گیری وجود دارد؟ گروهی ویژه طرح‌ها را تعیین می‌کنند؟

من قبلاً کار رسانه ای می کردم و از سال ۷۹ به طور موازی کار مستند هم انجام می دادم. اما همیشه احساس می‌کردم نقصی در موسسات تولیدی هنری ما وجود دارد. چه حوزه داستانی، چه مستند و چه هنرهای دیگر  از بودجه کشور استفاده می کنند، بنابراین باید درباره‌ کشور و مسائل مردم کار هنری انجام دهند در حالی که  این اتفاق نمی افتاد. من فکر می‌کردم به این دلیل است که موسسات تولیدی، چه سینمایی و چه تلویزیون، سفارش دهنده نیستند. یعنی منتظرند طرح هایی بیاید و تصویب کنند و اگر ایراداتی دارد را رفع می کنند و بعد تصویب می کنند.

* فرق شما با آن سازوکار این است که شما سفارش دهنده هستید؟

مایل بودیم که این گونه باشد. در این یک سال، خودمان سفارش دهنده‌ عمده تولیداتی که داشتیم، بودیم. به این ترتیب که سوژه را انتخاب می کردیم وکارگردان هایی که احساس می‌کردیم در آن حوزه خاص کار کرده را هم انتخاب می‌کردیم. با کارگردانان درجه یکی هم کار می کردیم چرا که علاوه بر محتوا، فرم هم برایمان اهمیت داشت. حوزه هنری از بودجه کشور ارتزاق می‌کند، سعی کردیم مسائل کلان کشور را انتخاب کنیم.

* اولویت شما با کدام سوژه هاست؟

موضوعات حقوق بشری و مواردی که به نوعی در عرصه بین المللی به ما ارتباط داردرا مدنظر داشتیم و به آن ها پرداختیم. اما اولویت امسال‌مان مستندهای اجتماعی‌ست. بنظرم مستندسازانی که دغدغه ی انقلاب دارند، در این حوزه کم فروغ هستند. اغلب یا مستندهای بحران کار می کنند یا مستندهایی با موضوعات بین المللی. یعنی بیشتر روی تاثیر ایران در خارج از ایران متمرکز هستند. علت این امر هم این بود که ما ۱۵-۲۰ سال پیش احساس خلاء درباره ی چگونگی متصاعد شدن پیام انقلاب در خارج از کشورکردیم و به این خاطر مستندهایی در کشورهای افریقایی، امریکا، اروپا، منطقه و غیره ساخته شد. اما در این میان مستندهای اجتماعی مغفول ماند. من معتقدم که امروز مسائل داخلی و خارجی زیادی وجود دارد که به مسائل اجتماعی کشور ربط پیدا می کند و اگر در این زمینه کار نکنیم، ضربات زیادی خواهیم خورد. الان مستندسازانی که در حوزه اجتماعی کار می‌کنند در مستندهایشان بیشتر دغدغه سوژه دارند تا مسائل مردم. برخی از اینها در غالب این سوژه، سیاسی کاری هم می‌کنند.

* الان دغدغه ی شما اجتماعی و به طور کلی دغدغه ی مردم می باشد؟

بله. ما امسال ساخت مستندهای اجتماعی را شروع کردیم.

* سیاست های سال گذشته تان چگونه بود؟

سیاست سال های گذشته، مسائل روز ایران در عرصه بین المللی بود. مثلاً تکفیری ها در اروپا. که نوعی مقایسه اسلام ناب و اسلام تکفیری ها بود. دو کار ساخته شد، یکی در سازمان توسعه سینمایی سوره و دیگری در مرکز مستند که به نظرم هر دو جزء بهترین مستندهای مربوط به اسلام در اروپاست. بیشتر مستندها درباره عرصه بین‌المللی بود. البته یک مستند هم درباره فتنه ی ۸۸ داشتیم به نام روزهای خرداد. اما امسال سعی داریم که بیشتر به موضوعات اجتماعی بپردازیم.

* با طیف های متعددی از کارگردانان کار می کنید یا معتقدید که باید با طیف خاصی کار کرد؟ ملاک شما برای انتخاب افراد چیست؟

مستندسازان متعددی داریم که اگرچه سلایق مختلفی دارند اما همه در دایره‌ی انقلاب هستند. و یا افرادی که به منافع کشورشان علاقمندند؛ این ها را از فیلمهایشان می شناسید. این افراد فیلمی که متلک می اندازد، فیلمی که نق می زند، ندارند. فیلم های این چنینی را وقتی بررسی می کنید می بینید کلیدواژه هایشان یکی است. ما قطعا با این آدم ها کار نمی کنیم؛ کسانی که منافع خودشان برایشان مهم است نه منافع کشور یعنی منافع جشنواره ای دارند. این ها به اسم، مستندساز اجتماعی هستند اما سیاسی کاری می کنند؛ مثلاً به نام تاریخ یک خیابان، پهلوی را تطهیر می کنند، بعد می‌گویند ما درباره‌ی خیابان مستند ساختیم! یکی از نکاتی که ما با مستندسازان مان صحبت می‌کنیم این‌ست که می‌گوییم ما از نقد صریح استقبال می‌کنیم ولی جمع بندی مستند باید یک جمع بندی قابل قبول باشد، جمع‌بندی بن بست، جمع بندی تخریب نداشته باشد. نقد با تخریب و سیاسی کاری متفاوت است. به هر حال این جا حوزه ی هنری ست و ضمن این که خود من هم به اصول آن معتقدم. ما با مستندسازانی کار می کنیم که اولاً در رابطه با محتوا و اصول با هم اشتراک داریم، ثانیا که کار فرم هم بلد باشند.

* مستندهای مرکز، تولیدی است یا خرید هم دارید؟

دو اثر را خریداری کردیم.

* عرضه و پخش این مستندها به چه ترتیبی خواهد بود؟ این‌ها در سینما ها پخش می‌شود یا در شبکه نمایش خانگی عرضه می‌شوند؟

به طور کلی برای پخش مستند راه های وسیعی وجود ندارد. چند راه، رفته شده که شکست خورده است. نمی‌خواهم بگویم راه بد بوده، بلکه بد رفته شده است. اما به هر حال حوزه هنری، سینما و سیستم پخش دارد و ما از ابتدا فکر می کردیم که مستندی ساخته شود که مورد استقبال قرار بگیرد و در سینما اکران شود. اما نکته‌ای وجود دارد، فرم مستند در توزیعش خیلی مهم است. مثلاً مستندی که بسیار جنبه شخصی دارد و ارتباطی با عامه مردم نداشته باشد، هر ترفندی برای توزیعش به کار ببندیم کارساز نیست. به همین خاطر برای ما خیلی مهم است که فرم مستند به گونه‌ای باشد که دیده شود. مستندهای اجتماعی عمدتاً دیده می‌شوند. یکی از راه‌های پخش آن سینما است، اما هر مستندی را نمی‌توان در سینما اکران کرد. عمده‌ پخش این مستندها در تلویزیون است و ما به تلویزیون توجه خاص داریم.

* با تلویزیون تفاهم‌نامه‌ای امضاء کرده‌اید؟

تفاهمنامه به آن معنا خیر ولی ارتباطمان با تلویزیون خوب است.

* این مستندهایی که ساخته‌اید از تلویزیون پخش شده است؟

هنوز پخش نشده است، قصد داریم در قالب مناسبی بتوانیم این مستندها را ارائه کنیم.

* از کدام شبکه این ها پخش می شوند؟

این ها در تلویزیون حوزه برنامه ریزی می‌شود. اما به طور کلی ارتباط مان با تلویزیون بد نیست. کلیپی راجع به رشد جمعیت داشتیم که تلویزیون آن را پخش کرد و خوب هم دیده شد.

* به راه‌های دیگری هم برای عرضه مستند فکر کرده‌اید؟

بله. ما به راه های مختلف عرضه‌ مستند مثل سیستم نمایش خانگی که حوزه هم این بخش را در اختیار دارد فکر کرده‌ایم. بحث تبلیغات خیلی مهم است. به تبلیغات رسانه‌ای و انواع دیگر فکر کرده ایم. اما همان طور که گفتم مستند باید قبل از همه این بحث ما خودش قابلیت داشته باشد.. خودش باید ویژگی‌ای داشته باشد که بتوان آن را ارائه کرد تا مردم ببینند.

* وجه اشتراکی که بین این مستندهایی که تا کنون ساخته شده این است که در تکنیک بسیار قوی است. مثل ملکه، روزهای خرداد. تیتراژ، پایان بندی‌ها، صدا خیلی خوب بود. به نظر می آید تکنیک را با حساسیت زیادی دنبال می کنید.

برخی‌ها می‌خواهند این‌طور القا کنند که مستندسازهای انقلابی کار خوب انجام نمی‌دهند؛ در صورتی که این گونه نیست. مثلاً مستند رمز و راز ملکه اثبات می‌کند که مستندسازی که که دغدغه ی انقلاب دارد و روشن فکر هم نیست، کارش تا این میزان بسیار خوب است. این سد را می خواستیم بشکنیم. ضمن این که فرم بسیار مهم است. محتوا هر چقدر هم که درجه یک باشد اگر در قالب درستی ارائه نشود، به خوبی منتقل نمی‌شود.

* در برنامه سال ۹۴ به تربیت یک نسل از مستندسازان هم اعتقاد دارید یا این که می خواهید از افراد با تجربه استفاده کنید و فرصت این را ندارید که گروه جدیدی را تربیت کنید؟ یا اگر این افراد را بخواهید تربیت کنید در قسمت‌های تکنیکی ست و نه در حوزه کارگردانی؟

ما یک اصل نانوشته داریم و آن این است که عمده‌ی کارهایمان با مستندسازان جوان است. عمده‌ی تلاش مان این است که آدم هایی که در فرم توانمند هستند را شناسایی کنیم. با افرادی که باتجربه اند و کارشان خوب هست، کار کرده و می کنیم. اما عمده ی کارمان با جوانان است. اما اگر منظور از تربیت نیرو، گذاشتن کلاس باشد، نه. فعلاً چنین چیزی نداریم. اما از گرو‌ه‌هایی که به صورت خودجوش در کنار هم جمع شده اند و کار می کنند، حمایت می کنیم. البته سیکل حمایت و تربیت نیرو مهم است. نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که در هنر ، کشف مهم است. باید آدم هایی که مستعد مستندسازی هستند را کشف کرد، و یک بستری فراهم کرد تا این استعداد شکوفا شود. ما سعی کردیم بچه هایی که در زمینه‌ی مستند خودشان کار کرده اند –چون فیلم مستند مثل فیلم داستانی پر هزینه نیست، خودشان می توانند کار کنند -و خوب بودند را کشف کنیم و امکانی برایشان فراهم کنیم تا بتوانند تجربه حرفه‌ای‌تری داشته باشند وکسانی را به عنوان ناظر کیفی به این افراد وصل کنیم تا در فرم هم به آن‌ها کمک کنند.

* برای سال ۹۴ به طور قطعی کاری را شروع کرده‌اید؟

دو سه تا از کارهای سال قبل مانده است. یکی درباره قحطی بزرگ است که ۲-۳ ماه دیگر تمام می‌شود. دیگری درباره نسل سوم  قربانیان جنگ ویتنام و یکی هم مربوط به سوریه است. امسال یک کار درباره تولید ملی داریم. یک کار دیگر درباره نقش فتنه در تشدید تحریم های ایران است و کارگردان رمز و راز ملکه آن را می‌سازد. حدود ۶ ماه به خوبی در این مورد تحقیق کردیم و به آمارهای عجیبی هم رسیدیم در این تحقیق اثبات شد که تمام تحریم های مهم ایران بعد از ۸۸ بود. قبل از انتخابات ۸۸ ایران در سی سال گذشته اش از همیشه قدرتمندتر بود. در این تحقیق مشخص شد که شورش داخلی در کشور، دو دستگی بین مسئولین و این که موضع ایران ضعیف شد، باعث شد امریکا بتواند دو تحریم مهم نفتی و بانکی را علیه ما اعمال کند. حدود ۷-۸ کلیپ کوتاه هم درباره فناوری هسته ای تولید کردیم که در حال اتمام است و ان شا الله برای پخش آماده می‌شود.