مدیر عامل انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس رواج ناامیدی در فیلم‌های سینمایی را عملی غیراخلاقی دانست.

پایگاه خبری- تحلیلی سوره سینما، عمل اخلاقی و غیراخلاقی و رسیدن به مفهومی روشن درباره آن موضوعی پیچیده و در عین حال چالش برانگیز برای انسان در همه ادوار بوده است. سینما به عنوان رسانه‌ای که متعلق به دنیای جدید است پیوندی همیشگی با اخلاق داشته است، به ویژه در جامعه ای مانند ایران که سایه اخلاق بر همه بخش‌های فردی و اجتماعی آن دیده می‌شود. محمدرضا شرف‌الدین تهیه‌کننده سینما و مدیر عامل انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس درباره رابطه اخلاق و سینما با پایگاه خبری- تحلیلی سوره سینما صحبت و نکاتی را مطرح کرده است.

به نظر شما سینما به عنوان یک رسانه مدرن و غربی قابلیت ارتقای اخلاقیات در جامعه را دارد؟
محمدرضا شرف الدین: اگر سینما را به عنوان یک رسانه و آن رسانه را یک ابزار فرهنگی تلقی کنیم، اساسا تمام بار محتوایی و حیطه فعالیت آن در حوزه فرهنگ خواهد بود. سینما حتی وقتی از موضوعات علمی صحبت می‌کند یک کار فرهنگی انجام داده است. تمام رسانه‌های تصویرساز با محتوای خود تاثیر فرهنگی بر جامعه باقی می‌گذارند. اتفاقا مهمترین هدفی که سینما دنبال می‌کند اثرگذاری فرهنگی است. البته تعبیر و تعریف فرهنگ در طول تاریخ و در میان قومیت‌های مختلف متفاوت بوده است و هر جمعیتی یک تعریف از فرهنگ دارد. اما یکی از مهمترین ارکان فرهنگ، در بینش دینی توجه به اخلاقیات است. بنابراین سینما به عنوان یک رسانه فرهنگی طبیعتا می‌تواند در جهت ارتقا بینش اخلاقی گام بردارد.

در میان گونه‌های مختلف فیلمسازی ضرورت توجه به سینمای اخلاق گرا چیست؟ جامعه ما پذیرش این نوع ٍآثار را دارد؟ از این آثار استقبال می‌شود؟
روایت بسیار شفاف و صریحی از پیامبر اعظم (ص) نقل شده است که می‌فرماید: هدف از بعثت من تمام کردن مکارم اخلاق است. در کتب آسمانی پیشین،احکام اجتماعی، عبادی و دستورات گوناگونی وجود داشته است که شاید برای بشر کفایت می‌کرده است اما آن چیزی که پیامبر اسلام مأمور مستقیم آن بودند، رفع نقصان ادیان گذشته یعنی تمام کردن بحث مکارم اخلاق و توجه به ضرورت تحقق آن در جامعه بوده است. طریقه دین اسلام و مهمترین خصلت این دین اخلاق‌گرایی است. بنابراین در عرصه فرهنگ و هنر نیز هیچ اثری را نمی‌توان بدون اثربخشی فرهنگی و اخلاقی آن در نظر گرفت و نقد کرد.

از چه جهاتی توجه به اخلاق برای مخاطب اثربخش است؟
جزئی‌ترین رفتارهای ما در زندگی روزمره از یک منش اخلاقی نشأت می‌گیرد. چه بسا بسیاری از رفتارهای ما در شکل و صورت، وجه رحمانی و وجه شیطانی آن یکسان باشد. اساسا تفاوت سلوک رحمانی و سلوک شیطانی در ذات اخلاقی آنهاست. وجه تمایز آنها در ویژگی‌های اخلاق متعالی است که در نهاد رفتارهای رحمانی وجود دارد. توجه به این ظرایف در یک بستر دراماتیک، مخاطب را هشیار می‌کند در ذات و نیت رفتارهای به ظاهر رحمانی و معنوی خود بیشتر دقت کند. سینما به عنوان یک ابزار فرهنگی و تأثیرگذار بزرگترین مأموریت خود را باید بر توجه به اخلاق متعالی بنا کند.

به نظر شما چگونه و با چه نوع مدیریتی می‌توان بستر را برای فیلمساز فراهم کرد تا اثر اخلاقی تولید کند؟
بستر هنر اخلاقی در نفس خود هنرمند نهفته شده است. یعنی تولید فیلمی که بتواند پیام اثربخشی برای مخاطب به همراه داشته باشد کاملا به نفسانیات هنرمند بستگی دارد. با تلقیات ذاتی و نفسانی هنرمند است که یک اثر، اخلاقی یا غیراخلاقی می‌شود. چراکه هنر تراوشات ذاتی یک هنرمند است. از کوزه همان برون تراود که در اوست. اما اگر فیلمساز به این باور رسیده باشد که بزرگترین مجاهده یک هنرمند خودسازی و تزکیه نفس است جز اثر اخلاقی تولید نخواهد کرد. فیلمساز طیف گسترده‌ای از مردم را مورد خطاب قرار می‌دهد محصول هنری او را از بزرگ تا کوچک نگاه می‌کنند و تأثیر می‌گیرند. اگر هنرمندی به تزکیه نفس توجه نداشته باشد تمام مخاطبان را با نفسانیات غیراخلاقی خود درگیر می‌کند. اما نکته اینجاست که بسیاری از آثار شکل و صورت درست و مشروعی دارند اما به شدت محتوای غیراخلاقی به مخاطب ارائه می‌دهند. به همین دلیل است که بسیاری از آثار تلویزیونی با مشخصات صوری سالم زاینده پیام غیراخلاقی در خانواده هستند اما به خاطر ظاهر سالم کسی از پیام‌های خطرناک نهفته در متن آن آگاه نیست.

از چه منظر تولیدات تلویزیونی و سینمایی به نظر شما غیراخلاقی است؟
اگر دقت کنید معروفات دینی، حجاب و روابط محرم و نامحرم کاملا در این آثار رعایت می‌شود اما متأسفانه این آثار در بهترین حالت خود خنثی هستند. پیام غیراخلاقی فقط زیرپاگذاشتن شرعیات یا معروفات دینی نیست. یأس و ناامیدی از جنود شیطان است. یکی از مهمترین وظایف معلمین اخلاق این است که امیدواری را در میان جامعه منتشر کنند. از کوچکترین تا بزرگترین وظایف اخلاقی، امیدبخشی و امیدواری را محور قرار می‌دهند. متأسفانه بسیاری از آثار فرهنگی و هنری ما مروج یأس و ناامیدی در جامعه هستند.

بنابراین تولیداتی که با محوریت یأس و ناامیدی ساخته می‌شوند غیراخلاقی محسوب می‌شوند؟
بله. درکلام رهبر دقت کنید. ایشان تأکید دارند که تولیدات هنری و فرهنگی باید نسل جوان را امیدوار و موج امید را در دلهای جوانان برانگیزاند. متأسفانه حس ناامیدی محتوای غالب اشعار و تصنیفات نیز شده است. همه ای موارد قطعا غیراخلاقی است زیرا همچنان که عرض کردم امیدواری یکی از مهمترین وجوه اخلاق گرایی است. همه این آثار بی‌اخلاق دارند بر فرهنگ اثر می‌گذارند و در مقابل، فرهنگ بی‌اخلاق بر جامعه اثر می‌گذارد.

از دیگر مصادیق بی‌اخلاقی در تولیدات هنری مثال بزنید؟
وقتی در یک فیلم یا سریال یا هر اثر هنری مخاطب را نسبت به نزدیک ترین کسانش نگران، بی‌اعتماد، مشکوک و ناامید می‌کنیم طبیعتا اخلاق را رعایت نکرده‌ایم.

مدیریت سینما در بوجود آمدن چنین شرایطی چقدر مؤثر بوده است؟
در حال حاضر کمتر اراده‌ای برای اخلاقی کردن تولیدات هنری می‌بینم. البته این فیلمساز است که منشأ تولید فیلم است. یک مدیر در بهترین شرایط هم اجازه صدور تولید یک اثر غیراخلاقی را ندارد.

اما اداره نظارت و ارزشیابی تا حدودی محتوای ناامیدکننده یک فیلمنامه را می‌تواند حدس بزند.
بله نظارت بحث فوق‌العاده مهمی است. اما دامنه و توانایی آن تا جایی گسترده نیست که از بروز چنین شرایطی جلوگیری کند. نظارت، انچه که عرف است را انجام می‌دهد و بیش از آنچه برایش تعیین شده است را انجام نمی‌دهد. قبل از تولید فیلم به فیلمساز، استانداردها را تذکر می‌دهد و از او می‌خواهد بر این خطوط راه برود. اما می‌بینیم که وقتی فیلم تولید می‌شود، اثر متفاوتی از فیلمنامه، خلق شده است. ممکن نیست بدون مشورت و بدون درنظر گرفتن استانداردها فیلمی اجازه ساخت بگیرد اما متأسفانه می‌بینیم که آثاری که پول و هزینه را از این نظام دریافت می‌کنند اما اثری ضد نظام و ارزش‌های آن می‌سازند.

اما آنچه که امروز می‌بینیم کارکرد ممیزی را بیش از اینها نشان می‌دهد.اینطور نیست؟
ممیزی در اثر هنری تقریبا امکان پذیر نیست. اعمال ممیزی کار بسیار سختی است.اساسا در هنرهای ترکیبی مثل سینما(که خودش برآیند هفت هنر است) ایده در تصویر چیز دیگری از آب درمی‌آید. منویات، ظرافت‌های روحی و روانی فیلمساز را نمی‌توان در مرحله ممیزی موشکافی کرد و همه اینها در اثر خودش را نشان می‌دهد.

آثار مذهبی زیادی هم در تلویزیون و هم در سینما با موضوعات قرآنی ساخته می‌شوند. تأثیر آنها را در گسترش اخلاقیات چطور ارزیابی می‌کنید؟
اگر این تولیدات واقعا خالصانه ساخته شده بود، ۷۰ میلیون جمعیت این کشور تاکنون باید عارف می‌شدند. آن کارگردانی که سریال مذهبی و موضوع قرآنی می‌سازد اما در مجامع عمومی سخنش را به بی‌اخلاقی و توهین می‌آراید آیا سریال مذهبی‌اش را خالصانه ساخته است؟ معلوم است که این اثر که حتی روی سازنده‌اش تأثیر مثبتی نگذاشته، ریاکارانه و متظاهرانه ساخته شده است. شما ببینید در کشور لائیکی مثل ترکیه سریال کلید اسرار چه محتوای اخلاقی و تأثیرگذاری را دنبال می‌کند. با وجود اینکه در مشخصات ظاهری آن، حجاب یا دیگر مسائل شرعی رعایت نشده است، اما تا حدودی اثرات اخلاقی تأثیرگذار آن به شدت مشهود است.

گفتگو: زینب عسکری