سوره سینما – در آخرین روز از جشنواره هفدهم فیلم مستند «سینماحقیقت»، ضمن رونمایی از کتاب جدید احمد ضابطی‌جهرمی، ۴۹ فیلم مستند اکران و کارگاه «اخلاق در مستند»، نشست «حمایت از تولید فیلم مستند در حوزه جمعیت و خانواده» و نشست «وطن شرقی در سینمای مستند» برگزار شدند. همچنین در آخرین روز از برگزاری جشنواره هفدهم، مجید مجیدی برای تماشای فیلم مستند «احمد» به کارگردانی مصطفی رزاق کریمی به خانه جشنواره آمد.

*مستندساز موظف به روایت حقایق است

در آخرین روز از برگزاری هفدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت»، کارگاه «اخلاق در سینمای مستند» با حضور هانا پولاک؛ کارگردان، فیلمبردار و تهیه‌کننده لهستانی برگزار شد.

پولاک در ابتدای این کارگاه گفت: موضوع اخلاق و سینما از هم جدا نیست. زیرا ما همه به‌عنوان انسان باید راوی موضوعات اخلاقی در جامعه باشیم. بنابراین به‌عنوان یک رهاورد اخلاقی بهتر است بدانیم که چگونه باید با موضوع مهم اخلاق در سینما رو‌به‌رو شد.

وی درخصوص نمایش رنج در مستند، توضیح داد: در ترسیم رنج باید توجه کرد که شادی نیز به نمایش کشیده شود. درواقع، لازم است که حیات با تمامی ابعاد انسانی آن در مقابل دوربین جاری شده و در فیلم گنجانده شود. بحث اخلاق در تمامی دقیقه‌های مستند باید جاری باشد.

وی ادامه داد: ملاحظات اخلاقی اهمیت بسیاری دارند. در جایگاه یک فیلمساز، شما نیز در وضعیت شکننده‌ای هستید و هویت فیلم وابسته به سوژه‌ای می‌شود که قرار است روایتگر رنج، غم و اندوهی باشد. درنتیجه اخلاقی دو جانبه‌ای که بین فیلمساز و سوژه شکل می‌گیرد، بسیار اهمیت دارد.

این مستندساز گفت: ما موظف به روایت حقایق هستیم تا سخاوت‌ها را به گوش جهانیان رسانده و با دسترسی به وقایع و انتشار آن‌ها در راه ساختن جهانی امن‌تر قدم برداریم. در چنین وضعیتی کار من در جایگاه فیلمساز در وهله دوم اهمیت قرار می‌گیرد و اصل مطلب رساندن صدای سوژه‌ها به جهان است.

وی گفت: واقعیت این است که هیچکس مستندسازی را به‌عنوان شغلی برای پول درآوردن انتخاب نمی‌کند. در این راه پرپیچ و خم، فیلمساز رسالتی بر دوش خود حس می‌کند که فرای همه خطرها و ناهمواری‌ها قدمی بردارد برای روایت حقیقتی که هرچند کوچک اما می‌تواند تاثیری را در جهان ترسناک امروزمان داشته باشد.

* حمایت بنیاد پانزده‌ خرداد از ساخت آثاری با موضوع جمعیت

نشست «حمایت از تولید فیلم مستند در حوزه جمعیت و خانواده» با مشارکت مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی و بنیاد ۱۵ خرداد در آخرین روز جشنواره برگزار شد.

یاسر اشراقی؛ معاون اجتماعی بنیاد پانزده‌ خرداد در ابتدای این نشست درباره ورود بنیاد پانزده خرداد به حوزه تولیدات فرهنگی گفت: بنیاد پانزده خرداد یک سابقه ۴۲ ساله دارد و یکی از ۳ مجموعه‌ای است که توسط حضرت امام تاسیس شد. در زمان دفاع مقدس این بنیاد توسط تعاونی‌ها و فروشگاه‌های سراسر کشور به صورت نامحسوس توزیع ارزاق را برعهده داشت و بیش از هزار خانه بهداشت را در مناطق دوردست کشور تاسیس کرده‌ است. همچنین این بنیاد اقدامات دیگری مانند تامین آب شرب مردم قم را با ساخت سد ۱۵ خرداد انجام داده است.

وی افزود: از همان سال‌های ابتدایی فعالیت‌های بنیاد، بخش سمعی-بصری مربوط به تولیدات فرهنگی وجود داشته است و اولین کاری که آقای میرکریمی به نام «برای او» تولید کردند با حمایت بنیاد پانزده‌ خرداد تولید شده است. از سوی دیگر مرکز نوآوری را تاسیس کردیم که با نگاه به مسائل حوزه جمعیت فعالیت می‌کنند.

اشراقی ادامه داد: در حوزه زیرساختی فعالیت‌هایی داشتیم که یک نمونه آن اطلس جمعیت است. باتوجه به اهمیت این موضوع ما با همکاری سازمان نقشه‌برداری و مرکز آمار و ثبت احوال و… زیرساخت این اطلس را آماده کرده‌ایم. با این‌ نگاه تمام بخش‌هایی که می‌خواهند در حوزه جمعیت اقدامی انجام دهند، باتوجه به جمعیت همان استان اقدام کنند.

وی بیان کرد: مهم‌ترین مبحث بنیاد پانزده‌ خرداد حوزه فرهنگی است که مورد تایید مقام‌ معظم رهبری نیز قرار دارد. برخلاف چیزی که در افکار عمومی وجود دارد که مشکل اقتصادی باعث کم شدن فرزند‌آوری است اتفاقا با توجه به آمار در دهک‌های اقتصادی بالا، فرزندآوری کم‌تر است.

معاون اجتماعی پانزده خرداد درباره تلویزیون ایران جوان تصریح کرد: با مجوز صداوسیما امروز تلویزیون ایران جوان  افتتاح می‌شود. این تلویزیون به پایگاه داده خانواده و جمعیت تبدیل شده است و تمام تولیدات در سایت تلویزیون ایران جوان قرار می‌گیرند.

بنیاد پانزده‌ خرداد نیز چند نماهنگ و فیلم و برنامه تلویزیونی ساخته و حمایت کرده است که در این تلویزیون قرار داده می‌شوند.

او درباره حمایت از تولیدات فرهنگی توضیح داد: ما برای اولین بار تفاهمنامه‌ای با انجمن سینمای جوان برای حمایت از چهلمین جشنواره فیلم کوتاه تهران امضا کردیم و جایزه ایران جوان من در اختتامیه آن رویداد اعطا شد. همچنین ما پایگاه داده اطلاعات مربوط به تولیدکنندگان را از دوستان گرفتیم تا کم کم با آن‌ها ارتباط برقرار کنیم.

اشراقی گفت: بنیاد پانزده‌ خرداد ۴ فیلم کوتاه را با انجمن سینمای جوان خواهد ساخت. در همین راستا هم با دیگر نهادها ارتباط برقرار خواهیم کرد و همچنین با مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی هم تفاهمنامه امضا کردیم و جایزه بهترین مستند ایران جوان در اختتامیه «سینما حقیقت» اهدا خواهد شد. ما محدودیتی برای حمایت از آثار نداریم و فقط کیفیت آثار مورد توجه ما قرار دارد.

در ادامه نشست، محمدرضا بهشتی؛ دبیر اجرایی جشنواره‌ گفت: مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی و بنیاد پانزده‌ خرداد در حوزه فیلم‌هایی با موضوع خانواده و جمعیت مشارکت خواهند داشت زیرا اکنون جمعیت یکی از بحران‌های کشور هم‌تراز با آب است. با شناختی که دوستان از مرکز گسترش دارند، می‌دانند که ما سعی داریم فیلم‌هایی را بسازیم که ازنظر محتوایی و فرمی یک پله بالاتر از نهادهای دیگر مانند تلویزیون باشد. قطعا ما فیلم‌های تبلیغاتی نخواهیم ساخت و فیلمسازان ما با تحقیق و پژوهش به این موضوع خواهند پرداخت.

*صدای بی‌صدایان شوید…

دیگر نشستی که در روز آخر جشنواره برگزار شد، نشست «وطن شرقی در سینمای مستند» از پنل ویژه غزه هفدهمین جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» بود.

مصطفی شوقی؛ مستندساز و مدیر خانه مستند در ابتدای این نشست عنوان کرد: ادوارد سعید؛ مستشرق و شخصیت معروف فلسطینی است. تمرکز ایشان در خاورمیانه و کشورهای عربی بوده و امروز خانم کلمشا نویسنده کتاب «ادوارد سعید: کار روشنفکرانه و نقد اجتماعی» در رابطه با این موضوع صحبت می‌کنند.

آرلین کلمشا؛ استاد دانشگاه سائوپائولو برزیل در رشته تاریخ عرب معاصر عنوان کرد: وقتی می‌خواهیم درباره ادوارد سعید صحبت کنیم باید از جنبه‌های مختلفی به این قضیه بپردازیم. کتاب معروف ادوارد سعید «شرق‌شناسی» است که بحث اصلی آن انتقادی بر این است که قدرت‌های جهان مفهوم و منطقه‌ای به نام‌ شرق ایجاد کردند تا اهداف استعماری خودشان را در شرق پیش ببرند. ادوارد سعید تحلیل و واکاوی می‌کند که قدرت‌های اروپایی چطور این مفهوم‌ شرق را ایجاد کردند. نکته اصلی ادوارد سعید در مفهوم شرق این است که شکاف میان شرق و غرب مصنوعی بود تا قدرت‌ها به اهداف خودشان برسند.چ

کلمشا بیان کرد: مساله فلسطین جالب است زیرا تا پیش از استعمارگران مسیحیان و یهودیان در آن منطقه همزیستی مسالمت آمیزی با هم داشتند. ادوارد سعید از سال ۱۹۶۷ متوجه قضیه فلسطین شد و از سال ۱۹۶۷ نسبت به کاری که دنیا با فلسطین می‌کرد و به آن بی‌توجهی می‌کرد، خشمگین شد و نوشتن مقاله و گزارش برای مطبوعات را در پاسخ به افرادی که مساله فلسطین را وارونه نشان داده بودند، شروع کرد.

این استاد دانشگاه گفت: اینکه فلسطینی‌ها نمی‌توانستند روایت ظلم خودشان را به گوش جهانیان برسانند به این دلیل بود که آن‌ها قربانی شده بودند و قدرت‌ها مناسبت را طوری چیده بودند که آن‌ها اصلا نتوانند روایت واقعی خودشان را وارد تاریخ کنند.

این پژوهشگر اضافه کرد: شخص دیگری که اکنون با ادوارد سعید همراه شده است، الیاس خوری؛ نویسنده فلسطینی است و او می‌گوید که من می‌خواهم درباره سکوت بنویسم. فلسطینی‌ها برای بقای خودشان تلاش می‌کردند و این موضوع خلایی در روایت ایجاد کرده بود. پر کردن این خلا رسالت الیاس خوری بود. کاری که کرد این بود که روایت افراد مختلف در شرایط مختلف را شنید و درباره آن‌ها کتاب نوشت. مانند کتاب «باب‌الشمس». همچنان باید صدای بی‌صدایان شدن ادامه داشته باشد زیرا شما امروزه ازطریق فضای مجازی شاهد اتفاقات غزه هستید؛ اما همچنان مشاهده می‌کنید که افسانه‌سازی انجام‌ می‌شود و می‌گویند که مردم غزه تروریست‌ها را در خانه‌شان پناه می‌دهند. رسانه‌ها چنین تصویری می‌دهند که جنگی میان اسرائیل و حماس در جریان است اما اشتباه است و اسرائیل دارد علیه مردم‌ فلسطین می‌جنگد.

* کتاب «همبستگی علم و هنر در سینمای مستند» رونمایی شد

مراسم رونمایی از کتاب «همبستگی علم و هنر در سینمای مستند» تالیف احمد ضابطی جهرمی و بازنشر کتاب «مقدمه‌ای بر فیلم مستند» نوشته بیل نیکولز با اجرای رامتین شهبازی برگزار شد.

در ابتدای این مراسم، به بهانه بازنشر کتاب «مقدمه‌ای بر فیلم مستند»، حامد شکیبانیا؛ رئیس هیأت مدیره‌ انجمن تهیه‌کنندگان سینمای مستند، گفت: کتاب «مقدمه‌ای بر فیلم مستند» کار مشترک مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی و انجمن تهیه‌کنندگان سینمای مستند است. سال‌ها این کتاب نایاب بود و از آن‌جایی که این کتاب برای مطالعه دانشجویان لازم است بر آن شدیم تا دوباره این اثر مهم را بازنشر کنیم.

وی ادامه داد: محمد تهامی‌نژاد؛ مترجم کتاب نیز ویراستاری دوباره‌ای بر آن انجام داد. درحال حاضر هم اعلام و هم لغت‌نامه کلمات تخصصی آن در حال نوشتن است و کتابی با چارچوب بهتری در دومین چاپ قرار است که به دست خوانندگان برسد.

در ادامه مراسم، رامتین شهبازی درباره کتاب «همبستگی علم و هنر در سینمای مستند» گفت: این کتاب از هفت بخش اصلی تشکیل شده است. این کتاب در شکل جستارهای خودش تمام نمی‌شود و ایده‌هایی در آن مطرح شده که علاقه‌مندان می‌توانند درباره آن‌ها تحقیق کنند.

وی ادامه داد: بحث فیلم مستند و روان‌‌شناسی حیوانات که یکی از فصل‌های کتاب است، موضوعی بود که توجه من را بسیار به خود جلب کرد. حوزه نقد زیست محیطی و اکوسینما، حوزه جدیدی است که حتی در دانشگاه‌ها نیز تعداد پایان‌نامه‌هایی که درباره این موضوع کار می‌شود بسیار انگشت‌شمار است. درنتیجه، کار کردن درباره این موضوعی بسیار مهم است.

شهبازی گفت: در جستار دوم نیز ایده‌ای درباره نشانه‌گذاری‌های آثار مستند مطرح شده است. نشانه‌گذاری تصویری و زبان‌شناسی بصری از هم متفاوت است و در بحث روایت فیلم تفاوت ایجاد می‌کند. درواقع گفت‌وگو و گسترش ایده درباره هرکدام از این جستارها از اهمیت بسیاری برخوردار است.

در پایان مراسم و پس از رونمایی از کتاب، احمد ضابطی جهرمی گفت: کار من ناقابل است اما شاید تاثیراتی در برداشته باشد. وظیفه خود می‌دانم از همکارانم در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، محمد حمیدی مقدم، آقای رحیمی و خدارحمی و همین‌طور طراح جلد کتاب آقای خورشیدی تشکر کنم. در این دوره از جشنواره آثاری ارزشمند و دوست‌داشتنی، ایده‌ساز و جریان‌ساز وجود دارد. من تا حدودی می‌توانم استعداد را از اثر هنرمند تشخیص دهم. من استعدادهایی را در بعضی از آثار مستند دیدم که بستری برخاسته از قریحه ملی ما در مستندسازی فراهم می‌کند تا کارهایی ناب و یگانه ساخته شود.

وی گفت: فرم ملی در سینما برای ما مستند است. این جوهره هنر و ادبیات ایرانی است که پشت سینمای ایرانی چون تکیه‌گاهی محکم می‌ایستد. ملت ما ادبیات خلق می‌کند و این نکته‌‌ای بسیار مهم است. ادبیات ما در تراز جهانی حرف‌هایی برای گفتن دارد که در دل هنرمندان ایرانی ذوق می‌پراکند. برای مثال، تدوین، از منوچهر دامغانی شروع می‌شود.

ضابطی جهرمی بیان کرد: از نظر تئوریک خود را آماده دفاع از این حرف می‌کنم. سینمای ایران سینمای غیر استودیویی است و عمدتا از فضاهای واقعی استفاده می‌کند. ممکن است این کتاب توجه مستندسازان را جلب کند. درباره عرفان مستتری که در بسیاری از آثار مستند به چشم می‌خورد، بحث متافیزیک نه فولکلر و خرافات که ماجرایی علمی است.

این پژوهشگر ادامه داد: کشور ما غنی از گویش‌هایی متفاوت است که در سایه زبان فارسی رنگ می‌گیرد. برایم سوال بود چرا درباره این گویش‌های محلی و بومی در معرض انقراض کمتر مستندسازی می‌شود. ما به ارتباط مردم‌شناسی و مستند آگاه هستیم اما زبان‌شناسی و مستند چیزی است که کمتر به آن پرداخت شده است.

ضابطی‌جهرمی بیان کرد: ما پرویز پورصمدی، فیلمبرداری استثنائی را در چند ماه گذشته از دست دادیم که فقدان او با هیچ فیلمبردار دیگری قابل جایگزینی نیست. یک فیلمبردار مستند باید با انضباط و به موقع و آماده در محل فیلمبرداری باشد. آمادگی فیزیکی و جسمانی، خصوصیات روانشناختی و آمادگی ذهنی و اخلاق درست و سواد و مهارت در رشته ویژگی‌هایی بود که مرحوم پورصمدی در کار از همگی آن‌ها برخوردار بود. مرتضی فیلمبرداری بود که فکر کارگردان را می‌خواند.

این پژوهشگر در پایان گفت: اوج هنر او را می‌توان در مستند «تاراز» به خوبی مشاهده کرد. در مستند، تجربه هر فرد می‌تواند استثنائی باشد و مجموع این تجربه‌ها است که مستند را می‌سازد. پس باید حواسمان به آدم‌هایی که خالق این هنرها هستند باشد تا بتوانند در حوزه رسانه دانش‌ و هنر خدمت‌رسانی کنند. علم و هنر دو بال در سینمای مستند هستند و در این کتاب سعی شده به این دو وجه پرداخته شود.

* معرفی داوران بخش مسابقه ملی «سینماحقیقت»

احمد ضابطی جهرمی، مسعود نقاش‌زاده، پروین صدر ثقه‌الاسلامی، مانی میرصادقی، فرشاد محمدی، بهروز نورانی‌پور، مهدی شامحمدی به‌عنوان هیات داوران بخش مسابقه ملی هفدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» معرفی شدند.

* معرفی داوران جایزه شهید آوینی «سینماحقیقت»

مصطفی دالایی، احمد مرادپور و مهدی نقویان به‌ عنوان داوران جایزه شهید آوینی هفدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» معرفی شدند.

گفتنی است؛ جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» با دبیری محمد حمیدی‌مقدم در تاریخ یکم دی‌ماه به اکران‌های خود پایان داد.