برجسته‌ترین رویدادهای تاریخ معاصر ایران هنوز روی پرده سینما نرفته‌اند، «مزار شریف» قرار است بخشی از این حوادث را نمایش دهد.

سوره سینما- میثم محمدی: برگ‌های  دفتر تاریخ همیشه انسان را برای ارتباط با گذشته فرا می‌خواند ،اما رویت سینمایی این رویدادها جذابیت مضاعفی دارد که هنرمندان هیچگاه از آن غافل نمی‌شوند. این روزها قرار است فیلم سینمایی «مزار شریف» با آغاز تولید در آینده ای نزدیک صفحه ای دیگر از تاریخ را در مقابل چشمان ما باز کند. این فیلم البته بخشی از تاریخ معاصر را روایت می کند که بسیار به ما نزدیک است و عده قابل توجهی این رویداد سیاسی، اجتماعی را هنوز در خاطر دارند. سینمای ایران در تولید آثار تاریخی دو رویکرد داشته است. گروهی از تولیدات مربوط به تاریخ اسلام است که وجه مذهبی پررنگی دارند و به دلیل اهمیت این بخش از تاریخ برای جامعه ساخته می‌شوند. تولید این آثار پرهزینه معمولا در تلویزیون صورت گرفته و می‌توان از مجموعه‌های «امام علی» (ع)، «تنهاترین سردار» و «مختارنامه» به عنوان شاخص ترین آنها اشاره کرد. فیلم «مسافر ری» که بخشی از زندگی عبدالعظیم حسنی را روایت می‌کند نیز در زمره این آثار قرار می‌گیرد و همچنین نمونه متاخرتر «رستاخیز» احمدرضا درویش. در بخشی دیگر آثاری قرار می گیرند که تاریخ معاصر را به تصویر می‌کشند و مهمترین اوراق تاریخ ایران را ورق زده‌اند. «مزارشریف» محصول تازه هنری و «چ» ساخته بحث برانگیز ابراهیم حاتمی‌کیا در این دسته قرار می‌گیرند.

دامان پرحاشیه و حساس فیلم های تاریخی

هر سال که نگاهی به کارنامه سینمای ایران می اندازیم ، بدون شک در میان آثاری که تولید شده اند به فیلم های پر سر و صدایی بر می خوریم که یا از لحاظ سوژه مورد نظر در بین رسانه ها و اهالی سینما و هنر برجسته شده اند و یا اینکه به دلیل هزینه هایی که برای آنها در نظر گرفته شده حساسیت هایی را بر می انگیزند . یکی از فضاهایی که هم به لحاظ سوژه و هم به لحاظ هزینه ها همیشه در معرض توجه و زیر ذره بین رسانه ها و مسئولان و اهل فن قرار می گیرد دامن تاریخ است که با گستره وسیع خود و بدلیل برداشت ها و تفاسیر گوناگون مدام مورد مداقه و مناقشه قرار می گیرد. یکی از نمونه های در دسترس و به قول رسانه ای ها تر و تازه در این مورد فیلم «رستاخیز» احمدرضا درویش است که به دلیل انتخاب موضوع مذهبی – تاریخی خود بیش از دیگر آثار واکاوی و حساسیت برانگیز شد و به دلیل نمایش چهره برخی از ائمه علیهم السلام و بخصوص چهره حضرت ابوالفضل (ع) مورد اعتراض و در بوته نقد قرار گرفت که البته باید نوک پیکان انتقاد از این جریان را بیشتر به سوی متولیانی که از ابتدای اثر در جریان چند و چون ساختار این فیلم قرار داشتند گرفت که در خصوص نظارت و تذکرات کافی در این زمینه قصور کرده و اکنون دست اندرکاران این فیلم سینمایی را که در جشنواره سی و دوم فیلم فجر هم جزو پیشتازان برای دریافت جوایز بود را به تکاپو و دردسر برای اکران آن انداخته‌اند. نمونه ای چون «رستاخیز» البته این حقیقت را روشن می‌کند که چرا فیلمسازان کمتر تمایلی برای روایت موضوع‌های مهم تاریخ اسلام دارند، توجه جامعه به این موضوع‌ها و در پی آنها فیلم و مجموعه‌هایی که با نگاه به آنها ساخته شده مسیری دشوار را در برابر هنرمندان قرار می‌دهد.

جنایت مزار شریف روی پرده نقره‌ای

«مزار شریف»  که محصول حوزه هنری است، به تهیه کنندگی منوچهر شاهسواری و کارگردانی عبدالحسن برزیده ساخته می‌شود. فیلم به برهه ای از تاریخ سیاسی ایران در روز ۸ آگوست ۱۹۹۸ میلادی ، مصادف با ۱۷ مرداد ۱۳۷۷ شمسی می‌پردازد و روایتگر حمله نیروهای طالبان به کنسولگری ایران در مزار شریف است. در آن حادثه بیش از ۱۰ تن از کارمندان کنسولگری ایران به شهادت رسیدند.همین سطور بالا که در اصل پی رنگ و محتوای داستان را نمایان می کند، نشانگر کاری مهم و بزرگ است که باید در فواصل مختلف آن بصورت سنجیده و حساب شده عمل کرد تا حاصل آن کاری درخور قواره های هنر ایران و همچنین با کمترین کاستی ها باشد. البته که نگاهی به کارنامه مشارکتی حوزه هنری در تولید آثار سینمایی نشانگر جایگاه تحقیق و پژوهش های کافی در این زمینه و براساس ضوابط و منافع ملی و سیاسی است که همین امر حاشیه امنیتی را برای سازندگان «مزار شریف» بوجود می آورد.

حوزه هنری که در طول فعالیت خود تولیدات بسیاری را براساس اتفاقات دوران انقلاب اسلامی و همچنین مقطع تاریخی و حساس جنگ تحمیلی به روی پرده برده است، اکنون فاز جدیدی را آغاز کرده و با ورود دیگر به عرصه‌ای تاریخی در صدد نمایش رویدادی مهم از تاریخ سیاسی جمهوری اسلامی است. «مزار شریف» را حسن برزیده کارگردانی می‌کند که پیشتر «پرواز خاموش» و «دکل» در سینمای دفاع مقدس حضور داشته و با «دولت مخفی» در تلویزیون علقه تاریخی خود را اثبات کرده است. «مزار شریف» می تواند بخشی از تاریخ را روایت کند که در سینمای ایران کمتر به آن توجه شده، ممکن است فقر اطلاعات، کمبود امکانات و حساسیت‌ها مانع از پرداختن به وجوهی از تاریخ سیاسی، اجتماعی ایران شود که اتفاقا به ذهن نزدیک است و می‌توان نشانه‌ها و تاثیرهای آن را به وضوح دید. طبیعی است تماشای چنین آثاری برای مردمی که با این حوادث زندگی کرده و تحت تاثیر آن بوده‌اند جذاب است. «مزارشریف» با توجه به رشد تروریسم در خاورمیانه و مشکلاتی که فرقه‌های انحرافی به ظاهر مسلمان به وجود آورده‌اند، موضوعی به روز دارد و تنها در حصار یک کنسولگری در شهر مزارشریف محدود نمی‌شود. پیوند مایه‌های روز به آنچه در گذشته اتفاق افتاده می‌تواند یک درام تاریخی را زنده و باطراوت نگه دارد.

فیلم‌های تاریخی و قدرت ارتباط با روزگار ماضی

اما نکته قابل توجه در این مبحث توجه به تاریخ به عنوان بستری دراماتیک برای تولید فیلم های سینمایی است. همانطور که تاکید شد، سینمای ایران بی شک یکی از دغدغه های خود را پرداختن به زوایای گوناگون رویدادهای تاریخی با نگاهی ارزش مدارانه و عبرت جویانه می داند که در این مسیر هم شخصیت‌های مذهبی همچون امام حسین (ع)، مریم مقدس، ابراهیم خلیل الله و نیز قهرمانان ملی مانند امیر کبیر ، کمال الملک، ستارخان و باقرخان و شهید چمران و … را در مرکز توجه قرار داده و درام هایی شخصیت محور را خلق کرده و از طرفی هم به سراغ اتفاقات تاریخ سیاسی و مذهبی رفته و با عبور از صحرای کربلا و صفا و مروه، کوچه های مشروطه خواهان و گذرگاه مبارزان جنگل و آسمان سربداران را جستجو کرده و به خیابان های شلوغ انقلاب اسلامی و مبارزات علیه طاغوت رسیده است.

نمایی از فیلم «مسافر ری» ساخته داوود میرباقری

هر چند که در این آثار توجه به مستندات تاریخی از الزامات محسوب می شود،اما دیدگاه سینمایی و روایت داستان محور با زبان تصویر، گاهی منجر به خلق شخصیت‌ها و فضاهایی متاثر از ذهن کارگردان و نویسنده اثر می شود که به لحاظ اصول دراماتیک در پیشبرد منطق روایی کارساز است که متاسفانه این جریان در اکثر مواقع اثر را با چالش هایی نظیر تحریف واقعیت مواجهه می کند و هیچگاه پایانی برای آن نمی‌توان متصور بود، زیرا تاریخ گذشتگان همیشه دستخوش تغییرات متاثر از سلایق شده و روایتی مطلق از یک رویداد را نمی‌توان بدست آورد. از دیگر ویژگی‌هایی که شاید بتوان از آن با عنوان قدرت سینما یاد کرد در این نهفته است که ما با تماشای یک اثر تاریخی در قالب یک فیلم به راحتی در یک مدت زمان معقول به آگاهی گزینش شده از لحاظ پرداخت به برش‌های مهم یک رویداد یا شخصیت می‌رسیم و این در مقابل رسانه های دیگر و محصولات فرهنگی مانند کتاب های تاریخی امتیازی بزرگ محسوب می شود.

برای آگاهی از یک رویداد تاریخی که در سده‌های پیشین وقوع یافته است، چه میزان باید وقت صرف کنید و در میان برگ‌های کتاب‌های قطور تاریخی به مطلب مورد توجه خود برسید، در صورتی که محقق و فیلمنامه نویس یک اثر، این مراحل را طی کرده و با تلاش برای نزدیکی حداکثری به سلیقه و نیاز مخاطب امروز، فضایی ملموس و واقع بینانه را ایجاد می کند. هر چند که این جریان نسبی است و پیوند اتفاقات تاریخی با مسائل سیاسی و اجتماعی موازی دوران خود، همیشه مخالفانی را نیز به همراه داشته است. تاریخ منبعی غنی برای روایت لحظه‌های تاثیرگذار و ماندنی در سینما است، اما این پتانسیل را باید با تکنیک و هنر پیوند زد تا آنچه باقی می‌ماند هم اهداف فرهنگی و سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی را محقق کند، هم در پرتو آن بتوان حقیقت را کشف کرد.