مستند «قحطی بزرگ» به کارگردانی مهدی فارسی در دو نسخه سینمایی و تلویزیونی عرضه می‌شود.

مهدی فارسی درباره روند تولید «قحطی بزرگ» به سوره سینما گفت: در مرحله پایانی تدوین قرار داریم و کار تا دو هفته دیگر برای نمایش آماده می‌شود. این فیلم یک نسخه سینمایی و یک نسخه تلویزیونی دارد و صرفا درباره قحطی نیست. بلکه به دوره جنگ جهانی اول در ایران و حاشیه‌هایش می‌پردازد که اکثریت از آن بی خبرند.

وی افزود: از این دوره منابع تصویری بسیار محدودی داریم. کل فیلمی که موجود است مربوط می شود به فیلم ۲۰ دقیقه ای مراسم تاجگذاری احمدشاه و تصاویری کوتاه از فعالیت انگلیس در غرب کشور که در آرشیو ملی استرالیا موجود بود. البته منابع مکتوب فراوانی با جزییات از آن دوره در دسترس است ولی مخاطبین عام و حتی افراد اهل مطالعه از این مقطع اطلاعات چندانی ندارند به همین خاطر بخشی از مستند به توضیح اطلاعات اولیه می پردازد تا بیننده در جریان قصه قرار بگیرد و با وقایع خود را همراه کند.

فارسی گفت: «قحطی بزرگ» مستندی گفتار محور است که به واسطه دو راوی بیان می‌شود. یکی دانای کل و دیگری تعریف نقل قول هایی که اسناد و مدارکش در فیلم تصویر شده است. همانطور که می دانیم کشورهای روسیه و انگلستان نقش بزرگی در تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران آن روزگار داشتند. سعی کردیم از حالت های کلیشه یعنی بیان بد بودن و حق کشی و مظلومیت فاصله بگیریم و بیشتر از سند های موجود استفاده کنیم که راوی دوم به نقل نامه ها و بیانات مکتوبی می‌پردازد که در مستند به آن ها اشاره شده و نقش بیگانه در بحران‌های داخلی را نشان می‌دهد.

وی ادامه داد: تحقیقات ابتدایی ۳ ماه طول کشید تا به وقایع دوره قاجار و ادبیات مرسوم آن زمان تسلط پیدا کنیم. چراکه برخی کلمات مثل مردم، سرزمین … اگرچه امروز هم بکار برده می‌شوند اما از نظر مفهوم کاربرد دیگری داشتند. در سه ماه دوم بعد از فصل بندی‌ها به کمک سیروس سعدوندیان که تحقیقات فراوانی بر دوره قاجار دارد منابع مان را تکمیل کردیم و در مرحله آخر هم به کمک تصاویر روند مستند را طراحی کردیم. به این معنی که بخش های تصویری ترکیبی است از عکس های دوره قدیم با شواهدی که در اینترنت و جراید موجود است.

فارسی گفت: دوره قاجار در طول تاریخ کشورمان یکی از عجیب ترین دوران است و کارکردن روی وقایع خاص، دشواری های خاص خود را دارد. مثلا عکس های زیادی از کاخ گلستان در آن زمان موجود است اما از اتفاقی که ما در یک روز و یک ساعت خاص می خواستیم هیچ عکسی موجود نبود به همین خاطر از تصاویر نزدیک به آن واقعه استفاده کردیم که تقریبا در مدت کمتر از یک ماه با سوژه فاصله داشت. بخش های زیادی هم تصویرسازی شد، اما در عوض عکس هایی در این مستند رونمایی خواهد شد که تا الان به نمایش در نیامده‌اند. مثلا از قحطی همدان منابع تصویری موجود برای اولین بار است که نشان داده می‌شود.

وی گفت: در این مستند به جای اینکه به کلی‌گویی بپردازیم سعی کردیم به شکلی داستان محور پیش برویم. ما ده فصل داریم که هر یک دارای قهرمان و ضد قهرمان است. با توجه به وقایعی که برای این افراد و گروه ها پیش آمده بود یک سیر دراماتیک طراحی شد و ما به بهانه ماجراهای شان به آن مقطع تاریخی ورود می کنیم. این قهرمان ها از شهرهای مختلف ایران از جمله تهران، اردبیل، تبریز، بوشهر ، رشت و … هستند و افرادی چون معتمدالملک، میرزاکوچک خان جنگلی، رییسعلی دلواری، آیت‌الله مدرس، رضاشاه، مستوفی الممالک و.. که بخشی از سرنوشت شان با جنگ جهانی اول گره خورده را به تصویر بیان می کند.

این مستندساز افزود: اگرچه این شخصیت ها بارها در آثار مختلف مورد توجه قرار گرفته اند، اما خیلی بسته به این بخش نگاه شده است. بیشتر تمرکز روی زندگی شخصی کاراکترها بود و شرایط جامعه چندان مورد اهمیت قرار نگرفته. مثلا در «هزاردستان» علی حاتمی اگرچه درباره کمیته مجازات صحبت شده، اما تمرکزی بر این واقعه وجود نداشت و موقعیت ایران نسبت به وقایع جهانی خیلی ارزیابی نشد.

مهدی فارسی ادامه داد: ابتدا قرار نبود مستند به این شکل باشد. منبع ما کتابی بود به نام «قحطی بزرگ» نوشته محمدقلی مجد که محتوای کتاب گزارشی است از آرشیو وزارت امورخارجه درباره قحطی و ما قرار بود بر اساس آن فیلم بسازیم. هرچه بیشتر پیش رفتیم متوجه شدیم در برخی مستندات شک و شبهه فراوان است. مثلا در آمار و ارقامی که وجود داشت یا نقل قول‌ها علاوه بر تکرار گاهی منطقی هم نبود به همین خاطر تصمیم گرفتیم کمی با دید بازتر نگاه کنیم و با وسعت دید بیشتر به شرایط جنگ جهانی اول بپردازیم.

وی گفت: جالب اینکه اگر درست به آن وقایع بنگرید متوجه خواهید شد که تاریخ قابل تکرار است. به خصوص که این روزها مذاکرات هسته ای را می‌بینیم و جامعه جهانی هنوز درگیر برخی مشکلات است. با دیدن این مستند و مقایسه بررسی شرایط فعلی، بیننده از نگاه سیاه و سفید فاصله می‌گیرد و تحلیل عمیقتری از جامعه خود خواهد داشت.

این فیلم محصول مرکز مستند سوره حوزه هنری است.